The Self Without Bad Traits

It is often said that cultivating good is more important than fighting evil. If, above all else, I’m striving to secure my house by ever improving ways against fire, hurricane, flood, thieves, mice, fungus, woodworms, etc., instead of comfortably arranging the interior, living in it will never be good. If, above all else, we look for and punish small and big wrongdoers in the state, instead of developing science and the economy, the country will never become prosperous. If, above all else, we desire to eliminate wrong theological convictions in the church, instead of cultivating the life of the spirit, good habits and mutual love, the church will ossify. These truths are well-known in the spiritual, political and economic life. By destroying evil, in all these cases we too often involuntarily destroy what is good as well. Is it like that in the case of one’s personal internal work?

I strive to work on myself. I go to confession. After each confession I try to do better, and still there are bad inclinations in myself, which tempt me to commit new sins. Oh, if good God took away all flaws of my character, how much more good I could do!

But hey, is it really so?

Perhaps there are such among the readers who can act on pure love of doing God’s will. There were such saints. Probably they do exist today as well, and there may be such among the readers of “Praca”. These reflections are not meant for them, but for people like myself, full of bad inclinations and egoism.

I know that the ideal disciple of Christ does good not because of a calculation, in order to be saved, but from pure love of good. I too like good and truth and respect God’s will, but when I put my efforts to even some minor thing, somewhere in the background of my consciousness there is the conviction that I will be rewarded for that small sacrifice in the life to come. And that conviction makes me glad and encourages me to work.

A certain saint, upon observing this in himself, was so struck by it that he no longer wanted to do good things, for – as he did them of egoism – they were devoid of any moral value – ceased to be good. And then he thought that this was a demonic temptation and decided to do things that are good regardless of the motivation. Whether I do something from the love of God and man or of myself (expecting to be rewarded) – if I only do something good – I serve the world. But let us return to the main topic.

If I imagine that in some miraculous way all viciousness were taken from me, all desire to criticize others, would I still have any reason to be interested in other people, or would others – perhaps with the exception of some figures worthy of reverence – become absolutely indifferent to me? I would cut myself off from people.

If I completely cease to be gluttonous, if it were completely indifferent to me what I eat, when and how much, would I be able, by a sense of reason, to eat in a manner that would allow me to fulfill any will – God’s or my own?

Most common human flaws were listed as the seven cardinal sins, which together form egoism and constitute the basis of all sins. These are, as we well know: wrath, greed, sloth, pride, lust, envy, and gluttony. These are not good traits, but when I think that all were to be taken from me, I realize that my personality would crumble to pieces. Only a small spark of the self would be left, but helpless, dull, desiring nothing – doing nothing.

Perhaps I exaggerate a little bit, for there is in me a little bit – not much, but some – true love of God and doing his will. Perhaps, then, my personality wouldn’t fall apart completely, yet it would certainly be overcome by serious psychological depression.

What should I do, then?

Instead of fighting the evil that is in me, I should cultivate the seeds of good that are there already, and slowly transform bad traits into good ones. In the first place I should serve the good. So I will utilize my bad traits for service to God. May my pride lead me to be ever more active in the service of good. May greed lead me to earn as many merits in the eyes of God as possible.  May impurity, sensuality encourage me to give warmth and love to those that I desire. For the erotic inclination was given to man in order that he may learn to love. May envy become my motivation to surpass others in receiving God’s grace. May Gluttony contribute to forming rational eating habits of my own and caring for those who suffer hunger. May wrath be directed at all injustices that I encounter and may it learn to speak not in helpless anger but in haste to help where I may help. And may laziness lead to a rational way of handling and preserving my energy and strength, to the ability of finding the right forms of necessary rest instead of additionally wasting energy and time by succumbing to exhausting forms of entertainment and addictions.

If I act like that, only the effects of my actions will be good. The forces driving my actions will at the beginning be little noble, egoistic. But after doing so for a long time, some actions will become my habits. I will start to cherish them, like them. And in this way the love of good, of God, will slowly grow in me. And then all egoistic forces and those listed as the seven cardinal sins, as well as other, less important ones, will cease to be necessary as motivations. Unused, they will wither. The force driving my actions will be only the strife for the highest good, the desire to do God’s will.

When shall it happen? Perhaps not in this life. But I should strive for it and not wait for the next. After death, I won’t have such a life, such opportunities to work on myself as I do now anymore. And my present aspirations, my practical efforts will form a basis for what will be able to grow in the next life.

Angels act upon pure love of doing God’s will. Humanity shall become the tenth angelic choir. Through baptism we became the brothers of Christ. Some day he will remove all traces of evil from us, but we shouldn’t ask him to do it before the time comes.

Br. Pawel, “Praca nad Soba” 51 (2008), p. 1-4.

Book of Amos 5:8, Apocalypse 21:2-7, St. John’s Gospel 10:11-16

God didn’t have it easy with me the last couple of days. Time and again, I would ask him if he really thinks that he needs Pawel more than we do. You may consider it strange, for people often say that dealing with the death of our loved ones is easier for us Christians. Yes, in some sense it is easier, but on the other hand the awareness that we offer what happened to God, regardless of how it strikes us, doesn’t alleviate the pain, the loss, the sense of being left alone, even orphaned. It’s one of the paradoxes related to the passing of a man who was a great paradox himself. Paradox will be one of the key words in this reflection. When we asked the Rev. Greg Neal, who only a month ago stood with Br. Pawel at the altar of St. Martin’s[1], to help us prepare the liturgy for tonight as we thought we didn’t have enough time to do it ourselves before departing from the Netherlands, he chose also the lessons, and explained why. With regard to the Old Testament Lesson from Prophet Amos, he referred of course to one of Pawel’s two main callings, Astronomy. To Amos’ statement, “He who made the Pleiades and Orion,” one would like to add: “he who made Rudnicki’s comet and the supernovae Pawel discovered.” He, whose creating power goes beyond what we can see. It was to studying his creation that Pawel devoted a great part of his life. Every time we were preparing for a service like today, we went through a ritual of sorts: first, we prepared the liturgy, the lessons, and then sent them to Cracow by email, always on the Monday preceding the Saturday on which the service were to be held, because Pawel said, “do it then as on Monday I’m a Theologian, and from Tuesday to Thursday an Astronomer, so otherwise I wouldn’t have enough time to prepare.”

Br. Pawel in his partisan uniform.

I browsed many internet comments below various articles devoted to Pawel, and it was stated repeatedly that he was drawn to God by Astronomy. Some found it odd, some logical. Yet it wasn’t entirely like that, for the events that initiated the spiritual transformation of Pawel – born to a Communist/Socialist family, son of Lucjan Rudnicki, a famous Communist author and of a Polish Socialist Party activist – were more existential than strictly intellectual. I have here in mind in the first place the spiritual experiences he had when he fought in the guerilla armies, first in the People’s Guard[2] and then in the People’s Army. For Pawel was one of those who were “on the wrong side” according to today’s historiography,  those who should not be spoken of as they allegedly didn’t “fight for Poland.” I remember some discussions we had, difficult conversations when for example he didn’t let it be spoken ill of such a controversial person like Mieczyslaw Moczar[3], because he was his commander. Pawel, a Righteous Among The Nations, an honorary citizen of Israel, felt a bond with someone like Moczar, one of those behind the 1968 events[4]. As I said, paradox will be the key word in this reflection. It was this series of spiritual experiences, about which Pawel spoke relatively little – he described them in his spiritual biography – that opened him up to another dimension of reality, the one that cannot be studied by a telescope or a magnifying glass, or a microscope. Into this realm too he journeyed in his characteristic way – he combined such an amazing number of spiritual traditions that no orthodoxy and no heresy would combine them like this one man. I will name only a few.

Anthroposophy[5]

Pawel was one of the greatest Anthroposophists Poland had – it is a spiritual school drawing from the third pillar of European culture, beside the classical and the Christian ones, the pillar of Western esotericism, the Rosicrucian tradition, the tradition of Boehme, etc., etc. It is also an attempt to study, to gain concrete spiritual knowledge of those worlds which our senses cannot penetrate – an attempt to open the inner eye. For this need was in him too. He wanted to be a scholar also with regard to the spiritual world.

Looking for a church for himself

Pawel told many times that he went to the Orthodox Church first – in times that were difficult for it, when it was only reestablishing itself after World War II in an extremely complicated situation. At last he found himself in the Mariavite Church, however. He told that he was fascinated by two things. First, the way the priest looked like: wearing simple, as for those times, vestments, and second, the simple, spiritual piety that he demonstrated in his sermon and in conversation.

One can hardly not associate this with Pawel himself, the way he was with us. In today’s Gospel we heard about Christ – the Good Shepherd. It is also a calling for us all – to be shepherds for others – and especially for those whose vocation is to be leaders in the Church. The way Pawel did it, was the way of the Good Shepherd indeed. What I have in mind is the way he celebrated the liturgy – simple, free from redundant decorative elements, and at the same time revealing  a profound experience, a deep awareness of the meaning of each word. Each word of the liturgy, when spoken by Pawel, was full of meaning, was something to be savored, something one had to stop and think about, something that cannot be spoken lightly, because it opens up new spiritual worlds to us. And how did we remember him from the retreats of the Polish Episcopal Network? Whenever we were working on the program, he would send us an email and ask gently, “Will there be time for me to speak about this or that?” It was always only an offer. I remember especially well his last talk at the retreat in Pulawy, where he spoke of his problem with forgiving, and how, step by step, he had been overcoming it and how he had been gradually succeeding in discovering some gift, some opportunity to learn in every difficult person he had to forgive.

Does it mean that we should see the difficult fact of Pawel’s absence among us as an opportunity to learn something? In a sense the time of the exam is coming. The teacher is gone and we will have to show how much we learned as his disciples. Yet we will take this exam aware that He who is the Lord of life and death says, “To him who is thirsty I will give to drink without cost from the spring of the water of life.” Without cost, for free. Pawel was a man who devoted a great part of his writing, his theological and spiritual work to the issue of “work on oneself.” Sometimes we laughed that Work on Oneself is his fourth name, “Konrad Maria Paweł ‘Work on Oneself’ Rudnicki.”  Sometimes when you listened to what he said about the necessity of spiritual growth, you would ask yourself if there was a place for the “without cost” – for a gift, for receiving, opening oneself up to grace. Yet who listened to Pawel carefully, certainly understood that work on oneself was not an instrument to gain entrance to heaven, but was meant to make us able to open up to this gift, this living water, to stand before God in a truly conscious manner – as the receiving one, but also as the one who is supposed to do something with the gift she received, let it grow. It is another paradox located in the very heart of Christian spirituality, which is certainly a spirituality of grace, gift, this “without cost” – in a moment we will approach the table and receive the bread that is nothing else but a gift – and yet we will receive it in order to go into the world and be witnesses of our allegiance to the Gospel. So it is at the same time a spirituality of work, an active spirituality.

“And I have other sheep.” One and a half year ago we held the conference initiating the Polish Episcopal Network. About 25 persons said they would come. It was raining on that Saturday. When we arrived together with our guests – Bishop Pierre Whalon and his wife, Melinda, Prof. Daniel Siemiatkoski who came from Oxford – we saw only five people. When I was opening the conference, I didn’t know where to look, how could I look in the eyes of the bishop whom I requested to come from Paris to meet five persons. Yet Pawel was among them, Pawel who thought that since the Episcopal Church granted him, a Polish Mariavite, the permission to minister as a priest in the 60s and 80s, since it offered him an opportunity to do what he considered a need of his soul – being a priest – he should accompany the Polish Episcopal Network when it was taking its first steps in Poland. He saw this as a kind of debt. One and a half year later it is we that owe him. He was with us indeed every time, on every opportunity. He didn’t celebrate a service only once – in January, when he really couldn’t walk. I came then to Sw. Filipa street[6] with reserved sacrament that he had consecrated specially for this occasion at a Mass he celebrated in his study.

Br. Pawel celebrates his last Episcopal Eucharist assisted by the Rev. Gregory Neal.

“And I have other sheep.” Pawel was a Mariavite. The Work of Great Mercy, Mariavite Spirituality, really became a part of him. He was certainly a troublesome Mariavite for many other Mariavites, and especially Mariavite Bishops, yet a Mariavite in his heart and in his soul nonetheless. And still, during this one and a half year I never doubted that he was also a priest in the Episcopal Church. The license he received in the 60s, which he showed then to Bishop Pierre, was not merely a piece of paper. It was a testimony of his deep bond with us, with the Polish Episcopal Network, with the Episcopal Church, with Anglicanism – with those other sheep, who came God knows whence, sometimes four, sometimes five, sometimes twenty (he would be surprised to see so many today). A month ago someone told me after the service – as it turned out, the last one Pawel celebrated – that he finally feels at home in a church. I think that it is such a church and that it should remain such – among other things for the sake of those who don’t feel well in any other church. The question is, how are we going to make it happen without you, Pawel?

Amen

After a year we must admit, alas: we probably didn’t…

[1] St. Martin’s Lutheran Church in Cracow where we sometimes held our services. In October 2013 we celebrated there the first anniversary of regular Episcopal services in Cracow. The service was presided by Fr. Rudnicki, and the sermon was preached by our dear friend from the United Methodist Church, the Rev. Dr. Gregory S. Neal. Unfortunately, it turned out to be the last service presided by Pawel.

[2] The People’s Guard, and later the People’s Army, were Communist partisan forces. Today their veterans are ignored or even treated as traitors or Soviet agents.

[3] http://en.wikipedia.org/wiki/Mieczysław_Moczar

[4] In 1968 took place an internal conflict among Polish communists. One camp comprised a nationalistic group, people who fought in the partisan forces during the war, led by Mieczyslaw Moczar, and the other a more cosmopolitan and liberal group, people who spent the war in the Soviet Union. Because many of them were Jewish and supported Israel, Moczar and his party used anti-Semitic slogans. As a result of this campaign, many Jews, especially the intelligentsia, left Poland.  http://en.wikipedia.org/wiki/1968_Polish_political_crisis

[5] http://en.wikipedia.org/wiki/Anthroposophy

[6] It is where we held our services.

Księga Amosa 5:8, Objawienie św. Jana 21:2-7, Ewangelia wg św. Jana

10:11-16

Pan Bóg nie miał ze mną łatwo w ostatnich dniach. Raz po raz konfrontowałem go z pytaniem, czy aby na pewno bardziej potrzebuje Pawła tam, aniżeli my tutaj. Może wydaje się wam dziwne, że można coś takiego powiedzieć, bo przecież mówi się, że nam chrześcijanom jest łatwiej obchodzić się ze śmiercią ludzi nam drogich. Tak, w pewnym sensie jest łatwiej, ale z drugiej to, że oddajemy również to wydarzenie -bez względu na to jak bardzo nami wstrząsa – w darze Bogu, nie umniejsza bólu, nie umniejsza tęsknoty, nie umniejsza poczucia opuszczenia, osierocenia nawet. To jeden z paradoksów – a paradoks będzie w tym rozważaniu słowem kluczowym – które wiążą się z odejściem od nas człowieka, którego można nazwać jednym wielkim paradoksem.

Kiedy zwróciliśmy się do ks. Grega Neala, który jeszcze miesiąc temu stał z Pawłem przy ołtarzu w kościele św., Marcina, z prośbą o pomoc w opracowaniu liturgii na dzisiejszy wieczór, bo sądziliśmy, że nie wystarczy już na to czasu przed wyjazdem z Holandii, wybrał również czytania a przy każdym z nich znajdowało się krótkie wyjaśnienie, dlaczego jego wybór padł właśnie na nie. Przy czytaniu z proroka Amosa oczywiście znalazło się nawiązanie do tego jednego z głównych życiowych powołań Pawła – astronomii. „To ten, który uczynił Plejady i Oriona”. Tutaj chciałoby się od razu dodać: „… i kometę Rudnickiego i supemovae”, które Paweł odkrył. To ten, którego stwórcza moc rozciąga się daleko poza to, co widzimy. To właśnie badaniu Jego dzieła Paweł poświęcił potężną cześć swojego życia. Za każdym razem, kiedy przygotowywaliśmy się do nabożeństwa, miał miejsce pewien rytuał. Najpierw opracowywaliśmy liturgię, czytania, potem wysyłaliśmy je do Krakowa mailem i musieliśmy zrobić to w poniedziałek przed sobotą, na którą nabożeństwo przypadało, ponieważ Paweł mówił: „w poniedziałek jestem teologiem, a od wtorku do czwartku astronomem, dlatego inaczej nie będę miał czasu się przygotować”.

Br. Paweł w partyzanckim mundurze.

Przeglądałem różne komentarze w internecie pod tekstami poświęconymi pamięci Pawła i pojawiało się tam wciąż na nowo stwierdzenie, że astronomia przywiodła go do Boga. Jedni się temu dziwili, drudzy uważali, że to logiczne. A jednak było trochę inaczej, bo te wydarzenia, które zapoczątkowały przemianę duchową Pawła – urodzonego w komunistyczno-socjalistycznej rodzinie; syna Lucjana Rudnickiego, znanego komunistycznego pisarza i członkini PPS-u – to były wydarzenia o wymiarze bardziej egzystencjalnym niż ściśle intelektualnym. Mam tu na myśli przede wszystkim doświadczenia duchowe, które stały się jego udziałem, gdy walczył w partyzantce jako żołnierz Gwardii a potem Armii Ludowej. Bo Paweł należał właśnie do tych, którzy według dzisiejszej historiografii stali „po niewłaściwej stronie”, i którzy teraz, na naszych oczach, stają się nowymi „żołnierzami wyklętymi” – o których nie należy mówić, bo podobno nie walczyli o Polskę. Pamiętam takie dyskusje, trudne rozmowy, kiedy np. nie pozwalał powiedzieć złego słowa o tak kontrowersyjnej postaci jak Mieczysław Moczar, bo to był jego dowódca z partyzantki. On, sprawiedliwy wśród narodów świata, honorowy obywatel Izraela, czuł się związany z taką osobą jak Moczar, jednym z ludzi stojących za wydarzeniami ‘68 r. Jak powiedziałem, paradoks będzie słowem kluczowym tego rozważania. To właśnie ta seria doświadczeń duchowych, o których Paweł mówił stosunkowo niewiele – opisał je w swojej biografii duchowej – otworzyła go na inny wymiar rzeczywistości, ten, którego nie da się zbadać ani teleskopem, ani wziąć pod lupę, ani pod mikroskop. I również w podróż w ten wymiar wyruszył we właściwy dla siebie sposób – połączył w sobie tak niesamowitą liczbę prądów duchowych, że żadna ortodoksja ani żadna herezja nie łączy ich tak jak ten jeden człowiek. Wymienię tylko kilka z nich.

Antropozofia

Paweł był jednym z największych polskich antropozofów – to prąd duchowy czerpiący z tego trzeciego filaru kultury europejskiej, obok antycznego i chrześcijańskiego: filaru zachodniej ezoteryki, z tradycji różokrzyża, Boehmego, etc., etc. A jednocześnie jest to próba badania, zdobycia konkretnej duchowej wiedzy, o tych światach, które nie są dostępne naszym zmysłom — próba otworzenia wewnętrznego oka. Bowiem ta potrzeba również w nim była. Także w odniesieniu do świata ducha chciał być badaczem.

Poszukiwanie własnego Kościoła.

Wielokrotnie wspominał, że pierwsze kroki zawiodły go właściwie do cerkwi prawosławnej – w trudnych dla niej czasach, kiedy po drugiej wojnie światowej dopiero się odradzała w skrajnie skomplikowanej sytuacji. W końcu trafił jednak do Kościoła mariawitów. Opowiadał, że zafascynowały go dwie rzeczy. Po pierwsze wygląd kapłana: jak na owe czasy prosta, pozbawiona zbędnych ozdobników szata liturgiczna, a po drugie prosta, uduchowiona pobożność, która potrafi! ukazać w kazaniu i w rozmowie.

Trudno tego nie skojarzyć z samym Pawłem, ze sposobem w jaki on sam był z nami. W dzisiejszej Ewangelii słyszymy o Chrystusie – Dobrym Pasterzu. Jest to również wezwanie dla każdego z nas – być pasterzem dla innych – a szczególnie dla tych, którzy są powołani do przewodzenia w Kościele. Sposób, w jaki robił to Paweł, był właśnie sposobem dobrego pasterza. Mam na myśli jego sposób sprawowania liturgii – prosty, pozbawiony zbędnych ozdobników, a jednocześnie świadczący o głębokim przejęciu, głębokiej świadomości treści znajdującej się w każdym słowie. Każde słowo liturgii, gdy wypowiadał je Paweł, było naprawdę brzemienne treścią, było czymś, co należy smakować, nad czym należy się zatrzymywać, czego nie wymawia się tak po prostu, bowiem każde to słowo otwiera przed nami nowe światy duchowe. A jak zapamiętaliśmy go z rekolekcji Polskiej Wspólnoty Episkopalnej? Za każdym razem, kiedy powstawał program, dostawaliśmy maila, w którym bardzo delikatnie pytał: „Czy znalazłoby się trochę czasu, abym mógł coś na powiedzieć na ten temat?”. To zawsze była tylko propozycja. Szczególnie utkwiła mi w pamięci ostatnia konferencja na rekolekcjach w Puławach, gdzie mówił o swoim problemie z przebaczaniem i o tym, jak, krok za krokiem, pokonywał ten problem i jak stopniowo udawało mu się odkrywać w każdym trudnym człowieku, któremu miał przebaczyć, jakiś dar, jakąś okazję do nauczenia się czegoś.

Czy to oznacza, że okazję do nauczenia się czegoś powinniśmy czerpać także z tego trudnego faktu, że Pawła nie ma już wśród nas? W jakimś sensie nadchodzi teraz czas egzaminu. Nauczyciel odszedł i przyjdzie pokazać, ile się nauczyliśmy jako uczniowie. Jednak ten egzamin będziemy zdawać świadomi, że Ten, który jest Panem życia i śmierci, mówi: „Ja pragnącemu dam darmo pić ze źródła wody życia”. Darmo. Paweł był człowiekiem, który zagadnieniu pracy nad sobą poświęcił ogromną część swojej pracy pisarskiej, teologicznej, duchowościowej. Wielokrotnie śmialiśmy się, że Praca nad Sobą to jego czwarte imię: „Konrad Maria Paweł ‘Praca nad Sobą’ Rudnicki”. Czasami, kiedy słuchało się tego, co mówił o potrzebie rozwoju duchowego, powstawało pytanie, gdzie jest tam miejsce na to „darmo” – na dar, przyjęcie, otworzenie się na łaskę. Jednak kto uważnie słuchał Pawła, zauważył, że praca nad sobą nie służyła zdobywaniu sobie nieba, lecz właśnie temu, aby otworzyć się na ten dar, na tę wodę żywą, aby stanąć przed Bogiem rzeczywiście świadomie – jako otrzymujący; ale również jako ten, kto ma coś z tym otrzymanym darem w życiu zrobić, jakoś rozwinąć go dalej. To kolejny paradoks, zawarty w samym sercu chrześcijańskiej duchowości, która jest na pewno duchowością łaski, daru, owego „darmo” – tak jak za chwilę podejdziemy do tego stołu i będziemy po prostu z otwarta dłonią przyjmować chleb, będący tylko i wyłącznie darem – a jednak przecież będziemy go przyjmować, aby, nasyciwszy się, wyruszyć następnie w świat i być w nim świadectwem przywiązania do Ewangelii. Jest to więc jednocześnie duchowość pracy, duchowość aktywna.

„Mam też i inne owce”. Półtora roku temu w Krakowie obyła się konferencja otwierająca działalność Polskiej Wspólnoty Episkopalnej. Zgłosiło się około 25 osób. Sobota była deszczowa. Gdy przyjechaliśmy na miejsce z gośćmi – biskupem Pierrem Whalonem z Paryża, prof. Danielem Siemiatkoskim z Oksfordu, żoną biskupa, Melindą Whalon -zobaczyliśmy pięć osób. Kiedy otwierałem konferencję, nie wiedziałem gdzie podziać oczy, jak mogę spojrzeć na biskupa, któremu kazałem przyjechać z Paryża na spotkanie z pięcioma osobami. Ale wśród nich był Paweł, który uważał, że skoro Kościół Episkopalny w latach 60 i 80, udzielił jemu – polskiemu kapłanowi mariawicie – możliwości pełnienia posługi kapłańskiej u siebie, skoro dano mu możliwość zaspokojenia tego, co nazywał potrzebą swojej duszy – potrzeby bycia kapłanem — to powinien towarzyszyć Polskiej Wspólnocie Episkopalnej, gdy stawia pierwsze kroki na ziemi polskiej. On widział to jako dług do spłacenia. Półtora roku później to raczej my jesteśmy dłużnikami Pawła. Towarzyszył nam rzeczywiście za każdym razem, przy każdej okazji. Raz tylko zdarzyło się, że nie odprawił nabożeństwa — to było w styczniu, kiedy naprawdę nie mógł ruszyć się z domu. Wówczas przyjechałem na ul. św. Filipa z konsekrowanymi przez niego hostiami.

Br. Pawel celebruje swoją ostatnią episkopalną Eucharystię. Asystuje mu ks. Gregory Neal.

„Mam też inne owce”. Paweł był mariawitą. Dzieło Wielkiego Miłosierdzia, duchowość mariawicka, przenikały go naprawdę do szpiku kości. Był mariawitą na pewno niełatwym do strawienia dla wielu innych mariawitów, a zwłaszcza dla mariawitów w funkcjach biskupich, ale mariawitą całą duszą. A jednak w czasie tego półtora roku nie miałem nigdy wątpliwości, że miałem do czynienia ze Sługą Słowa i Sakramentu w Kościele Episkopalnym. Licencja, którą otrzymał w latach 60., i którą pokazał wówczas biskupowi Pierre’owi, to nie był tylko papier. To było świadectwo jego głębszego związku z nami, z Polską Wspólnotą Episkopalną, z Kościołem Episkopalnym, z anglikanizmem – z tymi innymi owcami, które przybyły nie wiadomo skąd – czasem cztery osoby, czasem pięć, czasem dwadzieścia (byłby zdziwiony, gdyby zobaczył nas tutaj w takiej liczbie). Miesiąc temu ktoś powiedział do mnie po nabożeństwie – jak się niestety okazało, ostatnim odprawianym przez Pawła – że wreszcie czuje się w Kościele jak w domu. Myślę, że to jest właśnie taki Kościół i takim ma pozostać – między innymi ze względu na ludzi, którzy nigdzie indziej się w Kościele dobrze nie czują. Pytanie jak uda nam się to zrealizować bez Ciebie, Pawle?

Amen.

Po roku nie możemy niestety oprzeć się pewnej smutnej refleksji, a mianowicie, że chyba nam się jednak nie udało…

In those days people really believed that the stars would proclaim the birth of the awaited king of the world. How vivid this expectation was is shown by the following fragment from the Roman poet Virgil who wrote already about the year 40 BC: “O Pure Diana, be kind with regard to the birth of the boy with which the iron era of the world will finally end, and the golden age will come. Your brother Apollo already went to rest. The boy will receive divine life and see heroes accompanied by gods in order to become himself the king of peace in the empire founded by his mighty father. Yet first, o boy, the earth shall pay you homage with small gifts that will not require the work of the peasant: ivy branches, lotus flowers, myrrh and acanthus in festive abundance.”
So as can be seen the coming of the divine king was inscribed in the collective subconscious of humanity. For some day he had to reveal himself, he who shall accomplish the transformation, transform chaos into harmony. The followers of Zarathustra awaited the Saoshyant, the Hindu awaited the Kalki-Avatar, Buddhists the Maitreya-Buddha and Jews the Messiah. Even in our times the hope for the second coming of Christ has not been lost entirely. People would look up onto the sky waiting for a sign – a concentration of divine light. Science let itself be led astray – looking for a historical sign, it thought it found it in the conjunction of Jupiter and Saturn, which took place a few years before the beginning of our era. More or less at that time the overlapping of the two planets were to create an impression of a star of an extraordinary size and radiance. What goes unacknowledged is the symbolical aspect of the story. The star is a metaphor. As a representation of the divine light, which has to be kindled in the heart of humanity, it announces the birth of the archetypal Redeemer. It is supposed to bring people wisdom, which they need to see that they had found themselves in the claws of foolishness. That is why the legend tells about a star which hits the earth like a lightning strike and becomes a Child. The story is filled with symbolic clues. There are three Wise Men and they bring three gifts: gold, frankincense and myrrh. Of what use is gold, frankincense and myrrh to a newborn child? We can of course ask this question. It seems that those are misguided gifts for poor travelers, for whom, as St. Matthew’s colleague St. Luke testified, there was no room at the inn. Yet in the light of this archetypal story they reveal great perspectives. In all their aspects they point further than to this one child, who is also symbolic. In its quiet humility it represents the whole slumbering humanity that has to be awoken.
These peculiar gifts: gold, frankincense and myrrh, are given to every human being at their coming on earth. Gold symbolizes the divine origin from which they proceed and take on material body. Myrrh points at suffering related to life on the earth. Frankincense symbolizes redemption achieved by means of dedicating oneself to the divine. Thus these three gifts entail the earthly birth, life on the earth and return to God. The number of the Wise Men also completely fits in this tradition. In almost all known religions God reveals himself in the form of three principles. Numerous examples from Scripture emphasize the deep meaning of the number three. The way of Jesus’ life leads from the three kings to the three crosses on Calvary.
Source: Johan M. Pameijer, “De Mythe van Christus. De Zevenvoudige Weg van Kribbe naar Kruis”, Deventer 1998, pp. 31-33.

But the visit of the three mysterious Wise Men is not the only content of Epiphany. It is not even the original content. In the Catholic Encyclopedia we read: ‘Owing no doubt to the vagueness of the name Epiphany, very different manifestations of Christ’s glory and Divinity were celebrated in this feast quite early in its history, especially the Baptism, the miracle at Cana, the Nativity, and the visit of the Magi.’ And in Wikipedia we can find the following about the beginnings of the festival and the meanings ascribed to it:

Christians fixed the date of the feast on January 6 quite early in their history. Ancient liturgies noted Illuminatio, Manifestatio, Declaratio (Illumination, Manifestation, Declaration); cf. Matthew 3:13–17; Luke 3:22; and John 2:1–11; where the Baptism and the Marriage at Cana were dwelt upon. Western Christians have traditionally emphasized the “Revelation to the Gentiles” mentioned in Luke, where the term Gentile means all non-Jewish peoples. The Biblical Magi, who represented the non-Jewish peoples of the world, paid homage to the infant Jesus in stark contrast to Herod the Great (King of Judea), who sought to kill him. In this event, Christian writers also inferred a revelation to the Children of Israel. Saint John Chrysostom identified the significance of the meeting between the Magi and Herod’s court: “The star had been hidden from them so that, on finding themselves without their guide, they would have no alternative but to consult the Jews. In this way the birth of Jesus would be made known to all.”

The shrine of the Three Kings in the Cologne Cathedral.

The earliest reference to Epiphany as a Christian feast was in A.D. 361, by Ammianus Marcellinus St. Epiphanius says that January 6 is hemera genethlion toutestin epiphanion (Christ’s “Birthday; that is, His Epiphany”).He also asserts that the Miracle at Cana occurred on the same calendar day.

In 385, the pilgrim Egeria (also known as Silvia) described a celebration in Jerusalem and Bethlehem, which she called “Epiphany” (epiphania) that commemorated the Nativity of Christ. Even at this early date, there was an octave associated with the feast.

In a sermon delivered on 25 December 380, St. Gregory of Nazianzus referred to the day as ta theophania (“the Theophany”, an alternative name for Epiphany), saying expressly that it is a day commemorating he hagia tou Christou gennesis (“the holy nativity of Christ”) and told his listeners that they would soon be celebrating the baptism of Christ. Then, on January 6 and 7, he preached two more sermons, wherein he declared that the celebration of the birth of Christ and the visitation of the Magi had already taken place, and that they would now commemorate his Baptism. At this time, celebration of the two events was beginning to be observed on separate occasions, at least in Cappadocia.

Saint John Cassian says that even in his time (beginning of the 5th century), the Egyptian monasteries celebrated the Nativity and Baptism together on January 6. The Armenian Apostolic Church continues to celebrate January 6 as the only commemoration of the Nativity.
Source 

Then why do we refer in this post in the first place, or even exclusively, to the story about the Three Kings/Wise Men/Magi, which is popular in the West (and even here doesn’t constitute the only content of the feast)? In the first place because of its universal dimension. Undoubtedly one of the most controversial Episcopalians of recent years, Bishop John Shelby Spong, writes:

God is not a Christian, God is not a Jew, or a Muslim, or a Hindu, or a Buddhist. All of those are human systems which human beings have created to try to help us walk into the mystery of God. I honor my tradition, I walk through my tradition, but I don’t think my tradition defines God, I think it only points me to God.

For many such words mean infidelity to Christ as “the way, the truth and the life” (John 14:6). Yet they forget that Christ is not owned by Christians of Christianity. His mystery cannot be identified with any religion or contained in any doctrinal system. We too honor our tradition, but we protest against its idolatrous glorification, which replaces the living reality of Christ with dogmatic pronouncements about him. Christianity produced an amazingly elaborate and deep Christology. We treat it probably with even more respect than Bishop Spong. And yet we also affirm these words of Jerzy Nowosielski:

It’s my dream that Christology enters every religious system. Christ is actually beyond religion… this is the meaning of the adoration of the Three Kings. It seems to me that it’s a prophetic vision of Christ being accepted by the Eastern religions. For I cannot image for example that the Hindu will convert to Christianity. Rather, while remaining Hindu, they will realize the true role of Christ, accept Christ into their religious consciousness. And this is the meaning of the Adoration of the Magi. The Hindu have already partly accepted Christ in their concept of the Bodhisattva. For this whole concept is, in my opinion, a repercussion of the Christological intuitions. But once they accepted him completely into their religious system it will be true ecumenism.
Source: Podgórzec J., “Rozmowy z Jerzym Nowosielskim”, Kraków 2009, p. 144.

Jerzy Nowosielski, the Adoration of the Magi, the Byzantine Catholic church in Lourdes

Another aspect of the story about the Three Kings, yet directly related to the former one, was pointed to us by The Rev. Dr. Sam Wells, Visiting Professor of Christian Ethics at King’s College, London, former Dean of Duke University Chapel and now Rector at St. Martins-in-the-Fields, London. In his book “What Anglicans Believe. An Introduction” he uses this story as an illustration for the relation between the human ability to know God “naturally” and revelation.

The wise men beheld a star in the heavens: here is the language of natural revelation. They responded and made their way to Jerusalem. Thus it is possible to be drawn towards God without Scripture. The wise men were close to the truth of Christ’s birth — but a miss was as good as a mile. Without Scripture it is not possible to know the heart of God, to meet the incarnate Jesus. When the wise men came to Jerusalem the scribes explored the Scriptures and found that the Messiah was to be born in Bethlehem: here is a moment of special revelation. The wise men then made their way to Bethlehem, to find something natural revelation could never have disclosed: a vulnerable baby, born in humble circumstances yet proclaimed as the Son of God. The story thus portrays the two kinds of revelation harmoniously balanced in bringing people face to face with God. It offers a model for Christian understandings of other forms of knowledge, such as science, and of other forms of faith, such as Islam and Buddhism. The lesson of the story of the wise men is that general revelation may get one to `Jerusalem’; only special revelation may get one that short but crucial extra step to ‘Bethlehem’.

For someone who had to do with classical Christian reflection on this topic there is nothing new in this approach. At least since St. Thomas Aquinas Christians have seen the continuity of the cognitive powers of the human mind and God’s revelation in this way. But it seems like today on the one hand church people declare fidelity to this vision (unless we have to have to do with a follower of the Swiss Reformed theologian Karl Barth, who radically denied any possibility of “natural theology”), and on the other demonstrate fundamental suspicion towards the cognitive activity of the human being with regard to the spiritual/religious sphere, especially when it leads to questioning the doctrine of the church. It seems like the churches are more and more afraid of losing their monopoly as the “channel” of revelation and at the same time the inspector of all human ideas related to that sphere. Though they usually agree – and even like to emphasize – that human reason and experience may point one to God, using Wells’ metaphor – “to Jerusalem,” it seems as if they wanted us to leave our critical thinking and questioning there – also with regard to Scripture and Tradition – and be led further by the “teaching authority of the church.” It is perhaps worthwhile to remind in this context the words of Archbishop Michael Ramsey which we recently quoted on the blog:

… Anglican theology has again and again been ready—while upholding the uniqueness of Christ and the holy scriptures—to see the working of the divine Logos in the world around. For instance, when in the last century the belief in divine revelation found itself confronted by new developments in the secular sphere, like his­torical criticism, evolutionary biology, and so on, it did not say these things were of the devil. No, it was ready to say that these things are themselves part of the working of the divine Logos in the human mind, reason, and conscience, and it is possible for us to be learning from the contemporary world even where the world seems unpromising, because the divine Logos who is working in the world around us is the same Logos who is incarnate in Christ.

The topic of the relation between human cognitive activity, manifested among other things in scientific research, greatly interested also Br. Paweł – the Rev. Prof. K.M.P. Rudnicki, the priest ministering in the Polish Episcopal Network, a Mariavite theologian and renowned scientist. Lukasz has written an article about the epistemological theory he used in his work. You can read the whole article here and below we reproduced a fragment:

The authors with Br. Paweł

… Rudnicki believes theology relies on experiences of the spiritual world. Theology based solely on a rational elaboration of tradition, which is the sum total of spiritual experiences and commentaries to it, is as dry and unproductive as science would be if it lost the ability or refused to conduct new research and merely added footnotes to what has already been described, examined, demonstrated. So, for example, he claims that Christian dogmas should be the object of spiritual research, and that such research in fact enabled him to understand them better. He challenges the popular opinion that science deals with objective facts and religion is the domain of opinions by stating that the ability to experience the spiritual world is rare, and conflicts of opinion (which are not absent in science also) result rather from different philosophies, rational frameworks, than different experiences. He explains the fact that many scientists are unable to penetrate into the spiritual world by comparing this to a dialogue of someone who suffers from color blindness and a healthy person – it is impossible for the one who sees colors to communicate to the other exactly what they are or even convince him that they in fact exist. The difference with the ability to penetrate spiritual worlds consists in the fact that color blind people are the minority and “spirit blind” people constitute the majority, and in the ability of basically everyone to develop skills necessary to acquire spiritual insight. In the same vein, he points out that not everyone is able to verify complicated scientific theories. Even if one were given the apparatus to conduct experiments regarding quantum mechanism, he wouldn’t be able to do it unless he were properly educated and possessed the intellectual capacity to interpret very complex results and understand the existent theory. People in fact assume that scientific theories are correct, sometimes simply trusting science and sometimes because they have expertise in their own field of research and can understand the methodology of others to a large degree. Similarly, people accept some religious truths, sometimes because they were simply taught to do so, sometimes because they trust the institutions, and sometimes because they have experienced something of them themselves. There is thus harmony between science and religion, because the principle is the same: to gain knowledge and to act in a scrupulous way with goodwill, conducting one’s own research and trusting the results obtained by others.

Thus reflections on the meaning of a feast which is for many at best a – equally fairytale-like as the rest – crowning of the celebration of Christmas have led us into areas we wouldn’t have anticipated: relations between faith and knowledge, human cognition and God’s revelation, different religions and also individual faith experience, and even esoteric experience. There will certainly be enough to ponder on this weekend and next Monday…

W tamtych czasach rzeczywiście żywiono przeświadczenie, że gwiazdy zapowiedzą narodziny oczekiwanego króla świata. Jak żywe było to oczekiwanie pokazuje fragment tekstu rzymskiego poety Wergiliusza, który pisał już ok. 40 r. p.Ch.: „Cnotliwa Diano, bądź życzliwa względem narodzin chłopięcia, wraz z którymi zakończy się nareszcie wiek żelazny i nastanie wszędzie na ziemi wiek złoty. Twój brat Apollo udał się już na spoczynek. Boskie życie otrzyma chłopięcie i ujrzy herosów w towarzystwie bogów, by stać się samemu królem pokoju w imperium założonym przez swego potężnego ojca. Jednak najpierw, o chłopcze, ziemia uczci cię drobnymi upominkami, o które nie musiał zabiegać rolnik: gałązkami bluszczu, kwiatami lotosu, mirrą i akantem w świątecznej obfitości”.
Jak widać przybycie na ziemię boskiego króla było zapisane w kolektywnej podświadomości ludzkości. Kiedyś musiał się przecież objawić ten, który dokona przemiany, który przemieni chaos w harmonię. Zwolennicy Zaratustry oczekiwali Saoshyanta, hindusi Kalki-Awatara, buddyści Maitreyi-Buddy, a Żydzi Mesjasza. Nawet w naszych czasach nie zniknęła jeszcze nadzieja na powtórne przyjście Chrystusa. Patrzono w niebo, oczekując znaku – koncentracji boskiego światła.
Nauka dała się temu sprowadzić na manowce, poszukując historycznego znaku sądziła, że znalazła go w koniunkcji planet Jowisza i Saturna, która miała miejsce kilka lat przed rozpoczęciem naszej ery.  Mniej-więcej w tym czasie zbliżenie tych dwóch wzajemnie wzmacniających się planet miało wywołać wrażenie gwiazdy o nadzwyczajnej wielkości i sile promieniowania.
Nie zwraca się przy tym uwagi na warstwę symboliczną opowieści. Gwiazda jest metaforą. Jako przedstawienie boskiego światła, które musi zaświecić w sercu ludzkości, zapowiada narodziny archetypicznego Zbawiciela. Ma przynieść ludziom mądrość, której potrzebują, aby dostrzec, że znaleźli się w szponach głupoty. Dlatego legenda opowiada o gwieździe, która niczym błyskawica uderza w ziemię i przeradza się tam w Dziecię.
Opowieść jest przepełniona symbolicznymi wskazówkami. Jest trzech Mędrców i przynoszą oni ze sobą trzy prezenty: złoto, kadzidło i mirrę. Co noworodkowi po złocie, kadzidle i mirze? To pytanie możemy sobie oczywiście postawić. Wydaje się, że są to niecelowe upominki dla biednych podróżników, dla których, według kolegi Mateusza, Ewangelisty Łukasza, nie było nawet miejsca w gospodzie. Jednak w świetle tej archetypicznej opowieści odsłaniają one wspaniałe perspektywy. We wszystkich wymiarach wskazują na coś więcej aniżeli na to pojedyncze dziecko, które również jest symbolicznym znakiem. W swej cichej skromności reprezentuje ono całą pogrążoną we śnie ludzkość, która musi zostać zbudzona.
Te osobliwe prezenty: złoto, kadzidło i mirra, są darami, które otrzymuje każdy człowiek, gdy pojawia się na ziemi. Złoto symbolizuje boskie pochodzenie, od którego się wywodzi i przyjmuje materialne ciało. Mirra wskazuje na cierpienie, które wiąże się z życiem na ziemi. Kadzidło symbolizuje wybawienie przez oddanie się bóstwu. Te trzy upominki obejmują więc ziemskie narodziny, życie na ziemi i powrót do Boga. Liczba Mędrców również całkowicie pasuje do tej tradycji. W prawie wszystkich znanych religiach Bóg objawia się w postaci trzech zasad. Liczne przykłady z Pisma Świętego podkreślają głębokie znaczenie liczby trzy. Życiowa droga Jezusa wiedzie od trzech królów do trzech krzyży na Golgocie.
Źródło: Johan M. Pameijer, “De Mythe van Christus. De Zevenvoudige Weg van Kribbe naar Kruis”, Deventer 1998, str. 31-33.

Jednak wizyta tajemniczych trzech mędrców nie stanowi jedynej treści Święta Epifanii. Nie jest nawet treścią najbardziej pierwotna. W Catholic Encyclopedia czytamy: „Bez wątpienia ze względu na niejasność terminu „Epifania”, obchodzono w tym święcie już bardzo wcześnie w historii bardzo różne przejawy Chrystusowej chwały i boskości, a szczególnie Chrzest, cud w Kanie Galilejskiej, narodziny i przybycie Magów”. Z kolei w Wikipedii można znaleźć następujący opis początków epifajnijnych obchodów i przypisywanych im znaczeń:

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa święto to wyznaczało początek roku liturgicznego. We wczesnym chrześcijaństwie dzień ten obchodzony był na Wschodzie jako święto Bożego Narodzenia (w Apostolskim Kościele Ormiańskim jest tak do dzisiaj), a także wspomnienie pokłonu Mędrców, Chrztu Pańskiego i przemiany wody w wino w Kanie Galilejskiej. Było to święto Epifanii, objawienia się Boga całemu światu (Objawienie Pańskie).

W Kościele łacińskim święto to zaczęto obchodzić od końca IV w. jako święto niezależne od Bożego Narodzenia. Później wydzielono też święto Chrztu Pańskiego na niedzielę po 6 stycznia, a wspomnienie cudu w Kanie na drugą niedzielę zwykłą w roku C.

Dzień 6 stycznia stał się na zachodzie obecnym świętem „Trzech Króli”, które interpretuje się, jako objawienie się Boga ludom nieżydowskim, pogańskim, reprezentowanym przez Mędrców ze wschodu.

Relikwiarz Trzech Króli z katedry kolońskiej.

Według chrześcijan Objawienie Pańskie ma swoją symbolikę: jest pokłonem zarówno części świata pogan, jak i ludzi z różnych warstw społecznych oraz narodowych w ogóle (stąd dużo późniejsze przedstawienie Mędrców (Magów), jako trzech osób, z których jedna jest czarna, druga młoda, a trzecia stara, przed Bogiem Wcielonym. Wśród takiej rodziny ludzkiej narodził się Chrystus ze swą zbawczą misją, a ona w swych przedstawicielach przybyła z różnych stron, aby złożyć mu hołd. Dlatego w tradycji chrześcijańskiej jeden z magów jest czarnoskóry (od XIV w.). Uniwersalność zbawienia, ponad wszelkimi podziałami, zaakcentowana jest poprzez samą nazwę święta i jego wysoką rangę w Kościele powszechnym.
Źródło

Dlaczego zatem nawiązujemy w tej notce przede wszystkim, a nawet jedynie, do popularnej na Zachodzie (ale nawet tutaj nie stanowiącej jedynej treści Święta) opowieści o Trzech Królach/Mędrcach/Magach? Właśnie dlatego, że zainteresował nas jej wymiar uniwersalny. Bez wątpienia jeden z najbardziej kontrowersyjnych teologów episkopalnych ostatnich lat, bp John Shelby Spong, pisze:

Bóg nie jest chrześcijaninem, Bóg nie jest Żydem ani muzułmaninem, ani hinduistą, ani buddystą. Wszystko to są ludzkie systemy, które ludzie stworzyli, aby próbowały pomóc nam w drodze ku tajemnicy Boga. Uznaję wartość mojej tradycji, moja droga wiedzie przez nią, ale nie sądzę, aby moja tradycja określała Boga; myślę, że jedynie mnie ku Niemu kieruje.

Dla wielu takie słowa stanowią dowód niewierności wobec Chrystusa jako ‘drogi, prawdy i życia’ (J 14:6). Zapominają oni jednak przy tym, że Chrystus nie jest własnością chrześcijan ani chrześcijaństwa. Jego tajemnicy nie da się utożsamić z żadną religią ani zawrzeć w żadnym systemie doktrynalnym. I my uznajemy wartość naszej tradycji, jednak sprzeciwiamy się jej bałwochwalczej gloryfikacji, która w miejsce żywej rzeczywistości Chrystusa plasuje odnoszące się doń wypowiedzi dogmatyczne. Chrześcijaństwo wykształciło niezwykle misterny, pełen głębi, system klasycznych wypowiedzi chrystologicznych. Odnosimy się do niego bodaj z większym pietyzmem, aniżeli czyni to bp Spong. A jednak podpisujemy się również pod tymi słowami Jerzego Nowosielskiego:

Marzę, że Chrystologia wejdzie do każdego systemu religijnego. Chrystus właściwie jest poza religią… na tym polega pokłon Trzech Króli. Wydaje mi się, że jest to prorocza wizja przyjęcia Chrystusa przez religie Wschodu. Bo nie wyobrażam sobie tego na przykład, że hindusi nawrócą się na chrześcijaństwo. Raczej pozostając hindusami, poznają prawdziwą rolę Chrystusa, przyjmą Chrystusa do swojej świadomości religijnej. I na tym właśnie polega ów pokłon Magów. Hindusi przyjęli już częściowo Chrystusa jako bodhisattwę. Cała bowiem koncepcja bodhisattwy jest, moim zdaniem, reperkusją intuicji chrystologicznej. Z chwilą jednak, kiedy przyjmą Go absolutnie do swego systemu religijnego – będzie to prawdziwy ekumenizm.
Źródło: Podgórzec J., “Rozmowy z Jerzym Nowosielskim”, Kraków 2009, str. 144.

Jerzy Nowosielski, Pokłon Magów w cerkwi grekokatolickiej w Lourdes

Na nieco inny, a jednak łączący się bezpośrednio z poprzednim, aspekt znaczeniowy opowieści o Trzech Królach zwrócił nam ostatnio uwagę ks. dr Sam Wells, do niedawna dziekan Kaplicy Uniwersytetu Duke’a w Północnej Karolinie, a obecnie rektor parafii St. Martin-in-the-Fields w Londynie oraz wykładowca etyki chrześcijańskiej w tamtejszym King’s College. W swojej książce ‘What Anglicans Believe. An Introduction’ powołuje się on na te opowieść jako ilustrację związku pomiędzy ludzką zdolnością ‘naturalnego’ poznania Boga i objawieniem.

Mędrcy ujrzeli gwiazdę na niebie: mamy tutaj do czynienia z językiem objawienia naturalnego. Odpowiedzieli na nie i wyruszyli w drogę do Jerozolimy. Zatem jest możliwe zostać pociągniętym ku Bogu bez Pisma. Mędrcy byli blisko prawdy o narodzinach Chrystusa – ale jednak się z nią rozminęli. Bez Pisma Świętego nie da się poznać serca Boga, spotkać wcielonego Jezusa. Gdy Mędrcy dotarli do Jerozolimy, uczeni w Piśmie zbadali je i stwierdzili, że Mesjasz ma się narodzić w Betlejem. Tutaj mamy do czynienia z momentem szczególnego objawienia. Mędrcy wyruszyli wówczas do Betlejem, aby znaleźć coś, czego objawienie naturalne nie było nigdy w stanie odsłonić: kruche niemowlę zrodzone w skromnych warunkach, a jednak ogłoszone Synem Bożym. Opowieść ukazuje więc dwa rodzaje objawienia, które, harmonijnie wyważone, prowadzą ludzi do spotkania twarzą w twarz z Bogiem. Oferuje to model dla chrześcijańskiego rozumienia innych form wiedzy, takich jak nauka, i innych form wiary, takich jak islam czy buddyzm. Lekcja, którą można wyciągnąć z historii o Mędrcach, głosi, iż powszechne objawienie może doprowadzić kogoś do „Jerozolimy”; jednak tylko szczególne objawienie może spowodować, że wykonamy tej niewielki, ale kluczowy krok w kierunku Betlejem.

Dla kogoś, kto ‘liznął’ choć trochę klasycznej refleksji chrześcijańskiej na ten temat, nie ma w takim podejściu niczego nowego. Co najmniej od czasów św. Tomasza z Akwinu chrześcijanie w taki właśnie sposób postrzegali ciągłość pomiędzy zdolnościami poznawczymi ludzkiego umysłu i objawieniem Bożym. Jednak trudno się oprzeć wrażeniu, że współcześnie z jednej strony deklaruje się słowami wierność tej koncepcji (chyba że mamy do czynienia ze zwolennikiem szwajcarskiego teologa reformowanego Karola Bartha, który radykalnie negował możliwość wszelkiej ‘teologii naturalnej’), a jednocześnie na każdym kroku okazuje fundamentalna nieufność wobec ludzkiej aktywności poznawczej, jeśli odnosi się ona do sfery duchowej/religijnej, zwłaszcza gdy prowadzi to do stawiania trudnych pytań pod adresem kościelnej doktryny. Wygląda na to, że Kościoły odczuwają coraz bardziej dojmujący fundamentalny lęk przed utrata swojej pozycji monopolisty jako ‘kanału przekaźnikowego’ objawienia a zarazem kontrolera wszelkich ludzkich wypowiedzi odnoszących się do tej sfery. O ile na ogół godzą się na to, a nawet lubią podkreślać, że ludzki rozum i ludzkie doświadczenie są w stanie doprowadzić nas w pobliże Boga, używając metaforyki Wellsa „do Jerozolimy”, o tyle wydaje się, że chciałyby, abyśmy pozostawili tam nasz zmysł krytyczny i skłonność do zadawania pytań – również objawieniu zawartemu w Piśmie Świętym i Tradycji, i pozwolili się już dalej prowadzić „urzędowi nauczającemu”. Warto może przypomnieć w tym kontekście słowa abp. Michaela Ramseya, które niedawno przytaczaliśmy na blogu:

(…) tradycja anglikańska była wciąż na nowo gotowa, zachowując unikatowe znaczenie Chrystusa i Pisma Świętego, dostrzec działanie boskiego Logosu w całym świecie. Na przykład gdy ostatnie stulecie skonfrontowało wiarę w Boże objawienie z nowymi odkryciami w sferze świeckiej, jak na przykład krytyką historycznym czy biologią ewolucyjną, itd., nigdy nie twierdziła, że pochodziły one od złego. Nie, potrafiła stwierdzić, że wszystkie te rzeczy stanowią część działania boskiego Logosu w ludzkim umyśle, rozumie i sumieniu, i że możemy uczyć się od współczesnego świata, nawet tam, gdzie wydaje się on mało obiecujący, ponieważ boski Logos, który działa w świecie wokół nas, to ten sam Logos, który wcielił się w Chrystusa.

Tematyka relacji między religią a ludzką aktywnością poznawczą, która manifestuje się w m.in. badaniach naukowych, żywo interesowała również brata Pawła – ks. prof. K.M.P. Rudnickiego, zmarłego w listopadzie ubiegłego roku duszpasterza Polskiej Wspólnoty Episkopalnej, kapłana-mariawity i wybitnego naukowca. Niedługo ukaże się drukiem numer czasopisma ‘Praca nad Sobą’ poświęcony Pawłowi, a w nim tekst Łukasza dotyczący ‘goetheanizmu’ – stosowanej przez niego teorii poznawczej. Zachęcając do lektury całości, przytaczamy już teraz fragment tego tekstu:

My w towarzystwie br. Pawła

‘(…), Rudnicki uznawał, że teologia polega na doświadczeniach świata duchowego. Gdyby oparta była jedynie na racjonalnym rozwijaniu tradycji, która stanowi sumę doświadczeń duchowych i komentarzy do nich, byłaby tak sucha i bezpłodna, jak nauka, gdyby straciła zdolność przeprowadzania nowych badań i dodawała jedynie przypisy do tego, co już opisano, zbadano, wykazano. Tak więc, na przykład, Rudnicki twierdzi, że dogmaty chrześcijańskie powinny stanowić przedmiot badań duchowych i że takie badania pozwoliły mu lepiej pojąć istotę tych dogmatów. Kwestionuje obiegową opinię, że nauka zajmuje się obiektywnymi faktami, zaś religia stanowi domenę opinii. Utrzymuje, że zdolność doświadczania światów duchowych jest rzadka, a konflikty opinii (których nie brak i w nauce) wynikają raczej z różnych filozofii, rozumowych ram, niż z różnych doświadczeń. Fakt, że wielu naukowców nie może przeniknąć świata duchowego wyjaśnia przez porównanie z rozmową osoby niezdolnej do widzenia kolorów i widzącej pełen zakres barw – nie jest możliwe wyjaśnienie osobie, która barw nie postrzega, czym są widziane kolory, ani nawet przekonanie jej, że istnieją. Różnica w wypadku postrzeżeń świata duchowego polega na tym, że ludzie nie widzący barw stanowią mniejszość, zaś niezdolni do postrzeżeń świata duchowego większość, oraz na tym, że zdolność postrzegania światów duchowych można nabyć, wyćwiczyć, a więc ostatecznie dostępna jest właściwie dla każdego. Odpowiadając na zarzut stawiany często „ezoteryce” – iż ta nie pozwala weryfikować doświadczeń, ponieważ polega na specjalnym przygotowaniu duchowym – wskazuje, że tylko dobrze wykształceni ludzie o odpowiednich zdolnościach intelektualnych są w stanie samodzielnie sprawdzać złożone teorie naukowe. Nawet mając oprzyrządowanie do przeprowadzania badań z zakresu, powiedzmy, mechaniki kwantowej nie można osiągnąć niczego, jeśli nie posiada się odpowiedniego przygotowania teoretycznego i zdolności umysłowych, pozwalających na syntezę i interpretację danych. W istocie ludzie zazwyczaj zakładają, że teorie naukowe są słuszne, często ufając nauce jako takiej czy kompetencji samych naukowców, a czasem ponieważ rozumieją metodologię swoich kolegów przez doświadczenie na własnym polu badawczym. Istnieje więc harmonia między nauką i religią, ponieważ zasada jest ta sama: zdobywanie wiedzy przez działanie oparte na skrupulatności i dobrej woli, przeprowadzaniu własnych badań i zaufaniu do wyników otrzymanych przez innych.’

W ten sposób rozmyślania nad znaczeniem święta, które dla wielu jest co najwyżej – równie bajkowym jak cała reszta – ukoronowaniem obchodów Bożego Narodzenia, zawiodły nas na obszary, których chyba nikt się nie spodziewał: wzajemnych relacji wiary i wiedzy, ludzkiego poznania i objawienia Bożego, różnych religii a także indywidualnego doświadczenia wiary, a nawet doświadczenia ezoterycznego. Bez wątpienia będzie co rozważać w ten weekend i w najbliższy poniedziałek…

The Rev. Prof. Konrad Rudnicki passed away yesterday morning. He was a Mariavite priest, world renowned astronomer, cosmologist, methodologist of science, theologian, participant of anti-Nazism resistance and Righteous Among the Nations – and so one could go on and on. Yet for us simply Br. Pawel, one of us, involved in the Polish Episcopal Network from the very beginning. Unalterably faithful to the Mariavite Work of Great Mercy, serving in both Mariavite Churches, leading the Ecumenical Mariavite Order as its Minister General, he spent the last of his strength on creating Polish Anglicanism. He saw it as paying a debt he incurred, so to speak, when the Episcopal Church accepted him as a priest during the time he spent in America as a scientist. He spoke about this in the interview he gave us three years ago:

During these four years of my research stays in the United States (three years in the Los Angeles diocese and one year in the Galveston-Houston diocese [Rev. Prof. Rudnicki probably means here the Episcopal diocese of Texas] I served as a non-stipendiary priest in three Episcopal parishes. It was simply a need of my soul: not to stop being a priest. There were only low church parishes in the surroundings of the University where I worked, even though I would rather have served in a high church one. But I had no choice. I obtained a permission and a referral from my bishop in Plock and got a certificate from the bishop in charge of the respective Episcopal diocese. The Anglican church is doctrinally comprehensive enough for me to fit in with my Mariavtism without any problem.
Source

In March of last year he led the first Episcopal Service in Cracow together with Bishop Pierre Whalon. In October 2012 he started presiding at monthly Eucharists of the Polish Episcopal Network. Less than a month ago we celebrated the first anniversary of this. We have seen that he was becoming still weaker. The awareness that had accompanied us for some time that every Eucharist he celebrates, every meeting, every conversation may be the last one returned when we said goodbye at St. Martin’s. He was exhausted yet also happy that after all disappointments with the reality of Polish church life, he could take part in building something new, something hopeful. So even though we realized that he took upon himself duties exceeding his strength, we couldn’t bring ourselves to say what reason told us to… So we kept hoping that it’s not the time yet, that we will see him again. Unfortunately, this hope turned out to be futile. Yesterday morning we received the news whose meaning we haven’t fully comprehended yet, we think. Brother Paweł is gone, and the Polish Episcopal Network is left without a priest. We believe that the Lord of life and death has welcomed our brother into his glory. But we here awfully miss him.

We invite all who would like to bid farewell to the Rev. Prof. Rudnicki and express gratitude for what he has been for us and what he has done to the service on Saturday 16 at 6 pm in sw. Filipa Street 23 in Cracow.

In the short history of our project this is the first anniversary, which we of course would like to celebrate. On this occasion, a Eucharist will be held at St. Martin’s Lutheran Church in Grodzka Street, the church where we inaugurated the project in March of last year together with Bishop Pierre Whalon and Prof. Dan Joslyn-Siemiatkoski. It will be presided by Fr. Rudnicki. We invited also our Lutheran hosts, and there will be a choir specializing in the music of Polish Reformation. It will be conducted by Lukasz Laxy who will also be the organist.

We are especially glad that our anniversary overlaps with the visit of one of our most dear friends from the United States, the Rev. Dr. Gregory S. Neal, the Senior Pastor of Northgate United Methodist Church of Irving, Texas, and Rector of Grace Incarnate Ministries. He is a graduate of Southern Methodist University with the B.A. in History, Religious Studies, and Russian Language, Duke University with the M.Div. in Theology and Biblical Studies, and Trinity Graduate College with the Ph.D in Systematic Theology and New Testament Textual Criticism. His doctoral dissertation was in the field of Sacramental Theology and dealt with various understandings of the doctrine of the Real Presence of Jesus Christ in Holy Communion. Essential elements of this work have been re-drafted into readable English and have been published in his book: Grace Upon Grace: Sacramental Theology and the Christian Life. We have already translated fragments of the book into Polish, like a few sermons of his, and posted them on our blog, and are planning to translate the whole book.

Greg is a “Clergy Member in Full Connection” of the North Texas Conference of The United Methodist Church. In addition to his pastoral duties in the local church, he has served on several boards and committees of the North Texas Conference of the United Methodist Church. Beyond these responsibilities, Greg has also been involved in several mission, ministry, and educational initiatives. He has taught This Holy Mystery: A United Methodist Understanding of Holy Communion to numerous lay and clergy groups across the denomination since its adoption by the 2004 General Conference. He has also lead numerous other spiritual retreats, revivals, and study seminars for groups all across the United Methodist Church and in other denominations. Greg is a past member of the American Academy of Religion and the Society of Biblical Literature. A member of the Order of Saint Luke, in the early 1990s he served as Prior of the Duke Divinity Chapter. His love of liturgy and the contemplative life, as well as his keen interest in the ecumenical movement, led to his being invited to become the first United Methodist Associate of the Society of Saint John the Evangelist, an Anglican Monastic community which has fed him spiritually for 20 years.

Greg will preach on October 19, and there will be an opportunity to meet and talk to him after the service.

That We May Be One

Every Maundy Thursday, the beginning of the Paschal Triduum, I sing together with the rest of the faithful in my beloved Dominican church in Cracow: “Father, may they all be one”. Each time these words become more meaningful to me, because they accompany me on my spiritual path – the path of knowing God revealed in people. The further I go on this path, the better I see him not only in Catholics.

The Rev. Rudnicki celebrating the Eucharist in Cracow

I think that the problem many people of different denominations have (in this text I want to write about Christian churches) is the conviction that their denomination is the only right one. As a Catholic I have many times witnessed my brothers and sisters arguing that the Catholic Church is the best of all Christian churches. I admit that I did it too, but fortunately the need passed when I came to the rather obvious conclusion that if I were a Protestant, I would consider my native religion to be the best. Such boasting brings to my mind children in a sandbox, shouting “and my father is a policeman”, “and my father has a better car”, etc.

In “Noah’s Child”, written by my favourite author, Éric-Emmanuel Schmitt, who inspires me very much, the Catholic priest Pons says: “Religion is neither true nor false, it only offers a certain way of life”. I would add that it is the answer of the human being to God’s search for him, a voice of a restless heart, which will only find peace when it rests in God. Inspired by these words I asked myself what point is there to religious arguments and competition for being the only true one if we are united by one transcendental goal?

I look for God among people and not necessarily in my native Catholic Church. It is not difficult to be with people who think like me, when we agree with one another. I need such a community very much, because it satisfies my need to belong to a group with which I work and worship. Yet it is not enough for me. Meeting people of other denominations, representing other churches, gives me enormous satisfaction and teaches me humility and listening to another human being.

Thanks to openness to new friendships and involvement in spiritual activities also on the internet (and they say that you shouldn’t spend a lot of time there) I met Jarek Kubacki, a theologian, Anglican and pastor of an ecumenical community near Amsterdam, and Lukasz Liniewicz, an Anglican with Orthodox roots studying theology in Tilburg. They invited me to a service of Holy Communion of the Polish Episcopal Network, established under the aegis of the Episcopal Church, one of the Anglican churches. Everyone who wanted to listen to God’s Word and celebrate the presence of the Risen Lord in the sacrament of the Eucharist could take part in it. I used the opportunity, because I wanted to be spiritually united with my brothers in faith: Jarek and Łukasz, meet other people and come with them to the Lord’s Table. Jesus Christ shows no favorism, which the Gospel clearly demonstrates, why should I then argue with brothers and sisters from other churches? For what reason? Because our life stories and paths are different, even though they lead to the same God? If all people in the whole world were supposed to be uniform, God Almighty would have created them like that, he wouldn’t give them the valuable free will and the possibility to develop spiritually in manifold ways, creating their unique stories in order to become someone unique in the eyes of the Creator.

And I met such unique people: a Mariavite, the Rev. Prof. Konrad M.P. Rudnicki, who celebrated the Eucharist with great reverence, Dominik Chmielewski – a theologian with Methodist roots (even though he is a member of the Lutheran parish in Nowy Sącz as there is no Methodist church in that city) who had a wonderful sermon, and people open to dialogue. No one wanted to convert me to Anglicanism or any other denomination. To the contrary, our conversations over coffee and tea after the service were about ourselves, about who we are, what we do and what brought us here, what we share.

I couldn’t but admire Rev. Rudnicki’s humility and modesty. He has more titles than you can list, but doesn’t brag about it at all. He was incredibly kind, told many stories about his life, both sad and funny, about his love for Jesus Christ and his concern about the salvation of all people. I would like to add moreover that despite very advanced age and poor health (he was recently released from the hospital) he went up to the second floor in order to greet the people with great joy and celebrate the service. And I would like to quote his words from the interview available on Jarek and Lukasz’s blog, “Don’t Shoot the Prophet”, which explain how a Mariavite priest found himself in the Episcopal Church:

During these four years of my research stays in the United States … I served as a non-stipendiary priest in three Episcopal parishes. It was simply a need of my soul: not to stop being a priest. … I obtained a permission and a referral from my bishop in Plock and got a certificate from the bishop in charge of respective Episcopal dioceses. The Anglican Church is doctrinally comprehensive enough for me to fit in with my Mariavitism without any problem.

Yet one more thing I would like to add is that in the 80s, when Rev. Rudnicki worked in the observatory in Castel Gandolfo, His Holiness John Paul II invited him to celebrate “Mariavite” Mass in his private chapel.

Bishop Pierre Whalon with Pope Francis

It turned out that Dominik Chmielewski knows my favourite Dominican church and not only this one, which, among other things, we talked about. I did also learn something more about Lutherans since I had not known much about them before. At no moment did a need arise to compete with one another, it didn’t occur to anyone to start arguing about which church is better. I felt there as if the people who came together had their own God given potential, as if each were in their right place. So why would we want to change that?

I noticed that a problem in communication between people – also my own – is that we don’t listen to other people. Indeed, we all think that it is otherwise, that we do hear what we are told, but we listen from the position of “I KNOW BETTER”, there is always the “I” and then the rest. And this leads to many misunderstandings, sometimes even fundamentalism. If a church considers itself to be the only depository of truth, it becomes a mutual admiration society. Was this really what Jesus Christ meant that his friends (yes, we are his friends) were scattered, conflicted, started competing for the favour of their Sheppard having forgotten about the most important commandment of his, the Commandment of Love?

Regardless of what church we represent, we are the Universal Church. This is how I see the initiative of the Polish Episcopal Network, which gathers different Christians in order for them to be one. And we shouldn’t look at it as a competitor, for the point is not to strive to become “number one”. There always will be other churches, they always will be needed. It is most important that brothers and sisters in the Christian faith start listening to one another.

Father, may we all be one…

(…) można stwierdzić, że anglikanizm – pomijając kilka rzadkich okazji – nie odrzuca papiestwa jako takiego, lecz supremację Rzymu; nie odrzuca zwierzchności, lecz uniwersalną suwerenność, która skupia całą władzę w ręku kogoś w rodzaju uniwersalnego biskupa. W rzeczywistości jedną z kardynalnych zasad angielskiej reformacji było właśnie umieszczenie prymatu w kontekście regionalnym lub, jeszcze konkretniej, narodowym. Prymat w hierarchii godności jest więc uznawany, aczkolwiek jego początki nie zawsze dostrzega się w woli czy bezpośrednim ustanowieniu Chrystusa. Co więcej, posługa papieska musi być sprawowana w wyraźnie kolegialnym kontekście i ograniczona do roli Rzymskiego Pontifexa jako Patriarchy Zachodu.
o. Adriano Garuti OFM

Wczorajszego wieczoru, gdy tylko dotarła do nas (za pośrednictwem Facebooka – signum temporis!) wiadomość o tym, że nad Kaplicą Sykstyńska ukazał się biały dym, obydwaj zasiedliśmy przed ekranem komputera, by zobaczyć nowego biskupa Rzymu. Początek pontyfikatu Jego Świątobliwości Franciszka to dobra okazja na chwile refleksji nad anglikańskim stosunkiem do papiestwa.

Biskup Pierre Whalon i papież Jan Paweł II

W, będącej świetnym wprowadzeniem do anglikanizmu, książce Always Open. Being an Anglican Today ks. kan. Richard Giles używa nader plastycznego obrazu, by opisać nasz stosunek do “Rzymu, matki zachodniego Kościoła”:

Aczkolwiek już jakiś czas temu wyszliśmy spod maminej spódnicy, nigdy nie zapominamy o Dniu Matki. Niestety, matka nie jest w stanie przemóc się i zaprosić nas znowu na niedzielny obiad.

W tym sformułowaniu pobrzmiewa echo ogromnego rozżalenia, jakie odczuwa większość anglikanów (tym bardziej zresztą, im bardziej katolicka jest ich duchowość) z powodu braku interkomunii pomiędzy Kościołami anglikańskimi i Rzymem. Pomimo wszystkiego, co nas łączy, niestety wciąż jeszcze nie możemy zgromadzić się wspólnie wokół eucharystycznego stołu. By nie popaść jednak w typowe anglikańskie (i nie tylko anglikańskie!) “gorzkie żale”, trzeba uczciwie stwierdzić, że “wyjście spod maminej spódnicy”, o którym pisze kan. Giles, przebiegało w atmosferze, z której – patrząc na to z dzisiejszej perspektywy – żadna ze stron nie powinna być szczególnie dumna. Padły przy tym słowa, pod którymi chyba żaden współczesny wyznawca anglikanizmu by się nie podpisał – co więcej, za które, nawet biorąc pod uwagę okoliczności, powinniśmy się wstydzić (jak np. nazwanie papieża “Antychrystem”). Nasza ówczesna ocena “Kościoła-Matki” rzeczywiście przypominała w wielu aspektach to, jak myśli o rodzicach niejeden walczący o swą niezależność nastolatek. Weźmy choćby 19. z 39 Artykułów Kościoła Anglii, który stwierdza, że: “Kościół Rzymu pobłądził nie tylko w życiu i w odniesieniu do Kościelnych ceremonii, lecz także w sprawach wiary”. Warto o tym pamiętać, gdy dzisiaj narzekamy na ostre wypowiedzi Rzymu pod naszym adresem… Z drugiej strony warto pamiętać jeszcze o czymś innym. O. Adriano Garuti, franciszkanin, zauważa w swoim tekście Anglicanism: Protestant or Catholic, z którego również zaczerpnęliśmy motto do tego wpisu, że:

“Trzydzieści Dziewięć Artykułów” stanowi autorytatywne przedstawienie całości ciała eklezjalnego, ale nie posiada charakteru normatywnego w odniesieniu do wiary anglikańskiej, który byłby porównywalny z tym, który w sferze rzymskokatolickiej posiadają dekrety i kanony Soboru Trydenckiego. Artykuły nigdy nie miały być całościowym sformułowaniem wiary Kościoła.

W dyskusjach, które i nam zdarza się często prowadzić, zwłaszcza z osobami o protestanckich korzeniach, częstokroć spotyka się zarzut, że przecież to, co mówimy/piszemy “nie zgadza się z 39 Artykułami Kościoła Anglii”. Nie jest łatwo przy tym wyjaśnić, że rola 39 Artykułów w tradycji anglikańskiej jest co prawda bardzo istotna, ale jednak nieporównywalna ani z Kanonami Soboru Trydenckiego ani z Księgami Symbolicznymi Kościołów ewangelickich. Przypomnijmy w tym kontekście choćby słynne sformułowanie bp. Lancelota Andrewesa: “Jeden kanon, dwa testamenty, trzy wyznania wiary, cztery sobory powszechne, pięć pierwszych wieków Kościoła i świadectwo ojców z tego okresu zakreślają granice naszej wiary”. To, że Andrewes nie wspomina w nim o 39 Artykułach – którym skądinąd, jako biskup w Kościele Anglii, oczywiście musiał ślubować wierność – jest bardzo znaczące.

Z punktu widzenia naszego tematu istotna jest jednak przede wszystkim następująca konkluzja o. Garutiego:

Nie można jednak powiedzieć, aby tradycja anglikańska jako całość chciała zerwać z szerszą tradycją katolicką w odniesieniu do hierarchii urzędów i jej funkcji: niezaprzeczalne zerwanie z Rzymem nie oznaczało zerwania z katolicyzmem, lecz raczej pragnienie reformy Kościoła od wewnątrz, tak aby powstał Kościół, będący simul catholica et reformata [zarówno katolicki, jak i reformowany] (…) jak to zaprezentowano w różnych wydaniach Modlitewnika Powszechnego – (…)

Co to jednak oznacza dla naszego podejścia do posługi biskupa Rzymu? Interesujący tekst na ten temat znaleźliśmy na blogu biskupa Chandlera Holdera Jonesa SSC, biskupa z anglikańskiej prowincji Ameryki (mamy nadzieje, że biskup Holder Jones, reprezentujący inną gałąź amerykańskiego anglikanizmu, nie będzie miał nam za złe wykorzystanie jego słów na blogu promującym Kościół episkopalny). Znajdujemy tam m.in. następujące stwierdzenie:

Co się z tym łączy, i co wywołuje zdziwienie u większości niezorientowanych obserwatorów, tradycja anglikańska przyjęła w przeszłości pełne nadziei spojrzenie na papiestwo, nawet pomimo zerwania ze wspólnotą papieską, które miało miejsce na początku angielskiej reformacji w 1534 r. w okresie rządów niesławnej pamięci króla Henryka VIII. Ecclesia Anglicana, odłączona od Rzymu a jednak zachowująca zasadniczo katolicki charakter Kościoła, nigdy nie utraciła świadomości potrzeby istnienia biblijnego, patrystycznego, historycznego i biskupiego prymatu, który opiera się na Rzymskim Patriarchacie Zachodu.

(Przy okazji zwróćcie uwagę na określenie “niesławnej pamięci króla Henryka VIII”; bycie anglikaninem niekoniecznie łączy się z sympatią dla tego władcy, którego niektórzy, zresztą zupełnie niesłusznie, uważają za “wynalazcę anglikanizmu”!)

Nieco dalej autor pisze:

 Obradująca w 1908 r. Konferencja Biskupów w Lambeth oświadczyła w imieniu całego Kościoła anglikańskiego, że “nie można wypełnić Bożego celu, stosując jakikolwiek schemat przywrócenia jedności, który ostatecznie nie obejmowałby wielkiego łacińskiego Kościoła Zachodu”. “Katolicyzm bez papieża jest katolicyzmem okaleczonym; co prawda nie w ten sposób, w jakie okaleczone byłoby ciało pozbawione głowy, lecz jednak tak, jak okaleczoną byłaby Izba Gmin bez swego speakera [marszałka]” (Biskup K.D. Mackenzie). Te słowa, wypowiedziane w 1933 r. przez anglikańskiego prałata na Kongresie Stulecia Ruchu Oksfordzkiego, stanowią najlepsze podsumowanie tradycyjnie anglikańskiego podejścia do roli i funkcji papiestwa, podejścia, które zostało utrzymane po dziś dzień.

Jednakże to stanowisko nie oznacza, rzecz jasna, akceptacji wszystkich roszczeń, które zgłaszają biskupi Rzymu. Przytoczmy tutaj słowa anglikańskiego teologa o. Francisa J. Halla:

 Jeśli chodzi o roszczenie papieskie, powinniśmy dokonać rozróżnienia pomiędzy starożytnymi i nowymi elementami, które ono zawiera. Stanowisko Watykanu, rozwijane stopniowo przez stulecia i w końcu sformułowane w 1870 r., stanowi po stronie Rzymu główną barierę uniemożliwiającą przywrócenie jedności.

“Dogmat” o papieskiej “nieomylności” i “uniwersalnej jurysdykcji” biskupa Rzymu pozostaje z punktu widzenia anglikanów ogromną przeszkodą na drodze do jedności Kościoła. Czy jest to jednak przeszkoda nie do przejścia? O. Francis widział to inaczej:

 Jednakże usunięcie tej bariery nie wymaga koniecznie formalnego odwołania Soboru Watykańskiego i nie powinniśmy wymagać od Rzymu upokorzenia jako ceny za przywrócenie jedności. Wystarczy, aby Rzym wyrósł ze wzbudzających sprzeciw elementów watykanizmu i dokonał ich ponownej interpretacji za pomocą czynów, które gwarantowałyby zachowanie katolickich wolności.

Ciekawe rozwiązanie tego problemu proponuje ks.prof. K.M.P. Rudnicki, kapłan mariawicki związany z Polską Wspólnotą Episkopalną w wywiadzie zamieszczonym swego czasu przez portal ekumenizm.pl:

Nie. Nie możemy uznać nieomylności człowieka! Wierzę jednak w znalezienie rozwiązania tego problemu, a widzę je w tym, co głosi ks. prof. Lucjan Balter. Mówi, że dogmat o nieomylności nie został do końca zdefiniowany. Pierwszy Sobór Watykański ogłosił, że papież osobiście – w sprawach wiary i moralności, gdy przemawia ex cathedra – jest tak samo nieomylny, jak Kościół w całości. Z powodu wybuchu wojny prusko-francuskiej nie zdążono jednak zdefiniować w jakim zakresie Kościół jest w całości nieomylny, bo Kościół już przed Wielką Schizmą popełniał pomyłki! Dogmat jest niedodefiniowany, a więc – de facto – nie ma go.

W 1999 r. ujrzał światło dzienne dokument Anglikańsko-Rzymskokatolickiej Międzynarodowej Komisji Mieszanej (ARCIC), The Gift of Authority, który należy traktować jako reakcję na encyklikę J.S. Jana Pawła II Ut Unum Sint. Czytamy w nim m.in, że posługa biskupa Rzymu jest: “darem, który powinny przyjąć wszystkie Kościoły”. Anglikanie deklarują w nim wyraźnie, że są “otwarci na przywrócenie pod pewnymi jasnymi warunkami uniwersalnego prymatu Biskupa Rzymu i pragną go”.

Ojcowie starożytnego Kościoła pozostawili nam w spadku wiele bardzo interesujących i ważnych wypowiedzi dotyczących prymatu. Św. Cyprian z Kartaginy uważał, że prymat Biskupa Rzymu może i powinien być prymatem “miłości i godności”. Św. Ireneusz z Lyonu wysławia Kościół Rzymu jako ten, który “przewodzi w miłości”. Wracając do pierwszego publicznego wystąpienia papieża Franciszka w dniu wczorajszym, trzeba zauważyć, że było w nim wiele elementów, które wskazują na to, że właśnie w tym duchu chce on sprawować swoją posługę. Chyba wszyscy widzowie zauważyli jego pełną pokory postawę, to z jaką mocą podkreślał swoją zależność od wspólnoty Kościoła, jej wsparcia, jej modlitwy, oraz fakt, że ani razu nie użył słowa ‘papież’, lecz konsekwentnie mówił o sobie jako o ‘biskupie Rzymu’. To wszystko napawa nadzieją. Dobrze byłoby jednak, aby za gestami podążyły konkretne, namacalne działania. Módlmy się wspólnie za to, by nasz brat w Chrystusie, Sługa Sług Bożych Biskup Rzymu Franciszek został przez Ducha Świętego obdarzony mądrością i mocą do ich podjęcia…

… it can be concluded that Anglicanism—except for rare occasions— rejects not the papacy as such, but rather the supremacy of Rome; not the principalitas, but the universal sovereignty that concentrates all power in a sort of universal bishop. In reality one of the cardinal principles of the English reform was precisely the identification of the primacy in a regional or, more specifically, a national context. A primacy of order or of dignity is thus recognized, which nevertheless is not always traced back to the will or direct institution of Christ. Moreover, the papacy must be exercised in a markedly collegial context and is limited to the role of the Roman Pontiff as the Patriarch of the West.
Fr. Adriano Garuti, OFM

Yesterday evening, immediately after the news that white smoke appeared above the Sistine Chapel reached us (via Facebook – signum temporis!), we sat in front of the computer to see the new Bishop of Rome. The beginning of the pontificate of His Holiness Francis is a good occasion to reflect for a while on the Anglican attitude to papacy.

Bishop Pierre Whalon and Pope John Paul II

In his book Always Open. Being an Anglican Today, an excellent introduction to Anglicanism, the Rev. Canon Richard Giles uses a very expressive image to describe our attitude to “Rome, the mother of the Western Church”:

Although we cut the apron strings some time ago, we never forget Mothering Sunday. Sadly, mother cannot yet bring herself to invite us back for Sunday lunch.

In these words you can hear the echo of great bitterness which the majority of Anglicans feel (the more Catholic their spirituality, the more) because of the lack of intercommunion between the Anglican Churches and Rome. Despite all the things we share together, we still cannot gather around the Eucharist table, alas. But in order not to begin typically Anglican (and not only Anglican!) “lamentations”, we should say honestly that the “cutting of the apron springs” about which Canon Giles writes was accomplished in an atmosphere which – from today’s perspective – neither party can boast of. No present day Anglican would agree with the words that were spoken then – what is more, of which, even given the circumstances, we should be ashamed (like for example calling the pope an “Antichrist”). How we saw the “Mother Church” then indeed resembles in many respects how many teenagers fighting for their freedom think of their parents. Let’s take for example Article 19 of the 39 Articles of the Church of England, which states:

… the Church of Rome hath erred, not only in their living and manner of Ceremonies, but also in matters of Faith.

We should remember about this when we complain today about Rome making sharp statements concerning us… On the other hand, we should remember also about something else. Fr. Adriano Garuti, a Franciscan, says in his article Anglicanism: Protestant or Catholic, from which we also took the motto for this post, that

The “Thirty-Nine Articles” constitute an authoritative exposition of the entire ecclesial body, but they do not assume a normative character with respect to the Anglican faith comparable to that exercised in the Roman Catholic sphere by the decrees and canons of the Council of Trent, and they never claimed to be a complete formulation of the faith of the church.

In discussions that we too often have, especially with people with Protestant roots, one is frequently confronted with the charge that “what one says is not in conformity with the 39 Articles of the Church of England”. It is not easy to explain then that the role of the 39 Articles in the Anglican tradition, however important, is incomparable neither with the canons of the Council of Trent, nor with the symbolic books of the Protestant churches. We may remind in this context the famous statement of Bishop Lancelot Andrewes, “One canon, two testaments, three creeds, four general councils, five centuries and the series of the Fathers in that period determine the boundaries of our faith.” The fact that Andrewes doesn’t mention the 39 Articles, which, as a bishop in the Church of England, he had to obey, is very telling.

From the point of view of our topic, the following conclusion of Fr. Garuti is especially important, however:

It cannot be said, however, that the Anglican tradition as a whole intended to break with the greater Catholic tradition with regard to the ministerial hierarchy and its functions: the undeniable break with Rome did not mean a break with catholicity, but rather a desire for reform of the Church from within, with a view to establishing a Church that would be simul catholica et reformata [both Catholic and reformed]…as demonstrated by the different editions of the Book of Common Prayer – …

But what does it mean for our attitude to the ministry of the Bishop of Rome? We found an interesting text about this on the blog of the Rt. Rev. Chandler Holder Jones, SSC, Bishop in the Anglican Province of America (we hope that Bishop Holder Jones, representing another branch of American Anglicanism, will not mind us quoting his words on a blog promoting the Episcopal Church, and that our Episcopal friends won’t mind us quoting him). We find there for example the following:

Relatedly, and surprisingly to most uninformed observers, the Anglican Tradition has historically taken a rather hopeful view of the Papacy, even in spite of the breach with the papal communion which occurred at the beginning of the English Reformation in 1534 during the reign of the infamous King Henry VIII. The Ecclesia Anglicana, separated from Rome and yet retaining the essential catholic character of the Church, has never lost sight of the need for a biblical, patristic, historical, and episcopal primacy based in the Roman Patriarchate of the West.

(Please note also that he speaks of “the infamous King Henry VIII”; being an Anglican not necessarily goes together with sympathy for this ruler, which some, completely mistakenly, regard as the ‘founder of Anglicanism’!)

A bit further on the author writes:

The 1908 Lambeth Conference of Bishops declared on behalf of the entire Anglican Church: ‘there can be no fulfilment of the divine purpose in any scheme of Reunion which does not ultimately include the great Latin Church of the West.’ ‘Catholicism without the Pope is a maimed Catholicism; not, indeed, maimed as a body would be without a head, but maimed as the House of Commons would be without a speaker’ (Bishop KD Mackenzie). With these words uttered at the 1933 Oxford Movement Centenary Congress, an Anglican prelate best summarises the traditional Anglican approach to the role and function of the papacy, a position still maintained today.

Yet this attitude does not mean, of course, that one accepts all the claims of the bishops of Rome. Fr. Francis J. Hall, an Anglican theologian, writes:

Turning to the papal claim, we should distinguish between the ancient and modern elements in it. It is the Vatican position, gradually developed through centuries and finally defined in 1870, that constitutes the main barrier to reunion on the Roman side.

The „dogma” of papal „infallibility” and „universal jurisdiction” of the Bishop of Rome remains from the Anglican point of view a great hurdle on the way to the Church’s unity. But is it an insurmountable hurdle? Fr. Francis saw it differently:

Moreover, the removal of this barrier does not necessarily require a formal repudiation of the Vatican Council, and we ought not to require Rome’s humiliation as the price of reunion. It will suffice if Rome outgrows the objectionable elements of Vaticanism and reinterprets its terms by action that will securely establish Catholic liberties.

An interesting solution to this problem was suggested by the Rev. Prof. K.M.P. Rudnicki, a Mariavite priest involved in the Polish Episcopal Network, in an interview published by ekumenizm.pl:

No. We cannot accept the infallibility of a man! Yet I believe that a solution to this problem may be found, and I see in in what the Rev. Prof. Lucjan Balter writes. He says that the dogma of the infallibility has not been fully defined. The First Vatican Council proclaimed that the pope personally – in matters of faith and morals, when he speaks ex cathedra – is infallible in the same way the Church as a whole is infallible. Because of the outbrake of the Franco-Prussian war it was not defined in what degree the church as a whole isinfallbile, because already before the Great Schism is made mistakes! The dogma of infallibility is thus ill-defined, and so – de facto – it doesn’t exist.

In 1999 the document Anglican-Roman Catholic International Commission: The Gift of Authority was published, which should be seen as a reaction to the enciclical of John Paul II Ut Unum Sint. We read there among other things that the ministy of the Bishop of Rome is ‘a gift to be received by all the Churches. Anglicans declare in it clearly that they are ‘open to and desire a recovery and re-reception under certain clear conditions of the exercise of universal primacy by the Bishop of Rome.’

The Fathers of the ancient Church left us a great legacy of interesting and important statements about the primacy. Saint Cyprian of Carthage said that the primacy of the Bishop of Rome can and should be a “primacy of love and honour”, Saint Irenaeus of Lyons venerates the Church of Rome as the one which “presides in love”. Returning to the first public appearance of Pope Francis yesterday, we should note that it contained many elements hinting that it is in this spirit that he wants to minister. Probably all spectators noticed his humble attitude, the way he accentuated his dependence on the community of the church, its support, its prayer, and the fact that he has not used the word “pope” even once but consequently spoke of himself as the “Bishop of Rome”. This all makes one hopefull. It would be good, however, if concrete, plabable actins followed words. Let’s pray that our brother in Christ, Servant of the Servants of God the Bishop of Rome Francis be given by the Holy Spirit the wisdom to take them…