Dzisiaj w tradycji prawosławnej świętowana jest niedziela św. Grzegorza Palamasa,
późnobizantyjskiego ojca Kościoła, który znany jest przede wszystkim ze swojej obrony praktyki tzw. Modlitwy Jezusowej i rozwinięcia koncepcji energii Bożych w polemice z okcydentalistycznie myślącym Baarlamem z Kalabrii. Na Zachodzie natomiast obchodzone jest święto Przemienienia Pańskiego, które zajmowało w teologii Palamasa bardzo znaczące miejsce, ponieważ to właśnie widzenie światła Taboru stanowiło zwięczenie drogi wyznaczanej przez Modlitwę Jezusową. Zdarzenie to widziane jest także jako przedsmak przebóstwienia,
theosis
, podczas którego przemieniły się oczy apostołów i ujrzeli oni rzeczywistość Boską. My osobiście darzymy św. Grzegorza szczególna sympatią, ponieważ to właśnie o nim toczyła się nasza rozmowa, gdy po raz pierwszy się spotkaliśmy. Poniżej zamieszczamy tłumaczenie krótkiego artykułu o św. Grzegorzu ze
strony
Joe Rawlsa. Polecamy także rozważania abpa Kallistosa Ware’a o Przemienieniu, dostępne
tu
, oraz jego wykład o tym święcie z początku postu 2010 roku z
tej strony
.
Św. Grzegorz Palamas (1296-1359) był mnichem z Góry Atos, arcybiskupem Tessalonik, ale przede wszystkim wielkim teologiem. W znacznym stopniu z powodu przedłużającej się dysputy z Barlaamem z Kalabrii, Grzegorz wyjaśnił i utrwalił jeden z aspektów nauczania Kościoła Wschodniego o naturze Boga. Transcendentny aspekt Boga (jego „esencja”) jest dla nas niepoznawalny z powodu naturalnej przepaści między Stworzycielem a stworzeniem. Mimo to spotykamy Boga w jego „niestworzonych energiach” (jego aspekcie immanentnym), przez które Bóg wyciąga do nas ramiona w miłości, zachowując nas i cały wszechświat. Proces theosis (przebóstwienia), przez który postępujemy w zjednoczeniu z Bogiem, jest zjednoczeniem niestworzonymi energiami Boga.
Obserwacje te ilustrują dwa cytaty; jeden z nr 78 150 Rozdziałów Palamasa, a drugi z artykułu rosyjskiego teologa, Georges Florovsky’iego.
Palamas
W Bogu są trzy rzeczywistości, jako to substancja [esencja], energia i Trójca boskich hipostaz. Ponieważ jak pokazano powyżej ci, których uznano za godnych zjednoczenia z Bogiem, tak by stali się z nim jednym duchem (…) nie są zjednoczeni z Bogiem w substancji, i skoro wszyscy teologowie świadczą w swoich wypowiedziach za tym, że Bóg jest niepodzielny w substancji a do unii hipostatycznej dopuszczone jest tylko Słowo i Bogoczłowiek, to ci, których uznano za godnych zjednoczenia z Bogiem są zjednoczeni z Bogiem w energii, a duch przywierając do Boga i będąc jednym z Bogiem jest nazywany, i jest w istocie, niestworzoną energią Ducha, a nie substancji Boga, chociaż Barlaam (…) może się sprzeciwiać.
Florovsky
W istocie całe nauczanie Św. Grzegorza Palamasa zakłada działanie Osobowego Boga. Bóg porusza się w stronę człowieka i obejmuje go swoją „łaską” i działaniem, nie opuszczając tego światła, do którego nie sposób się zbliżyć, a w którym on wiecznie przebywa. Najwyższym celem nauczania Św. Grzegorza była teologiczna obrona rzeczywistości doświadczenia chrześcijańskiego. Zbawienie to więcej niż przebaczenie. To prawdziwa odnowa człowieka. I ta odnowa nie jest powodowana przez uwolnienie pewnych naturalnych energii zawartych w stworzonej istocie człowieka, ale przez „energie” samego Boga, który przez to spotyka i obejmuje człowieka, dopuszczając go do komunii ze sobą.
/2009/11/essence-energies-theosis.html
