Waarom kom je terug?

Afgelopen kerstavond kwam ook mijn gemeenschap, Kritische Gemeente IJmond, zoals ieder jaar bij elkaar. Aan het begin van de viering lazen we ‘Het verhaal van de vrouw van de herbergier’ van Michel van der Plas. De vrouw van de herbergier vertelt daarin aan een jaarlijks terugkerende pelgrim over wat er toen gebeurde. Volgens haar was het allemaal ‘rumoer om niets’. De wereld is sindsdien allerminst veranderd. En God… Tja, ‘Niemand heeft God ooit gezien, toch?’. In de toespraak die we hieronder publiceren, verwijs ik ook naar de tekst van het lied ‘Licht dat ons aanstoot in de morgen’ van Huub Oosterhuis en naar het tafelgebed van Jan van Opbergen, die ooit pastor is geweest van de Amsterdamse basisgemeente ‘Het Kompas’.

Ergens vinden we dit een onvriendelijke en ongastvrije vraag. We zijn er aan gewend geraakt dat we voor deze avond meer stoelen en meer vieringboekjes nodig hebben, precies zoals het in andere kerken ook het geval is. En, laten we vooropstellen: we zijn gewoon blij. Iedereen is welkom en niemand hoeft zich te verantwoorden. Desalniettemin blijft het een spannende vraag: Waarom? Je kunt tenslotte een heel behoorlijke kerst hebben zonder de gang naar de kerk. In Australië werd een enquete gehouden waaruit gebleken is dat maar 26% Australiërs de kerst met Jezus en zijn geboorte associëren.

Ik durf te wedden dat er heel wat collegae zijn die vanavond juist hieromtrent hun hele preek opbouwen: hoe erg het is dat de mensen niet meer weten wat er met de kerst gevierd wordt. Onzin eigenlijk, want je hebt het hele geboorteverhaal helemaal niet nodig om vandaag en morgen een feest te vieren. Eeuwenlang had men rond die dagen Yule gevierd: midwinter, winterzonnewende, de wedergeboorte van het licht, de zon, het feit dat de dagen weer zouden gaan lengen. En het was een feest van vrede. Van de overwinning van licht op duister. Een strijd tussen koning Eik (Licht) en koning Hulst (duisternis), waarbij de Eikenkoning wint. Er valt dus echt genoeg te vieren zonder dat we naar Jezus en zijn geboorte hoeven te verwijzen. Daarom is de vraag waarmee we onze viering begonnen: Waarom kom je terug? Waarom wil je dit nog een keer horen, nog een keer beleven? een zeer opportune vraag.

En ik moet zeggen dat ik dat werkelijk interessant vind en het een keer graag te weten zou willen komen. Dus: wees gewaarschuwd als je plannen voor de volgende kerst maakt, want het kan gebeuren dat dan in de KGIJ in plaats van een kersttoespraak ook een enquete gehouden zal worden, of een soort interview. We moeten alleen maar nog wat meer leuke hulpvragen bedenken maar, zo leuk en creatief als we zijn, het zal ons zeker lukken…

Maar voorlopig moet ik nog gissen, op grond van wat ik elk jaar opnieuw in de voorbereidingsgroep hoor. Bijv. dat er in de viering een klassieke lezing van het kerstevangelie moet zitten en genoeg oude, vertrouwde kerstliederen. Leve de kritische gemeente, denk ik dan. Maar ja, het is, naar het schijnt, één van de redenen waarom we terugkomen. Terug naar het oude, het vertrouwde, terug naar de jeugd, de kindertijd…

Of misschien nog verder terug? Zou de kerst gezien kunnen worden als een feest van een nieuwe geboorte? Een nieuwe geboorte van ons allemaal? Een feest niet alleen tegen het duister en voor het licht maar ook in zekere zin tegen de onverbiddelijke druk van de tijd en voor de toekomst? Licht, kind in mij, kijk uit mijn ogen of ergens al de wereld daagt… Hoe kijkt een kind eigenlijk? Hoe ziet een kind de wereld? Als je dat niet meer weet, is het nu de tijd, om het je te herinneren. Misschien aan de hand van die terugkomende pelgrim uit het begin van de viering. Want hij heeft iets kinderlijks in zich. Hij komt  met zijn hoop, met zijn verwachting. Zo open en kwetsbaar. En hij lijkt volstrekt weerloos te staan tegenover het verbitterde cynisme van de vrouw van de herbergier, die trouwens, als je zo naar haar herinneringen luistert,  ongetwijfeld alle reden heeft om cynisch en verbitterd te zijn. Daar confronteert ze haar gast mee, zoals de volwassenen de kinderen zo vaak toch op het ene of het andere moment met hun cynische, ontgoochelde werkelijkheid confronteren. Hij luistert naar haar verhaal zonder zijn eigen hoop en verwachting of vermoeden die hem telkens weer op pad laten gaan, te rechtvaardigen of te verdedigen. Zo zwak, zou je haast denken, zo machteloos, alsof ‘ie haar eigen machteloosheid belichaamde, op de meest zuivere manier. Alsof ‘ie tegen haar wilde zeggen: durf het, durf het zoals ik, zonder in die cynische houding te vluchten! En misschien juist daarom heeft ‘ie een kans om haar te verlossen, te bevrijden: van wat er in het verleden gebeurde en wat er nog steeds gebeurt, van pijn en angst, van zorg en hopeloosheid…

Kinderen zijn bevrijders. We hebben het niet voor niets over hun bevrijdende lach en ontwapenend gedrag. Ze zijn bevrijders omdat ze ons dingen laten doen die we dikwijls al lang niet meer doen, dingen laten zien die we al lang niet meer zien, dingen laten voelen, alhoewel onze huid, zou je denken, al lang te dik is geworden om ze te voelen.

En misschien juist daarom hebben we niet genoeg aan die oeroude voorchristelijke verhalen van midwinter, misschien juist daarom willen we ze nog steeds, en telkens opnieuw, aanvullen met het geboorteverhaal van het mensenkind uit Nazaret, want zo, en alleen maar zo, kunnen we verwoorden wat onze diepste, en stoutste, droom is: de droom van ons eigen nieuwe geboorte en tevens de geboorte van een wereld, waar mensen waardig leven mogen en elk zijn naam in vrede draagt.

Het was een grote fout dat men het geboorteverhaal is gaan vertellen als het zgn. ‘waargebeurd’ verhaal uit het ver verleden. ‘Zo was het… Met Jezus en met Maria, met de ster en met de wijzen’… Men wilde niet toegeven dat het hele verhaal, zo gezien, aan alle kanten rammelde. Er was geen enkele reden waarom iedereen naar zijn geboorteplaats af zou moeten reizen om geregistreerd te worden. De herders zouden nooit midden in de wintertijd hun schapen in open veld laten grazen. En van koning Herodes en zijn wredheden weten we inmiddels ook het een en het ander af maar er is geen enkel bewijs voor gevonden dat ‘ie al die kindertjes zou laten vermoorden. Maar dit is juist níet hoe je met dit verhaal moet omgaan. Zo is het helemaal niet bedoeld.

Het is geen verhaal over een eenmalige gebeurtenis uit het verleden waar de historici zich mee bezig houden. Het is niet ‘waargebeurd’ maar het kán gebeuren, het kan waar WORDEN. En het gebeurt, wanneer men bereid is zich te laten bevrijden: van de zware last uit het verleden,     wanneer men bereid is even als een pasgeboren kind in het leven te gaan staan, de wereld in te kijken, wanneer men bereid is zich open te stellen: voor de toekomst, en zich deze toekomst te laten SCHENKEN, door de ander. Het kan gebeuren en het gebeurt, wanneer mensen bij elkaar komen om tegen elkaar te zeggen, zoals ook wij over enkele minuten in ons tafelgebed:

Hij is niet meer te vinden
in Bethlehem of Nazareth,
maar dit zal ons ten teken zijn,
dat hij er is
en dat hij komt als nieuw geboren.
Gij zult een kring
van mensen vinden,
elkaar dragend in geloof
en zeggend in zijn naam:
ik zal er zijn voor jou
en jij voor mij,
de een zal de ander ten leven,
tot nieuwe geboorte zijn.

Zalig Kerstfeest!