Book of Amos 5:8, Apocalypse 21:2-7, St. John’s Gospel 10:11-16

God didn’t have it easy with me the last couple of days. Time and again, I would ask him if he really thinks that he needs Pawel more than we do. You may consider it strange, for people often say that dealing with the death of our loved ones is easier for us Christians. Yes, in some sense it is easier, but on the other hand the awareness that we offer what happened to God, regardless of how it strikes us, doesn’t alleviate the pain, the loss, the sense of being left alone, even orphaned. It’s one of the paradoxes related to the passing of a man who was a great paradox himself. Paradox will be one of the key words in this reflection. When we asked the Rev. Greg Neal, who only a month ago stood with Br. Pawel at the altar of St. Martin’s[1], to help us prepare the liturgy for tonight as we thought we didn’t have enough time to do it ourselves before departing from the Netherlands, he chose also the lessons, and explained why. With regard to the Old Testament Lesson from Prophet Amos, he referred of course to one of Pawel’s two main callings, Astronomy. To Amos’ statement, “He who made the Pleiades and Orion,” one would like to add: “he who made Rudnicki’s comet and the supernovae Pawel discovered.” He, whose creating power goes beyond what we can see. It was to studying his creation that Pawel devoted a great part of his life. Every time we were preparing for a service like today, we went through a ritual of sorts: first, we prepared the liturgy, the lessons, and then sent them to Cracow by email, always on the Monday preceding the Saturday on which the service were to be held, because Pawel said, “do it then as on Monday I’m a Theologian, and from Tuesday to Thursday an Astronomer, so otherwise I wouldn’t have enough time to prepare.”

Br. Pawel in his partisan uniform.

I browsed many internet comments below various articles devoted to Pawel, and it was stated repeatedly that he was drawn to God by Astronomy. Some found it odd, some logical. Yet it wasn’t entirely like that, for the events that initiated the spiritual transformation of Pawel – born to a Communist/Socialist family, son of Lucjan Rudnicki, a famous Communist author and of a Polish Socialist Party activist – were more existential than strictly intellectual. I have here in mind in the first place the spiritual experiences he had when he fought in the guerilla armies, first in the People’s Guard[2] and then in the People’s Army. For Pawel was one of those who were “on the wrong side” according to today’s historiography,  those who should not be spoken of as they allegedly didn’t “fight for Poland.” I remember some discussions we had, difficult conversations when for example he didn’t let it be spoken ill of such a controversial person like Mieczyslaw Moczar[3], because he was his commander. Pawel, a Righteous Among The Nations, an honorary citizen of Israel, felt a bond with someone like Moczar, one of those behind the 1968 events[4]. As I said, paradox will be the key word in this reflection. It was this series of spiritual experiences, about which Pawel spoke relatively little – he described them in his spiritual biography – that opened him up to another dimension of reality, the one that cannot be studied by a telescope or a magnifying glass, or a microscope. Into this realm too he journeyed in his characteristic way – he combined such an amazing number of spiritual traditions that no orthodoxy and no heresy would combine them like this one man. I will name only a few.

Anthroposophy[5]

Pawel was one of the greatest Anthroposophists Poland had – it is a spiritual school drawing from the third pillar of European culture, beside the classical and the Christian ones, the pillar of Western esotericism, the Rosicrucian tradition, the tradition of Boehme, etc., etc. It is also an attempt to study, to gain concrete spiritual knowledge of those worlds which our senses cannot penetrate – an attempt to open the inner eye. For this need was in him too. He wanted to be a scholar also with regard to the spiritual world.

Looking for a church for himself

Pawel told many times that he went to the Orthodox Church first – in times that were difficult for it, when it was only reestablishing itself after World War II in an extremely complicated situation. At last he found himself in the Mariavite Church, however. He told that he was fascinated by two things. First, the way the priest looked like: wearing simple, as for those times, vestments, and second, the simple, spiritual piety that he demonstrated in his sermon and in conversation.

One can hardly not associate this with Pawel himself, the way he was with us. In today’s Gospel we heard about Christ – the Good Shepherd. It is also a calling for us all – to be shepherds for others – and especially for those whose vocation is to be leaders in the Church. The way Pawel did it, was the way of the Good Shepherd indeed. What I have in mind is the way he celebrated the liturgy – simple, free from redundant decorative elements, and at the same time revealing  a profound experience, a deep awareness of the meaning of each word. Each word of the liturgy, when spoken by Pawel, was full of meaning, was something to be savored, something one had to stop and think about, something that cannot be spoken lightly, because it opens up new spiritual worlds to us. And how did we remember him from the retreats of the Polish Episcopal Network? Whenever we were working on the program, he would send us an email and ask gently, “Will there be time for me to speak about this or that?” It was always only an offer. I remember especially well his last talk at the retreat in Pulawy, where he spoke of his problem with forgiving, and how, step by step, he had been overcoming it and how he had been gradually succeeding in discovering some gift, some opportunity to learn in every difficult person he had to forgive.

Does it mean that we should see the difficult fact of Pawel’s absence among us as an opportunity to learn something? In a sense the time of the exam is coming. The teacher is gone and we will have to show how much we learned as his disciples. Yet we will take this exam aware that He who is the Lord of life and death says, “To him who is thirsty I will give to drink without cost from the spring of the water of life.” Without cost, for free. Pawel was a man who devoted a great part of his writing, his theological and spiritual work to the issue of “work on oneself.” Sometimes we laughed that Work on Oneself is his fourth name, “Konrad Maria Paweł ‘Work on Oneself’ Rudnicki.”  Sometimes when you listened to what he said about the necessity of spiritual growth, you would ask yourself if there was a place for the “without cost” – for a gift, for receiving, opening oneself up to grace. Yet who listened to Pawel carefully, certainly understood that work on oneself was not an instrument to gain entrance to heaven, but was meant to make us able to open up to this gift, this living water, to stand before God in a truly conscious manner – as the receiving one, but also as the one who is supposed to do something with the gift she received, let it grow. It is another paradox located in the very heart of Christian spirituality, which is certainly a spirituality of grace, gift, this “without cost” – in a moment we will approach the table and receive the bread that is nothing else but a gift – and yet we will receive it in order to go into the world and be witnesses of our allegiance to the Gospel. So it is at the same time a spirituality of work, an active spirituality.

“And I have other sheep.” One and a half year ago we held the conference initiating the Polish Episcopal Network. About 25 persons said they would come. It was raining on that Saturday. When we arrived together with our guests – Bishop Pierre Whalon and his wife, Melinda, Prof. Daniel Siemiatkoski who came from Oxford – we saw only five people. When I was opening the conference, I didn’t know where to look, how could I look in the eyes of the bishop whom I requested to come from Paris to meet five persons. Yet Pawel was among them, Pawel who thought that since the Episcopal Church granted him, a Polish Mariavite, the permission to minister as a priest in the 60s and 80s, since it offered him an opportunity to do what he considered a need of his soul – being a priest – he should accompany the Polish Episcopal Network when it was taking its first steps in Poland. He saw this as a kind of debt. One and a half year later it is we that owe him. He was with us indeed every time, on every opportunity. He didn’t celebrate a service only once – in January, when he really couldn’t walk. I came then to Sw. Filipa street[6] with reserved sacrament that he had consecrated specially for this occasion at a Mass he celebrated in his study.

Br. Pawel celebrates his last Episcopal Eucharist assisted by the Rev. Gregory Neal.

“And I have other sheep.” Pawel was a Mariavite. The Work of Great Mercy, Mariavite Spirituality, really became a part of him. He was certainly a troublesome Mariavite for many other Mariavites, and especially Mariavite Bishops, yet a Mariavite in his heart and in his soul nonetheless. And still, during this one and a half year I never doubted that he was also a priest in the Episcopal Church. The license he received in the 60s, which he showed then to Bishop Pierre, was not merely a piece of paper. It was a testimony of his deep bond with us, with the Polish Episcopal Network, with the Episcopal Church, with Anglicanism – with those other sheep, who came God knows whence, sometimes four, sometimes five, sometimes twenty (he would be surprised to see so many today). A month ago someone told me after the service – as it turned out, the last one Pawel celebrated – that he finally feels at home in a church. I think that it is such a church and that it should remain such – among other things for the sake of those who don’t feel well in any other church. The question is, how are we going to make it happen without you, Pawel?

Amen

After a year we must admit, alas: we probably didn’t…

[1] St. Martin’s Lutheran Church in Cracow where we sometimes held our services. In October 2013 we celebrated there the first anniversary of regular Episcopal services in Cracow. The service was presided by Fr. Rudnicki, and the sermon was preached by our dear friend from the United Methodist Church, the Rev. Dr. Gregory S. Neal. Unfortunately, it turned out to be the last service presided by Pawel.

[2] The People’s Guard, and later the People’s Army, were Communist partisan forces. Today their veterans are ignored or even treated as traitors or Soviet agents.

[3] http://en.wikipedia.org/wiki/Mieczysław_Moczar

[4] In 1968 took place an internal conflict among Polish communists. One camp comprised a nationalistic group, people who fought in the partisan forces during the war, led by Mieczyslaw Moczar, and the other a more cosmopolitan and liberal group, people who spent the war in the Soviet Union. Because many of them were Jewish and supported Israel, Moczar and his party used anti-Semitic slogans. As a result of this campaign, many Jews, especially the intelligentsia, left Poland.  http://en.wikipedia.org/wiki/1968_Polish_political_crisis

[5] http://en.wikipedia.org/wiki/Anthroposophy

[6] It is where we held our services.

Księga Amosa 5:8, Objawienie św. Jana 21:2-7, Ewangelia wg św. Jana

10:11-16

Pan Bóg nie miał ze mną łatwo w ostatnich dniach. Raz po raz konfrontowałem go z pytaniem, czy aby na pewno bardziej potrzebuje Pawła tam, aniżeli my tutaj. Może wydaje się wam dziwne, że można coś takiego powiedzieć, bo przecież mówi się, że nam chrześcijanom jest łatwiej obchodzić się ze śmiercią ludzi nam drogich. Tak, w pewnym sensie jest łatwiej, ale z drugiej to, że oddajemy również to wydarzenie -bez względu na to jak bardzo nami wstrząsa – w darze Bogu, nie umniejsza bólu, nie umniejsza tęsknoty, nie umniejsza poczucia opuszczenia, osierocenia nawet. To jeden z paradoksów – a paradoks będzie w tym rozważaniu słowem kluczowym – które wiążą się z odejściem od nas człowieka, którego można nazwać jednym wielkim paradoksem.

Kiedy zwróciliśmy się do ks. Grega Neala, który jeszcze miesiąc temu stał z Pawłem przy ołtarzu w kościele św., Marcina, z prośbą o pomoc w opracowaniu liturgii na dzisiejszy wieczór, bo sądziliśmy, że nie wystarczy już na to czasu przed wyjazdem z Holandii, wybrał również czytania a przy każdym z nich znajdowało się krótkie wyjaśnienie, dlaczego jego wybór padł właśnie na nie. Przy czytaniu z proroka Amosa oczywiście znalazło się nawiązanie do tego jednego z głównych życiowych powołań Pawła – astronomii. „To ten, który uczynił Plejady i Oriona”. Tutaj chciałoby się od razu dodać: „… i kometę Rudnickiego i supemovae”, które Paweł odkrył. To ten, którego stwórcza moc rozciąga się daleko poza to, co widzimy. To właśnie badaniu Jego dzieła Paweł poświęcił potężną cześć swojego życia. Za każdym razem, kiedy przygotowywaliśmy się do nabożeństwa, miał miejsce pewien rytuał. Najpierw opracowywaliśmy liturgię, czytania, potem wysyłaliśmy je do Krakowa mailem i musieliśmy zrobić to w poniedziałek przed sobotą, na którą nabożeństwo przypadało, ponieważ Paweł mówił: „w poniedziałek jestem teologiem, a od wtorku do czwartku astronomem, dlatego inaczej nie będę miał czasu się przygotować”.

Br. Paweł w partyzanckim mundurze.

Przeglądałem różne komentarze w internecie pod tekstami poświęconymi pamięci Pawła i pojawiało się tam wciąż na nowo stwierdzenie, że astronomia przywiodła go do Boga. Jedni się temu dziwili, drudzy uważali, że to logiczne. A jednak było trochę inaczej, bo te wydarzenia, które zapoczątkowały przemianę duchową Pawła – urodzonego w komunistyczno-socjalistycznej rodzinie; syna Lucjana Rudnickiego, znanego komunistycznego pisarza i członkini PPS-u – to były wydarzenia o wymiarze bardziej egzystencjalnym niż ściśle intelektualnym. Mam tu na myśli przede wszystkim doświadczenia duchowe, które stały się jego udziałem, gdy walczył w partyzantce jako żołnierz Gwardii a potem Armii Ludowej. Bo Paweł należał właśnie do tych, którzy według dzisiejszej historiografii stali „po niewłaściwej stronie”, i którzy teraz, na naszych oczach, stają się nowymi „żołnierzami wyklętymi” – o których nie należy mówić, bo podobno nie walczyli o Polskę. Pamiętam takie dyskusje, trudne rozmowy, kiedy np. nie pozwalał powiedzieć złego słowa o tak kontrowersyjnej postaci jak Mieczysław Moczar, bo to był jego dowódca z partyzantki. On, sprawiedliwy wśród narodów świata, honorowy obywatel Izraela, czuł się związany z taką osobą jak Moczar, jednym z ludzi stojących za wydarzeniami ‘68 r. Jak powiedziałem, paradoks będzie słowem kluczowym tego rozważania. To właśnie ta seria doświadczeń duchowych, o których Paweł mówił stosunkowo niewiele – opisał je w swojej biografii duchowej – otworzyła go na inny wymiar rzeczywistości, ten, którego nie da się zbadać ani teleskopem, ani wziąć pod lupę, ani pod mikroskop. I również w podróż w ten wymiar wyruszył we właściwy dla siebie sposób – połączył w sobie tak niesamowitą liczbę prądów duchowych, że żadna ortodoksja ani żadna herezja nie łączy ich tak jak ten jeden człowiek. Wymienię tylko kilka z nich.

Antropozofia

Paweł był jednym z największych polskich antropozofów – to prąd duchowy czerpiący z tego trzeciego filaru kultury europejskiej, obok antycznego i chrześcijańskiego: filaru zachodniej ezoteryki, z tradycji różokrzyża, Boehmego, etc., etc. A jednocześnie jest to próba badania, zdobycia konkretnej duchowej wiedzy, o tych światach, które nie są dostępne naszym zmysłom — próba otworzenia wewnętrznego oka. Bowiem ta potrzeba również w nim była. Także w odniesieniu do świata ducha chciał być badaczem.

Poszukiwanie własnego Kościoła.

Wielokrotnie wspominał, że pierwsze kroki zawiodły go właściwie do cerkwi prawosławnej – w trudnych dla niej czasach, kiedy po drugiej wojnie światowej dopiero się odradzała w skrajnie skomplikowanej sytuacji. W końcu trafił jednak do Kościoła mariawitów. Opowiadał, że zafascynowały go dwie rzeczy. Po pierwsze wygląd kapłana: jak na owe czasy prosta, pozbawiona zbędnych ozdobników szata liturgiczna, a po drugie prosta, uduchowiona pobożność, która potrafi! ukazać w kazaniu i w rozmowie.

Trudno tego nie skojarzyć z samym Pawłem, ze sposobem w jaki on sam był z nami. W dzisiejszej Ewangelii słyszymy o Chrystusie – Dobrym Pasterzu. Jest to również wezwanie dla każdego z nas – być pasterzem dla innych – a szczególnie dla tych, którzy są powołani do przewodzenia w Kościele. Sposób, w jaki robił to Paweł, był właśnie sposobem dobrego pasterza. Mam na myśli jego sposób sprawowania liturgii – prosty, pozbawiony zbędnych ozdobników, a jednocześnie świadczący o głębokim przejęciu, głębokiej świadomości treści znajdującej się w każdym słowie. Każde słowo liturgii, gdy wypowiadał je Paweł, było naprawdę brzemienne treścią, było czymś, co należy smakować, nad czym należy się zatrzymywać, czego nie wymawia się tak po prostu, bowiem każde to słowo otwiera przed nami nowe światy duchowe. A jak zapamiętaliśmy go z rekolekcji Polskiej Wspólnoty Episkopalnej? Za każdym razem, kiedy powstawał program, dostawaliśmy maila, w którym bardzo delikatnie pytał: „Czy znalazłoby się trochę czasu, abym mógł coś na powiedzieć na ten temat?”. To zawsze była tylko propozycja. Szczególnie utkwiła mi w pamięci ostatnia konferencja na rekolekcjach w Puławach, gdzie mówił o swoim problemie z przebaczaniem i o tym, jak, krok za krokiem, pokonywał ten problem i jak stopniowo udawało mu się odkrywać w każdym trudnym człowieku, któremu miał przebaczyć, jakiś dar, jakąś okazję do nauczenia się czegoś.

Czy to oznacza, że okazję do nauczenia się czegoś powinniśmy czerpać także z tego trudnego faktu, że Pawła nie ma już wśród nas? W jakimś sensie nadchodzi teraz czas egzaminu. Nauczyciel odszedł i przyjdzie pokazać, ile się nauczyliśmy jako uczniowie. Jednak ten egzamin będziemy zdawać świadomi, że Ten, który jest Panem życia i śmierci, mówi: „Ja pragnącemu dam darmo pić ze źródła wody życia”. Darmo. Paweł był człowiekiem, który zagadnieniu pracy nad sobą poświęcił ogromną część swojej pracy pisarskiej, teologicznej, duchowościowej. Wielokrotnie śmialiśmy się, że Praca nad Sobą to jego czwarte imię: „Konrad Maria Paweł ‘Praca nad Sobą’ Rudnicki”. Czasami, kiedy słuchało się tego, co mówił o potrzebie rozwoju duchowego, powstawało pytanie, gdzie jest tam miejsce na to „darmo” – na dar, przyjęcie, otworzenie się na łaskę. Jednak kto uważnie słuchał Pawła, zauważył, że praca nad sobą nie służyła zdobywaniu sobie nieba, lecz właśnie temu, aby otworzyć się na ten dar, na tę wodę żywą, aby stanąć przed Bogiem rzeczywiście świadomie – jako otrzymujący; ale również jako ten, kto ma coś z tym otrzymanym darem w życiu zrobić, jakoś rozwinąć go dalej. To kolejny paradoks, zawarty w samym sercu chrześcijańskiej duchowości, która jest na pewno duchowością łaski, daru, owego „darmo” – tak jak za chwilę podejdziemy do tego stołu i będziemy po prostu z otwarta dłonią przyjmować chleb, będący tylko i wyłącznie darem – a jednak przecież będziemy go przyjmować, aby, nasyciwszy się, wyruszyć następnie w świat i być w nim świadectwem przywiązania do Ewangelii. Jest to więc jednocześnie duchowość pracy, duchowość aktywna.

„Mam też i inne owce”. Półtora roku temu w Krakowie obyła się konferencja otwierająca działalność Polskiej Wspólnoty Episkopalnej. Zgłosiło się około 25 osób. Sobota była deszczowa. Gdy przyjechaliśmy na miejsce z gośćmi – biskupem Pierrem Whalonem z Paryża, prof. Danielem Siemiatkoskim z Oksfordu, żoną biskupa, Melindą Whalon -zobaczyliśmy pięć osób. Kiedy otwierałem konferencję, nie wiedziałem gdzie podziać oczy, jak mogę spojrzeć na biskupa, któremu kazałem przyjechać z Paryża na spotkanie z pięcioma osobami. Ale wśród nich był Paweł, który uważał, że skoro Kościół Episkopalny w latach 60 i 80, udzielił jemu – polskiemu kapłanowi mariawicie – możliwości pełnienia posługi kapłańskiej u siebie, skoro dano mu możliwość zaspokojenia tego, co nazywał potrzebą swojej duszy – potrzeby bycia kapłanem — to powinien towarzyszyć Polskiej Wspólnocie Episkopalnej, gdy stawia pierwsze kroki na ziemi polskiej. On widział to jako dług do spłacenia. Półtora roku później to raczej my jesteśmy dłużnikami Pawła. Towarzyszył nam rzeczywiście za każdym razem, przy każdej okazji. Raz tylko zdarzyło się, że nie odprawił nabożeństwa — to było w styczniu, kiedy naprawdę nie mógł ruszyć się z domu. Wówczas przyjechałem na ul. św. Filipa z konsekrowanymi przez niego hostiami.

Br. Pawel celebruje swoją ostatnią episkopalną Eucharystię. Asystuje mu ks. Gregory Neal.

„Mam też inne owce”. Paweł był mariawitą. Dzieło Wielkiego Miłosierdzia, duchowość mariawicka, przenikały go naprawdę do szpiku kości. Był mariawitą na pewno niełatwym do strawienia dla wielu innych mariawitów, a zwłaszcza dla mariawitów w funkcjach biskupich, ale mariawitą całą duszą. A jednak w czasie tego półtora roku nie miałem nigdy wątpliwości, że miałem do czynienia ze Sługą Słowa i Sakramentu w Kościele Episkopalnym. Licencja, którą otrzymał w latach 60., i którą pokazał wówczas biskupowi Pierre’owi, to nie był tylko papier. To było świadectwo jego głębszego związku z nami, z Polską Wspólnotą Episkopalną, z Kościołem Episkopalnym, z anglikanizmem – z tymi innymi owcami, które przybyły nie wiadomo skąd – czasem cztery osoby, czasem pięć, czasem dwadzieścia (byłby zdziwiony, gdyby zobaczył nas tutaj w takiej liczbie). Miesiąc temu ktoś powiedział do mnie po nabożeństwie – jak się niestety okazało, ostatnim odprawianym przez Pawła – że wreszcie czuje się w Kościele jak w domu. Myślę, że to jest właśnie taki Kościół i takim ma pozostać – między innymi ze względu na ludzi, którzy nigdzie indziej się w Kościele dobrze nie czują. Pytanie jak uda nam się to zrealizować bez Ciebie, Pawle?

Amen.

Po roku nie możemy niestety oprzeć się pewnej smutnej refleksji, a mianowicie, że chyba nam się jednak nie udało…

First of all, it’s not fair that Thomas has been known in the tradition as the “doubting” one. Was he somehow special, did he have any characteristic that distinguished him from other disciples, for example particularly strong skepticism? Certainly not. It was his situation that was different.

According to the Gospel no single disciple believed someone else’s word, believed a message, someone else’s story. Everyone wanted and had to check, find out for themselves. Peter and John ran to the tomb and only when they saw it empty did they grasp the meaning of the Scriptures and that God was supposed to raise Jesus from the dead (John 20:8-10).

By the way, it may seem strange to us, that inability to comprehend – how is it possible that they didn’t get Jesus’ hints, so straightforward and clear to us? That he would point to his mission again and again, and they nonetheless succumbed to despair and didn’t await his resurrection, didn’t now that he prophesied it? In the Hebrew tradition they grew up in and to which Jesus constantly referred, the Messiah was the triumphant King of Peace, the Chosen One, like Jesus at the moment of his glory upon entering Jerusalem on the donkey. The suffering servant from Isiah is someone else. These traditions hadn’t been combined before. The disciples had to know that Jesus was referring to those prophecies, for they new the Scriptures well. But apparently it was too incomprehensible, or perhaps too difficult, to grasp the implications: the Messiah had to suffer, die, and, in the categories of this world, be defeated and crashed. So everything, human psyche and their tradition, made it difficult for them to comprehend. And they experienced something horrible, the passion and death of Jesus, events that could shake even the strongest conviction, the strongest expectation, the strongest faith in prophecy.

Mary on the other hand believed only when Jesus, whom he had first taken for the gardener, addressed her by her name (John 20:14-16). And the disciples gathered behind the locked door, afraid and low-spirited, saw Jesus and his wounds with their own eyes, didn’t they? (John 20:20) Thomas is not exceptional, is not a black, skeptical sheep. He simply wasn’t in the right place at the right time, “was not with them when Jesus came” (John 20:24; it is what I had in mind by saying that his situation was different). His encounter with the Risen One, his experience, was not different from the experience of the other disciples. In a sense he demonstrated something that applies to all.

It came to my mind that Thomas and his “doubts” fit perfectly the logic of the story that was written down “for us to believe than Jesus is the Messiah” (John 20:30) It is he, Thomas, that we identify with, for because of his straightforwardness the theme of doubt focuses on him. And in the story he, the doubting one, the one the reader identifies with – the reader who didn’t see Jesus, for she was not with the disciples, was she? – finally believes. So we too are more likely to believe, even though we don’t experience precisely what he did. In a sense Thomas doubted for us, so that we may find a place for ourselves in the story more easily. So perhaps Thomas was in a way sacrificed by the stigmatization as “the doubting one” in the tradition for our sake. Perhaps.

Jesus finally says, “blessed are those who have not seen and yet have believed.” (John 20:29) When he appeared before the disciples for the first time, he said “As the Father has sent me, I am sending you.” (John 20:21) This is for me one of the keys to this story. Those who haven’t seen are outside, behind the locked door, in the world. This is the world to which Jesus sent his disciples as his father sent him. Jesus desires that the world believes, but he didn’t show himself to the whole world, did he? Why? Wouldn’t it be simpler that way? For this world is full of people looking for a direct experience (and especially in our times). If they knew him in the glory of his deified body, looked into his brilliant face, saw the wounds and how he goes through the locked door – wouldn’t they believe? Wouldn’t it be better? For Jesus would certainly not only be able to achieve bilocation, which has been mastered even by the more spiritually advanced disciples of his, but even multilocation. Omnilocation. Why make the disciples undergo the difficulties of preaching, which at that moment turned out to be too much for them (for after a week they were still behind the locked door), and deprive people of this ultimate experience, giving them only the testimony of the disciples? Is this about a trial? Does God test the devotion of the disciples to preaching and the readiness of others to accept it? Is this about earning salvation, the fact that nothing comes easily, that there are no shortcuts?

I am convinced that it is not God’s desire to test us and put us to trials. He doesn’t want to torment us. He gives his grace freely. And this is what it’s all about, these two fundamental realities, I believe – grace and freedom. I don’t now personally – and we don’t know as a community, our theological and philosophical legacy notwithstanding – what grace and freedom precisely are. But we know, for it is the fundamental meaning of Pascha, that God is a liberator. He leads out of slavery. We know also that he doesn’t want us to be his slaves but his children and brethren. Beings he desires to include in the communion of the Trinity. That is why he cannot use violence and force, cannot be a puppeteer on a high throne. The mystery of the Incarnation consists in the human sin, the human tendency to self-destruction, the fatum that freedom has become to men, being transformed and enlightened from within, the human being gaining freedom without violence, without being forced to anything, without a magical intervention into his spirit, which would equal a command on the part of God. In the Incarnation God becomes man and destroys destruction and death, giving us a chance for the same by means of communion with him. It is God who doesn’t take any shortcuts and doesn’t command anything, doesn’t use his might. Instead, he humbles himself and suffers. Grace is not violence, it is the opposite.

If Jesus showed himself to everyone, wouldn’t he in a sense overwhelm them by his might? Would we recognize him as the Messiah he truly is? Yes, he showed himself to the disciples, but they followed him already when he was only a wandering preacher contested by the mighty of this world. He was not a supernatural being that can walk through locked doors.

We, the readers of the Gospel, change our identification, as it were. For sometimes we are the world that haven’t seen and should believe, and sometimes the disciples that believe and have to go into this world (but do they?). We are in reality both at the same time, all the time. The witness we should give consists in human presence – such as Jesus showed us by his life. We have to be for each other and share with each other – our experience, our bread and wine – so that we may know Christ as he truly is: a Messiah who refrains from violence, who doesn’t force anything, whose grace is the opposite of a command. Only when we travel this way here on earth – as the world and as the disciples – will we be ready to see Jesus in his deified body and take our own deified body, not fearing that we won’t understand whom God truly is and wants to be.

Przede wszystkim jest niesprawiedliwe, że Tomasz przeszedł do tradycji jako ten „niewierny”. Czy był w jakiś sposób szczególny, czy wyróżniał się sam z siebie w z grona pozostałych uczniów jakąś cechą, np. szczególnym  sceptycyzmem? Zdecydowanie nie. To jego sytuacja była inna.

Według opowieści ewangelicznej, żaden z uczniów nie uwierzył na słowo, nie uwierzył przekazowi, opowieści innych. Każdy chciał i musiał sprawdzić, przekonać się. Piotr i Jan pobiegli przecież do grobu i dopiero, gdy zobaczyli go pustym, pojęli sens Pisma i to, że Bóg miał wskrzesić Jezusa z martwych (J 20:8-10).

Dla nas jest to swoją drogą dziwne, ta ich niepojętność – jak to możliwe, że aluzje Jezusa, dla nas tak jasne, do nich nie docierały? Że raz po raz wskazywał On na swoją misję, a oni mimo wszystko poddali się rozpaczy i nie oczekiwali Jego zmartwychwstania, że nie wiedzieli, że o tym prorokuje? W tradycji hebrajskiej, w której zostali wychowani i do której przecież ciągle nawiązywał Jezus, Mesjasz jest tryumfującym Królem Pokoju, wybranym Bożym. Jest jak Jezus w chwili swojej glorii, gdy wjeżdżał do Jerozolimy na oślicy. Kim innym jest Izajaszowy cierpiący sługa. Tych tradycji ze sobą dotychczas nie łączono. Uczniowie musieli wiedzieć, bo przecież dobrze znali Pismo, że Jezus nawiązuje do tego proroctwa. Ale widocznie było to zbyt niezrozumiałe, a może zbyt trudne, by pojąć implikacje: Mesjasz ma cierpieć, Mesjasz ma umrzeć, Mesjasz ma być, według kategorii tego świata, pokonany i zmiażdżony. Wszystko więc, ludzka psychika i ich tradycja, oddalało ich od zrozumienia. I przeżyli przecież coś strasznego, mękę i śmierć Jezusa, wydarzenia, które mogłyby zachwiać najmocniejszym przekonaniem, oczekiwaniem, wiarą w proroctwo.

Maria z kolei uwierzyła dopiero, gdy Jezus, którego najpierw wzięła za ogrodnika, odezwał się do niej po imieniu (J 20:14-16). Zaś uczniowie zgromadzeni za zamkniętymi drzwiami, bojący się i przytłoczeni, zobaczyli przecież Jezusa i Jego rany na własne oczy (J 20:20). Tomasz nie jest bynajmniej wyjątkiem, nie jest czarną, sceptyczną owcą. Po prostu nie znalazł się we właściwym miejscu we właściwym czasie, „nie był z nimi, gdy przyszedł Jezus” (J 20:24; to miałem na myśli, mówiąc, że jego sytuacja była inna).  Jego spotkanie ze Zmartwychwstałym, jego doświadczenie, nie różni się od doświadczenia pozostałych uczniów. W pewnym sensie wyraża on bezpośrednio coś, co odnosi się do wszystkich.

Przychodzi mi na myśl, że Tomasz i jego „niewiara” bardzo pasują do logiki opowieści, którą stworzono, „abyśmy wierzyli, że Jezus jest Mesjaszem” (J 20:30). To z nim się identyfikujemy, bowiem przez jego bezpośredniość to w nim koncentruje się motyw zwątpienia. A w opowieści on, ten wątpiący, ten, z którym intuicyjnie identyfikuje się czytelnik – który Jezusa nie widział, bo nie było go z apostołami, prawda? – w końcu wierzy. Więc i my jesteśmy bardziej skłonni uwierzyć, chociaż nawet nie doświadczymy dokładnie tego, czego on doświadczył. W pewnym sensie Tomasz zwątpił za nas, by było nam łatwiej znaleźć w opowieści miejsce dla siebie.. Być może więc Tomasz został niejako poświęcony – przez tę swoistą stygmatyzację w tradycji jako „niewierny” – dla naszego pożytku. Być może.

Jezus mówi w końcu „błogosławieni, którzy nie widzieli, a uwierzyli” (J 20:29). Kiedy ukazał się apostołom po raz pierwszy, powiedział: „Jak Ojciec mnie posłał, tak i Ja was posyłam” (J 20:21). Tutaj zawiera się dla mnie jeden z kluczy do znaczenia tej opowieści. Ci, którzy nie widzieli, to ci na zewnątrz, za drzwiami, w świecie. To ten świat, do którego Jezus posyła apostołów, jak Ojciec posłał Jego. Jezus pragnie, aby świat uwierzył, a jednak przecież sam nie ukazał się całemu światu. Dlaczego? Czy to nie byłoby prostsze? Przecież ten świat składa się z ludzi poszukujących bezpośredniego doświadczenia (a szczególnie w naszych czasach). Gdyby zaznali glorii Jego chwalebnego ciała, spojrzeli w Jego rozpromienioną twarz, zobaczyli rany i to, jak przechodzi przez zamknięte drzwi – czy by nie uwierzyli? Czy tak nie było lepiej? Przecież Jezus z pewnością byłby w stanie osiągnąć nie tylko bilokację, co zdarza się nawet co bardziej wyćwiczonym duchowo Jego uczniom, ale i multilokację. Omnilokację. Po co skazywać uczniów na trudy głoszenia, które w tamtej chwili okazały się dla nich zbyt trudne (bo po tygodniu ciągle siedzą za zamkniętymi drzwiami) a ludzi pozbawiać tego ultymatywnego doświadczenia, dając im tylko doświadczenie uczniów? Czy chodzi tutaj o próbę? Czy Bóg testuje oddanie uczniów w głoszeniu i gotowość innych do przyjęcia głoszenia? Czy chodzi o to, że na zbawienie musimy sobie zarobić, że nic nie przychodzi łatwo, że nie ma dróg na skróty?

Jestem przekonany, że nie jest Bożym zamiarem nas próbować i stawiać przed egzaminami. On nie chce nas męczyć. Daje swoją łaskę wolno. I o to tu właśnie chodzi, o dwie fundamentalne rzeczywistości, jak sądzę – o łaskę i o wolność. Nie wiem – ja osobiście i nie wiemy my jako wspólnota, nawet z teologiczną i filozoficzną spuścizną, jaka dysponujemy – czym dokładnie jest łaska i czym dokładnie jest wolność. Wiemy jednak, bo to jest podstawowy sens Paschy, że Bóg jest wyzwolicielem. Wyprowadza nas z niewoli. Wiemy też, że nie chce mieć w nas niewolników, a dzieci i braci. Istoty, które pragnie włączyć do swojej komunii Trójcy. Dlatego nie może stosować wobec nas przemocy i gwałtu, nie może być lalkarzem na wysokim tronie. Misterium Wcielenia polega na tym, że ludzki grzech, ludzka tendencja do autodestrukcji, to fatum, jakim stała się dla człowieka jego wolność, jest od środka przemieniane i rozjaśniane, że człowiek uzyskuje wolność bez przemocy, bez zmuszenia go do czegokolwiek, bez magicznej interwencji w Jego ducha, która równałaby się Bożemu rozkazowi. We Wcieleniu Bóg staje się człowiekiem i sam pokonuje destrukcje i śmierć, dając nam szanse na to samo przez wspólnotę z sobą. To Bóg nie idzie na skróty i niczego nie rozkazuje, nie używa swojej potęgi. Zamiast tego poniża się i cierpi. Łaska nie jest przymusem i przemocą, jest tego przeciwnością.

Gdyby Jezus ukazał się każdemu, czy nie przymusiłby go w pewnym sensie swoją potęgą? Czy rozpoznalibyśmy go takim Mesjaszem, jakim jest naprawdę? Owszem, ukazał się swoim uczniom, ale oni poszli za nim już wtedy, gdy był tylko wędrownym kaznodzieją, przeciwko któremu zwrócili się od samego początku możni tego świta. Nie był ponadnaturalnym bytem, który przechodzi przez zamknięte drzwi.

My, odbiorcy ewangelicznej opowieści, zmieniamy niejako naszą identyfikację. Raz jesteśmy tym światem, który nie widział, a ma uwierzyć, a raz jesteśmy uczniami, którzy wierzą i mają iść do tego świata (ale czy idą?). Jesteśmy w istocie ciągle i tym, i tym. Świadectwo, które mamy dawać, to ludzka obecność – taka, jaką pokazał nam w swoim życiu Chrystus. Mamy być dla siebie i dzielić się ze sobą – naszym doświadczeniem, naszym chlebem i winem – żebyśmy mogli poznać Chrystusa takim, jakim jest naprawdę: Mesjaszem, który nie stosuje przemocy, do niczego nie zmusza, którego łaska jest przeciwieństwem rozkazu. Dopiero  kiedy razem przejdziemy tę drogę tu na ziemi, raz jako świat, raz jako uczniowie, będziemy gotowi ujrzeć Jezusa w Jego chwalebnym ciele i będziemy gotowi przyjąć nasze własne chwalebne ciało, nie bojąc się o to, że nie zrozumiemy, kim Bóg jest i chce być naprawdę.

The difficult truth about the Judeo-Christian tradition is that it questions everything we see as trustworthy, rational, normal. It’s abnormal! The Pharaohs of this world don’t allow for their slaves to be so easily taken from them (think about Putin, for example!). Poor roaming preachers like Jesus usually don’t change the course of history. Rather, they end up in the dustbin of history and are forgotten. This is what this world is like, and everyone who sees it otherwise hasn’t, apparently, grown up yet. And we shouldn’t think that we can make anything easier by changing the literal approach to the Paschal stories to one more metaphorical or “spiritual”. The idea that Jesus lives forth in his disciples and followers is actually equally problematic as the vision of the open, empty tomb. It only seems a little less shocking, a little easier to comprehend…

But Easter is about incongruence. Easter is a breakthrough, exodus from the world as it is, the adult world, where one incessantly estimates probability and tries to properly asses consequences. Easter is a call to build upon the least probable, least trustworthy, weakest foundation. A foundation that cannot be described otherwise than by statements that are pure absurd from the logical point of view. It was excellently put by the ancient theologian Tertullian: “I believe because it is absurd.” Easter means exodus. Exodus from reality that can be predicted. From reality that can be shaped to one’s liking if only one has enough power. To celebrate Easter is crazy. It means embracing visions of which we know that they don’t come true. Departing on a journey while knowing that we won’t achieve our goal.  Challenging systems that can crush us without any problem. And finally shouting to the face of death: “although I have no idea what it actually means, I’m nonetheless convinced that LIFE IS STRONGER THAN YOU!” Do we want to live “like never before?” Then it is the only way. For we haven’t lived like that ever before, I haven’t, because I finally believed all the stories told me to explain what it means to be adult, and cautiously started accepting the laws of adulthood. Only what seemed possible was possible. It is of course a self-fulfilling prophecy if we ignore in advance anything that seems impossible. But Easter seems to be saying: “why not try the impossible if what’s possible doesn’t work anyway?” Do you remember: “Let imagination rule?”* And actually still worse: what we cannot imagine should lead us – “the white spot”**, Mary Magdalene’s “woman talk”… Liberated slaves turned out to be the chosen people in order to give witness that God never sides with the slave drivers. The risen powerless outcast, who, with the greatest possible insubordination, was called he Son of God to show that only he is the Lord, and not the mighty emperor in Rome…

*”Let imagination rule” was the slogan of the first truly progressive cabinet in the post-war history of Holland (1973-77) led by the leader of the social democratic party Joop den Uyl and composed of social democrats, radicals, progressive democrats and two confessional parties – a Catholic and a Protestant one.

**The term “white spot” is a reference to the words of a contemporary Lutheran theologian, Marcel Barnard. In his book “Wat het oog heeft gezien” he reflects on the Apostle’s Creed inspired by masterpieces of world painting. The chapter devoted to the resurrection was inspired by Giotta di Bondone’s fresco Nori me tangere. Bernard writes: “The true Pascha escapes observation. Noting is to be seen. So nothing can also be imagined apart from the empty place, a white spot. Giotto’s Risen One tends to be like that.”

Trudną prawdą o tradycji judeochrześcijańskiej jest, że narusza ona wszystko, co postrzegamy jako godne zaufania, racjonalne, normalne. Ona jest abnormalna! Faraonowie tego świata nie pozwalają, by tak łatwo odbierano im niewolników (pomyślmy choćby o Putinie!). Biedni kaznodzieje wędrowni, jak Jezus, zazwyczaj nie zmieniają biegu historii. Trafiają raczej na jej śmietnik i popadają w zapomnienie. Taki jest ten świat, zaś każdy, kto postrzega go w inny sposób, nie wyrósł jeszcze, jak widać, z krótkich spodenek. I nie myślmy, że coś sobie ułatwimy, zmieniając nazbyt dosłowne podejście do opowieści paschalnych na bardziej metaforyczne czy „uduchowione”. Myśl, że Jezus żyje w oraz przez swoich uczniów i naśladowców, jest właściwie równie problematyczna jak wizja otwartego, pustego grobu. Jedynie wydaje się nieco mniej szokująca, nieco łatwiejsza do pojęcia…

Jednak Wielkanoc to właśnie niespójność. To przełom, to eksodus z takiego świata, jakim on jest, ze świata dorosłych, w którym bez przerwy szacuje się prawdopodobieństwo wydarzeń i stara właściwie ocenić skutki swoich działań. Wielkanoc jest wezwaniem do budowania na najmniej prawdopodobnym, najmniej zaufanym, najsłabszym fundamencie. Fundamencie, którego nie da się inaczej opisać aniżeli za pomocą wypowiedzi, będących z logicznego punktu widzenia czystą niedorzecznością. Świetnie wyraził to starożytny teolog Tertulian słynnymi słowami „wierzę, bo to niedorzeczność”. Wielkanoc oznacza wyjście. Wyjście z rzeczywistości, którą da się przewidzieć. Z rzeczywistości, którą można dowolnie kształtować, jeżeli dysponuje się wystarczającą władzą. Świętować Wielkanoc to wariactwo. To żyć wizjami, o których wiemy, że się nie spełniają. Wyruszyć w drogę, wiedząc, że nie osiągniemy celu. Rzucać wyzwanie systemom, które mogą nas z łatwością zmiażdżyć. A w końcu rzucić w twarz śmierci: „co prawda nie mam bladego pojęcia, co to znaczy, ale i tak jestem przekonany, że ŻYCIE JEST SILNIEJSZE NIŻ TY!” Chcemy żyć „jak nigdy dotąd”? W takim razie jest to jedyna droga. Tak bowiem jeszcze nigdy nie żyliśmy, tak jeszcze nigdy nie żyłem. Ostatecznie bowiem uwierzyłem we wszystkie te historie, za pomocą których usiłowano wyjaśnić mi, co to znaczy być dorosłym, i zacząłem ostrożnie podporządkowywać się panującym w nich prawom. Jedynie to, co wydawało się możliwe, było możliwe. To oczywiście samosprawdzająca się przepowiednia, jeżeli z góry lekceważymy to, co wydaje się niemożliwe. Wielkanoc jednak zdaje się mówić: „dlaczego nie wypróbować tego, co niemożliwe, skoro to, co możliwe, i tak nie działa?”. Pamiętacie jeszcze: „Pozwólmy rządzić wyobraźni”?* A właściwie jeszcze gorzej: to, czego nie potrafimy sobie nawet wyobrazić, powinno nami kierować  – “biała plama”**, “babska gadanina” Marii Magdaleny… Obdarzeni wolnością niewolnicy, którzy okazują się ludem wybranym, aby świadczyć, że Bóg nigdy nie stoi po stronie poganiaczy niewolników. Zmartwychwstały bezsilny wyrzutek społeczeństwa, którego, z największym możliwym nieposłuszeństwem, zaczęto nazywać Synem Bożym, aby pokazać, że tylko On jest Panem, a nie potężny cesarz w Rzymie…

*„Pozwólmy rządzić wyobraźni” było hasłem pierwszego naprawdę progresywnego rządu w historii powojennej Holandii, który w latach 1973-77, pod kierunkiem przywódcy socjaldemokracji Joopa den Uyla, stworzyli socjaldemokraci, radykałowie, postępowi demokraci i dwie partie konfesyjne – katolicka i protestancka.

**Określenie biała plama jest nawiązaniem do słów współczesnego teologa luterańskiego, Marcela Barnarda. W książce „Wat het oog heeft gezien” przybliża treść apostolskiego wyznania wiary, czerpiąc inspirację z arcydzieł światowego malarstwa. Rozdział poświęcony zmartwychwstaniu zainspirowany jest freskiem Giotta di Bondone Nori me tangere. Barnard pisze w nim: „Rzeczywista Pascha wymyka się postrzeganiu. Niczego nie widać. Nie da się więc również niczego sobie wyobrazić poza pustym miejscem, białą plamą. Zmartwychwstały u Giotta zmierza właśnie w tym kierunku”.

“If Christ were born in Bethlehem a thousand times and not in thee thyself; then art thou lost eternally.”

I like reading women’s magazines. I believe they broaden one’s horizons; in any case if one is a guy. And they are usually an enjoyable reading. But sometimes I’m deeply ashamed when I read confessions such as this one written by a young mother: “As long as I was pregnant I felt acknowledged and loved. Now when my child was born I realized that it wasn’t about me. I was only a wrapping for the gift everyone awaited. And what do you do with such a thing? At best you put it away until next time.” It’s sad that there are still women who experience something like this, also in our country – so proud of its progress with regard to emancipation. Yet I wouldn’t be a theologian and preacher if another reflection didn’t come to my mind apart from this hardly original one. Don’t we all do something like this at Christmas? Among Catholics and the Orthodox it certainly happens less often, but among Protestants it seems obvious: “Nu zijt wellekome Jesu lieve Heer” (Be Welcome Dear Lord Jesus – the title of the oldest Dutch Christmas carol; you can listen to it for example here). And what about Mary? She can again dissolve into the background after a “well-done job.” Typical? Yes, typical indeed for a patriarchal society. But we’re supposed to have left it behind…

The hymn sung by her after she visited the future mother of John the Baptism (Magnificat) says: “all generations shall call her blessed,” her, an unknown girl from Nazareth, as unimportant as only such a girl could be. It was supposed to be our task to commemorate her in protest against the world where such girls don’t matter; to signify our hope that a different world is possible, to signify our modest contribution in fulfilling the dream she shares with us in this hymn, the dream about exalting the humble and feeding the hungry. The dream where she has a place as well – and not an insignificant one…

We reminded today the story where Mary hears from the angel that she found grace in the eyes of the Lord. But I would like to protest against all those translations which weaken the meaning of the Greek word KECHARITOMENE. It doesn’t only mean that Mary found grace with God. This word is used only once in the whole Bible and actually cannot be translated otherwise than as FULL OF GRACE, completely filled with grace. You can of course try and find other translations for the word “grace.” You can say “gift,” love,” “expectation,” “hope,” future.” Personally I like reminding in this context that God’s gift is God himself. Mary is full of the presence of the Living One. She is its bearer – greater than the most famous prophets, than everyone else in the whole story of her people and their God.

In a somehow different way it is expressed by a story taken from one of those gospels which didn’t find their way into the canon of the New Testament, the Gospel of James. Its author writes that the young Miriam of Nazareth was one of the girls given to the temple. They stayed there until puberty, were schooled by priests and did various chores. One one the most important ones was weaving and decorating the curtain which was to hang before the most holy place in the temple, the place where the Living One himself was present – as Shekhinah, the divine presence among people; as Chokmah, the divine wisdom, which built itself a palace on earth according to the Old Testament. It is there that the encounter of God and the human being took place once a year on the Day of Atonement – Yom Kippur. Nowhere was God as near as there…

There is also a tradition which says that Mary, when she had to leave the temple, as it were took with herself or upon herself this divine presence, which was by the way always seen as feminine (both Shekhinah and Chokmah are feminine nouns), and became the temple herself. I realize that this sound quite abstract. So let’s try to express it otherwise. When we say that it’s difficult for us to believe in God that resides somewhere above the clouds, when we say that we don’t look for him in the one and only temple, one and only religion, but experience his/her presence deep within ourselves, in our own existence, we express something essentially present already in this old tradition. The place where the divine meets the human, where God becomes for us true and trustworthy, is in the human being and among people. As expressed by one of Huub Oosterhuis’ older hymns:

“Not in the tomb of the past,
not in the temple of dreams,
but here among us is he,
here in the shadow of hope.
Here in this dying existence he becomes trustworthy for us
we become God’s people
– love to death and life.”

Do we become “God’s people?” I think Mary’s encounter with the angel is about this very question. I interpret this story as a poetical description of the moment when she realized that she is the bearer of “the divine spark,” the living Word coming from the source which is the Living One himself. It is proclaimed to her in the form of a message from the depths of her own consciousness and from the collective consciousness of her people, and perhaps the whole humanity. Yet she has to say YES to it, has to confirm this message. And she does. Not without doubts, not without additional questions, for she’s no submissive and obedient maid. She asks for explanation how it’s possible. But then she says her YES and from that yes, from that “Here am I, the servant of the Lord” everything begins. The divine meets the human. The Word of the Living One receives human hands and feet, and we become the people of God who wills nothing more than to become a human being, as human as possible, continuing the best tradition of Israel’s glorious stories about God who sets out on a journey with his people, who takes the side of the widow and the orphan, and brings justice to those who are deprived of all rights. It happens here in this dying existence and it goes beyond it towards the future which no one has seen, no one has suspected, which exceeds all our expectations and dreams…

Usually I wish you a blessed Christmas at this point. Today however I would like to put these wishes otherwise. I wish you a blessed fulfillment of the Annunciation. I wish us all that we refer the words of this annunciation to ourselves and others around us: “And behold, thou shalt conceive in thy womb and bring forth a Son, and shalt call His name Jesus. He shall be great and shall be called the Son of the Highest.” Let us celebrate the birth, the birth of God with us, God in us, let us look on ourselves and people around us as the most precious, dearest bearers of the divine mystery here on earth. Bearers of hope, bearers of the future, the most beautiful Christmas gifts we can dream of. In a while, as we agreed with today’s celebrant, there will be silence. But I would like to fill this silence with words I see everyday this week whenever I turn on my computer. They come from Rudolf Steiner, the founder of Anthroposophy. They are not easy. You will most likely have to “chew on them” for some time, so please take them with you:

“I feel as though a spell were lifted
from the spirit-child in the womb of my soul;
in the brightness of my heart
the holy word directed to the world
brings to life the heavenly fruit of hope,
which joyfully grows towards the far places of the world
upon the divine ground of my own being”…

“Wierzysz, że się Bóg zrodził w betlejemskim żłobie,
Lecz biada ci, jeżeli nie zrodził się w tobie.”

Chętnie czytam pisma kobiece. Uważam, że poszerzają horyzonty. W każdym razie horyzonty faceta. Poza tym zazwyczaj po prostu miło się je czyta. Niekiedy jednak ogarnia mnie głęboki wstyd, gdy znajduje w nich np. takie zwierzenia młodej matki: „Dopóki byłam w ciąży, czułam się dostrzegana i kochana. Teraz, gdy moje dziecko przyszło już na świat, uświadomiłam sobie, że bynajmniej nie chodziło o mnie. Byłam jedynie opakowaniem prezentu, na który wszyscy czekali. A co robi się z takim opakowaniem? W najlepszym wypadku odkłada do najgłębszej szuflady, bo może przydać się na następny raz”. To smutne, że wciąż jeszcze są kobiety, które spotyka coś takiego, również w naszym kraju – tak dumnym z postępów emancypacji. Jednak nie byłbym teologiem i kaznodzieją, gdyby obok tej niezbyt odkrywczej refleksji nie pojawiła się we mnie jeszcze inna. Czy właściwie nie robimy czegoś takiego wszyscy w okresie Bożego Narodzenia? W środowiskach katolickich i prawosławnych ma to na pewno miejsce na pewno w mniejszym stopniu, ale wśród protestantów jawi się jako coś oczywistego: „Nu zijt wellekome Jesu lieve Heer” („Bądź nam pozdrowiony Jezu drogi Panie” – tytuł najstarszej znanej holenderskiej kolędy; możecie wysłuchać jej np. tutaj). A Maria? Maria może znów rozpłynąć się w tle po „dobrze wykonanym zadaniu”. Typowe? Tak, rzeczywiście typowe dla społeczeństwa patriarchalnego. Podobno jednak mamy je już za sobą…

W hymnie, który wznosi po odwiedzinach u przyszłej matki Jana Chrzciciela (Magnificat), Maria śpiewa, że odtąd „błogosławioną zwać ją będą wszystkie pokolenia”; właśnie ją, nieznaną dziewczynę z Nazaretu, tak nieważną, jak tylko taka dziewczyna mogła być. To miało być nasze zadanie, aby o niej pamiętać w proteście przeciwko światu, w którym takie dziewczyny się nie liczą; na znak naszej nadziei, że możliwy jest inny świat, na znak naszego skromnego udziału w spełnieniu marzenia, którym dzieli się z nami w tym hymnie, marzenia o wywyższeniu uniżonych i nasyceniu głodujących. Marzenia, w którym również ona, nastoletnia matka, ma swoje własne miejsce – i to nie pierwsze lepsze…

Przypomnieliśmy dzisiaj opowieść, w której Maria słyszy od anioła, że znalazła łaskę w oczach Pana. Jednak w tym miejscu chce od razu zaprotestować przeciw wszystkim tym przekładom, w których osłabia się znaczenie greckiego słowa KECHARITOMENE. Nie oznacza ono, że Maria znajduje łaskę u Boga. To słowo występuje w Biblii tylko jeden jedyny raz i właściwie nie da się go przetłumaczyć inaczej aniżeli ŁASKI PEŁNA, całkowicie przepełniona łaską. Oczywiście można próbować znaleźć inne tłumaczenie dla słowa „łaska”. Można powiedzieć „dar”, „miłość”, „oczekiwanie”, „nadzieja”, „przyszłość”. Osobiście lubię przypominać w tym kontekście, że to sam Bóg jest swoim własnym darem. Maria jest pełna obecności żywego Boga. Jest jej nosicielką – w większym stopniu aniżeli najsłynniejsi prorocy, bardziej niż ktokolwiek inny w całej opowieści o ludzie wybranym i jego Bogu.

W nieco inny sposób wyraża to opowieść zaczerpnięta z jednej z tych Ewangelii, które nie znalazły miejsca w kanonie Nowego Testamentu, tzw. Proto-ewangelii według Jakuba.  Jej autor pisze, że młodziutka Miriam z Nazaretu była jedną z tych dziewczynek, które oddawano do świątyni. Pozostawały one tam do osiągnięcia wieku dojrzewania, były kształcone przez kapłanów i wykonywały najróżniejsze zadania. Jednym z najważniejszych z nich było tkanie i ozdabianie zasłony, która miała zawisnąć przed najświętszym miejscem świątyni, miejscem, gdzie obecny był sam Bóg – jako Szechina, boska obecność wśród ludzi; jako Chochma, boska mądrość, która w myśl Starego Testamentu wybudowała sobie pałac na ziemi. To właśnie tam miało miejsce spotkanie pomiędzy Bogiem i człowiekiem raz do roku w Święto Pojednania – Jom Kippur. Nigdzie Bóg nie był tak bliski, jak właśnie tam…

Istnieje również tradycja, która mówi, iż Maria, kiedy musiała opuścić świątynię zabrała ze sobą tę boską obecność, której zresztą zawsze postrzegano jako kobiecą (zarówno Szechina, jak i Chochma są rzeczownikami rodzaju żeńskiego), i sama stała się świątynią. Zdaję sobie sprawę, że brzmi to dosyć abstrakcyjnie. Spróbujmy zatem wyrazić to innymi słowami. Gdy zdarza nam się mówić, że trudno nam już wierzyć w Boga, który zasiada gdzieś nad chmurami, gdy mówimy, że nie poszukujemy Go już tylko w tej jednej jedynej świątyni, jednej jedynej religii, ale że doświadczamy Jego/Jej obecności głęboko w nas samych, w naszej własnej istocie, wyrażamy coś, co zasadniczo jest już obecne w tej dawnej tradycji. Miejsce, w którym to, co boskie, spotyka to, co ludzkie, gdzie Bóg staje się dla nas prawdziwy i wiarygodny, znajduje się w człowieku i pośród ludzi. Jak wyraża to w jednej ze swoich starszych pieśni Huub Oosterhuis:

„Nie w grobowcu przeszłości,
nie w świątyni marzeń,
lecz pośród nas jest On,
tutaj w cieniu nadziei.
Tu w tym śmiertelnym istnieniu staje się wiarygodny,
stajemy się ludźmi Boga
– miłość na śmierć i życie”.

Stajemy się „ludźmi Boga”? Wydaje mi się, że właśnie o to pytanie chodzi w spotkaniu Marii z aniołem. To spotkanie odczytuję jako poetycki opis momentu, w którym zaczyna ona zdawać sobie sprawę z tego, że jest nosicielką „iskry Bożej”, żywego Słowa, pochodzącego ze źródła, którym jest sam Bóg żywy. Zostaje to ogłoszone w formie przekazu, który pochodzi z głębi jej własnej świadomości i z kolektywnej świadomości jej ludu, a być może również całej ludzkości. Ona jednak musi wypowiedzieć w tym momencie swoje TAK, musi potwierdzić ten przekaz. I potwierdza. Nie bez wątpliwości, nie bez dodatkowych pytań, nie jest bowiem uległą i posłuszną „panienką”. Prosi o wyjaśnienie, jak to możliwe. Jednak potem wypowiada swoje TAK i od tego „oto ja, służebnica Pańska” wszystko się zaczyna. Bóstwo spotyka człowieczeństwo. Słowo żywego Boga otrzymuje ludzkie ręce i nogi, a my stajemy się ludem Boga, który niczego bardziej nie pragnie aniżeli stać się człowiekiem, jak najbardziej ludzkim człowiekiem, kontynuując najlepszą tradycję wspaniałych opowieści Izraela o Bogu, który wyrusza w drogę ze swoim ludem, który opowiada się po stronie wdowy i sieroty, i czyni sprawiedliwość wobec tych, którzy pozbawieni są wszelkich praw. Dzieje się to tu w tym śmiertelnym istnieniu i wykracza poza nie ku przyszłości, której nikt z nas jeszcze nie widział, nikt z nas nie przypuszcza, która wykracza ponad wszelkie nasze oczekiwania, nasze sny i marzenia…

Zazwyczaj życzę wam w tym momencie błogosławionych Świąt Bożego Narodzenia. Dzisiaj chciałbym sformułować to życzenie w nieco inny sposób. Życzę błogosławionego spełnienia zwiastowania Marii Panny. Życzę nam wszystkim, abyśmy słowa tego zwiastowania odnieśli do siebie samych i do ludzi wokół nas: „A oto poczniesz w żywocie i porodzisz syna, i nazwiesz imię jego Jezus. Ten będzie wielki, a Synem Najwyższego będzie nazwany”. Świętujmy narodziny, narodziny Boga z nami, Boga w nas, spójrzmy na siebie samych i na ludzi wokół nas jako na najdroższych, najbardziej wartościowych nosicieli boskiej tajemnicy tu na ziemi. Nosicieli nadziei, nosicieli przyszłości, najpiękniejsze prezenty świąteczne, które można sobie wymarzyć. Za chwilę, jak umówiliśmy się przed nabożeństwem z naszą dzisiejsza liturg, zapadnie cisza. Chciałbym jednak wypełnić tę ciszę słowami, które widzę w tym tygodniu codziennie, gdy tylko włączam swój komputer. Są to słowa Rudolfa Steinera, twórcy antropozofii. Nie są one łatwe. Zapewne będziecie musieli je przez jakiś czas „przeżuwać”, weźcie je więc proszę ze sobą:

„Czuję jakby odczarowano
duchowe dziecię w mej duszy;
w jasności mego serca
skierowane do świata święte słowo
wzbudza niebiański owoc nadziei,
który z radością wzrasta ku kosmicznym przestrzeniom
na Bożym gruncie mej własnej istoty”…

While still celebrating the twelve days of Christmas, we translated another sermon from the series of reflections on the Apostole’s Creed, which makes us find ourselves in a completely different atmoshere. Fr. Mead from St. Thomas Church Fifth Avenue, NYC, shares his thoughts on the words “Suffered under Pontius Pilate, was Crucified, Dead, and Buried”, and we’re reminded of the legend that the manger and the cross of Golgotha were made from the same tree… The original text together with an audio recording can be found here. 

Podczas gdy wciąż jeszcze trwają dwunastodniowe obchody Świąt Bożego Narodzenia, sięgamy po kolejny fragment rozważań nt. Apostolskiego Wyznania Wiary, który przenosi nas w zupełnie inną atmosferę. O. Mead z kościoła św. Tomasza w Nowym Jorku dzieli się w nim swoimi przemyśleniami nt. słów “umęczon pod Ponckim Piłatem,
ukrzyżowan, umarł i pogrzebion”, a nam przypomina się legenda, według której Betlejemski żłóbek i krzyż Golgoty zrobiono z tego samego drzewa… Tekst oryginalny oraz zapis audio kazania znajdują się tutaj.

W imię Boga Ojca, Boga Syna i Boga Ducha Świętego. Amen.

Jest to szóste kazanie w naszej serii o Składzie Apostolskim, który omawiamy zdanie po zdaniu. Apostolskie Wyznanie Wiary, składane przy Chrzcie Świętym w zachodnim chrześcijaństwie, występuje w modlitwie porannej i wieczornej (jutrznia i evensong) według Modlitewnika Powszechnego. Jak zauważyliście, Credo koncentruje się wokół trzech osób Trójcy Świętej, przyjmując postać trzech części. Pierwsza odnosi się do Ojca, druga i najdłuższa do Syna, a trzecia do Ducha Świętego.

Warto w szczególny sposób odnotować to, jak długa i jak szczegółowa jest część druga poświęcona Bogu Synowi. Ma ona przypomnieć wiernym najważniejsze fakty ze Wcielenia Syna, Jego życia na ziemi w ludzkim ciele – pielgrzymki miłości, prowadzącej do ogołocenia samego siebie, którą Pan podjął dla nas i dla naszego zbawienia. Każde z tych wydarzeń jest kamieniem milowym na drodze Chrystusowej misji ratowania życia.

W ubiegłym tygodniu o. Austin, mówiąc o poczęciu Syna za sprawą Ducha Świętego i Jego narodzinach z Marii Panny, ukazał osobistą tożsamość Chrystusa. Syn, Słowo Ojca, zrodzony w wieczności, Bóg prawdziwy z Boga prawdziwego, przyjął naszą naturę w łonie Błogosławionej Dziewicy, z jej istoty, tak że w jednej osobie połączyły się dwie pełne i doskonałe Natury: boskość i człowieczeństwo, aby nigdy nie zostać rozłączone, przez co nasz Pan Jezus Chrystus jest doskonałym Bogiem i doskonałym Człowiekiem, podobnym do nas pod każdym względem z wyjątkiem grzechu.

Jednak to właśnie z powodu grzechu i jego skutków, a w szczególności śmierci, Bóg podjął swoją misję w Chrystusie. Tak więc w ubiegłym tygodniu zapoznaliśmy się z osobą Chrystusa, w tym tygodniu zaś zapoznajemy się z Jego dziełem. Po swoim chrzcie dokonanym przez Jana i swoim kuszeniu na pustyni przez diabła Jezus wędrował, nauczając i dokonując dzieła Królestwa Bożego. Wydaje się nieuniknione, że to nauczanie i dzieło doprowadzą Jezusa do śmiertelnego zderzenia z tym grzesznym i chorym światem.

To, że Skład Apostolski wspomina rzymskiego gubernatora, Poncjusza Piłata, nie tyle stanowi oskarżenie pod adresem jego osoby, co służy historycznemu datowaniu procesu, wyroku i egzekucji – ukrzyżowania Pana – co stanowiło przepisową karę dla wszystkich skazanych za naruszenie “rzymskiego pokoju” [pax romana]. Po próbach oskarżenia Jezusa o bluźnierstwo (czynienie się równym Bogu), złamanie Sabatu i o groźbę zburzenia (i odbudowania w trzy dni) Świątyni Jerozolimskiej, większości żydowskiej rady udało się przestraszyć Piłata perspektywą zamieszek, które miałby wywołać Jezus. Poniósłszy porażkę w swoich staraniach o uwolnienie Go, Piłat w końcu skazał Go na ukrzyżowanie, aby zachować (s-)pokój.

Ważne jest, aby zrozumieć, po której stronie spoczywa wina. Chociaż to prawda, że rada żydowska, której przewodzili arcykapłani, głosowała za potępieniem Jezusa, to jednak niektórzy członkowie tej samej rady byli odmiennego zdania i więcej niż kilku, jak się zdaje, stało się Jego uczniami i przyjęło chrzest. Jednocześnie jeden z dwunastu apostołów, Judasz Iskariot, wydał, a ich przywódca Piotr wyparł się Go, zaś większość innych uciekła w obliczu Jego aresztowania i procesu. Żydzi nie byli ani wówczas ani nigdy potem kolektywnie winni przelania krwi Chrystusowej, a sam Chrystus, o czym nie powinniśmy nigdy zapominać, pozostawał w takim stopniu, jak to tylko możliwe, Żydem. Przyszedł nie po to, aby zniszczyć, ale aby wypełnić starożytną wiarę. Antyżydowskie oszczerstwa są rzeczywiście jednym z ogromnych grzechów chrześcijaństwa. Jednak wbrew tym oszczerstwom zawsze było faktem, że Bóg przewidział śmierć Jezusa jako wynik grzechów całego świata: przeszłych, obecnych i przyszłych, i że grzesznicy w każdym czasie i na każdym miejscu, łącznie z pierwszymi uczniami i z nami samymi tu i teraz, są zamieszani w śmierć Jezusa. To fałszywe i tchórzliwe, aby za cierpienie i śmierć naszego Pana winić każdego oprócz siebie samego, osoby, którą widzimy w lustrze (bo twarz, którą widzimy w lustrze, jest jedną z twarzy otaczających krzyż, zamieszanym, w ten czy inny sposób, w Jego ukrzyżowanie).

Powinniśmy jednak zrozumieć, że bycie obwinionym prowadzi do Dobrej Nowiny. “Jego krew na nas i na dzieci nasze”, krzyczą tłumy do Piłata. “Ojcze, odpuść im, bo nie wiedzą, co czynią”, mówi na to Jezus na krzyżu. A w świetle zmartwychwstania wszyscy prosimy o to, aby Chrystusowa krew była zlana na nas i na nasze dzieci, abyśmy mogli być oczyszczeni ze wszystkich naszych grzechów, umierając z Chrystusem, aby być z nim wzbudzeni z martwych. Rzeczywiście, niech krew Pańska spłynie na nas, abyśmy mogli dostąpić zbawienia; Jego krew przelana za odpuszczenie grzechów.

Jezus Chrystus, umęczony pod Poncjuszem Piłatem, został ukrzyżowany. I umarł. I pogrzebano Go. Z punktu widzenia Jego zmartwychwstania, Kościół dostrzega, że śmierć Jezusa nie wynikała z tego, że miał pecha, ani z jakiegoś straszliwego nieporozumienia. Według słów św. Piotra miała ona swoje miejsce w definitywnym planie Boga i przedwiedzy, wynikającej z Jego miłości. Jezus przewidywał i przyjął ją. To właśnie dlatego dzień śmierci Chrystusa nazywa się w wielu językach “dobrym piątkiem”. Jest to moment Jezusowego zwycięstwa. Św. Jan Ewangelista nazywa Go momentem uwielbienia. 

Bóg nie umarł, gdy skonał Jezus. Syn został zamordowany w swojej doskonałej ludzkiej naturze. Śmierć Syna nie mogła mieć miejsca w inny sposób aniżeli za sprawą przemocy. Jednakże, pomimo że grzesznicy nie są w stanie zabić Boga, to jednak przez zabójstwo Chrystusa ściągnęli na siebie winę, jak gdyby Go zabili. Powinniśmy zrozumieć ogrom tego, co wydarzyło się na krzyżu. On nie skorzystał ze sposobności, aby być na równi z Bogiem, lecz ogołocił samego siebie, stawszy się podobnym do ludzi aż do śmierci – i to śmierci krzyżowej. Unia personalna tego, co boskie, wiekuistego Syna, Syna Boga, z Jego bezgrzeszną ludzką naturą rozciąga się aż po śmierć (dlatego można powiedzieć, że Bóg, Bóg Syn, podlegał śmierci, tak jak podlegał poczęciu z łona Dziewicy i narodzinom). To właśnie dlatego, jak zobaczymy, Chrystus był naszym zbawicielem, gdy Jego ciało spoczywało w grobie, zaś Jego duch zstąpił do piekieł. To również dlatego śmierć i grób nie były w stanie utrzymać Go w swojej niszczącej mocy.

Co osiągnął Chrystus przez swoją śmierć? Dwie rzeczy: 1) ofiarę za grzech oraz 2) przykład dobrego życia. Ofiara za grzech jest wielką tajemnicą. To Zadośćuczynienie, pojednanie z Bogiem przez wyprowadzenie nas z niewoli grzechu do wolności łaski. To dar, który jest Dobrą Nowiną Ewangelii, sygnowany i przypieczętowany przez Boga we wzbudzeniu Jezusa z martwych. Przykład dobrego życia polega na tym, że miłość, która składa samą siebie w darze, stanowi rzeczywiście drogę życia i drogę pokoju, naznaczoną radością i szczęściem, mającą autentyczne znaczenie i cel. Miłość zwycięża wszystko; i, powiedzmy to ponownie, jest to sygnowane, przypieczętowane i spełnione w Jezusowej ostatniej woli i testamencie (ogłoszonym z) Jego grobu, grobu, który trzeciego dnia okazał się pusty i otoczony aniołami.

W imię Boga Ojca, Boga Syna i Boga Ducha Świętego. Amen.

(c)Ks. Andrew C. Mead, Saint Thomas Church Fifth Avenue

Po kilkumiesięcznej przerwie, której przyczyny, biorąc pod uwagę natłok obowiązków związanych z funkcjonowaniem Polskiej Wspólnoty Episkopalnej, są chyba zrozumiałe, powracamy do tłumaczenia rozważań nt. Składu Apostolskiego. Tutaj możecie przeczytać poprzednie. Przypominamy, że zostały one pierwotnie wygłoszone jako kazania w ramach nabożeństw wieczornych (evensongs) w episkopalnej parafii św. Tomasza w Nowym Jorku przy 5th Avenue. Autorem rozważania, które dziś przetłumaczyliśmy, jest o. Austin, a jego wersję oryginalną można przeczytać i wysłuchać tutaj.

W tym zdaniu Credo nagle pojawia się przed nami cała Trójca. Skład Apostolski rozpoczyna się od [wyznania] wiary w Boga Ojca Wszechmogącego, a słowo “Ojciec” zakłada domyślnie, że istnieje również Syn Boży. Bóg jest bowiem zawsze Ojcem, a to oznacza, że zawsze istnieje Bóg Syn. Tak więc jeszcze zanim zostaje On nazwany, Wyznanie Wiary zakłada Jego obecność i istnienie. Teraz zaś, gdy Jezus Chrystus zostaje nazwany jedynym Synem Bożym, Credo kieruje naszą uwagę od razu ku trzeciej osobie Trójcy Świętej, Duchowi Świętemu. O Jezusie bowiem Skład Apostolski mówi, że “począł się z Ducha Świętego”. Co mamy sądzić o tym nagłym i niezapowiedzianym pojawieniu się Ducha Świętego? To mianowicie, że cała Trójca jest obecna w Credo jako założenie. Jeszcze zanim został opisany, a nawet zanim wskazało się na Niego jako na przedmiot wiary, Duch Święty musi zostać ni stąd ni zowąd przywołany po imieniu jako sprawca poczęcia Jezusa.

Jest to tym bardziej dziwne, gdy przypomnimy sobie strukturę Credo, które składa się z trzech akapitów, z których każdy dotyczy kolejnej osoby Trójcy Świętej. Rozpoczynamy w ten sposób od Ojca, następnie mamy dłuższy paragraf dotyczący Syna, a gdy powiedzieliśmy już o Jego śmierci i zmartwychwstaniu oraz powtórnym przyjściu, zwracamy się ku Duchowi Świętemu, aby mówić o Nim. Po jednym akapicie dla każdej Boskiej Osoby. Podobnie w niektórych przekazach dotyczących chrztu we wczesnym Kościele każdy kolejny paragraf Wyznania Wiary otrzymywał postać pytania – na przykład: “Czy wierzysz w Boga Ojca wszechmogącego, stworzyciela nieba i ziemi?” – a gdy kandydat odpowiadał “tak”, był zanurzany w wodzie chrzcielnej. Trzy pytania, trzy zanurzenia. Po dziś dzień zwyczajową praktyką chrzcielną jest trzykrotne wylanie wody na głowę osoby chrzczonej w imię Ojca, Syna i Ducha Świętego.

Jednakże trójjedyny Bóg nie jest zbudowany z trzech osób i możemy to dostrzec po tym, że Credo od samego początku musi zakładać istnienie trzech osób boskich. Dlaczego to podkreślam? Przypomina nam to, że wiara chrześcijańska nigdy nie zaczyna się sama z siebie. Gdy przychodzimy do Boga, właściwie odpowiadamy na już istniejące Boże zaproszenie skierowane do nas. Nikt z nas tutaj i nikt spośród miliardów chrześcijan, nie nie doszedł do wiary chrześcijańskiej samemu. Każdy z nas, kto mówi “wierzę w Boga”, mówi tak jedynie dlatego, że Bóg – Ojciec, Syn i Duch Święty – najpierw przyszedł do nas.

+++

W słowach “począł się z Ducha Świętego, narodził się z Marii Panny” Skład Apostolski konfrontuje nas z twierdzeniem, że Jezus Chrystus jest zarówno Bogiem, jak człowiekiem. Wiekuisty Syn Boży stał się w konkretnym momencie ludzkich dziejów człowiekiem [zanurzonym] w tych naszych dziejach. Jezus Chrystus ma Boga za Ojca i Marię za matkę. Na tym polega wcielenie [inkarnacja], że Bóg Syn wziął na siebie, wkroczył w, “carnis”, ciało, ludzkie ciało, będąc zupełnie takim jak my we wszystkim, co odnosi się do naszego człowieczeństwa. I to nie jest abstrakcyjna doktryna czy nauczanie. Dowiedzieć się, że Jezus jest zarówno Bogiem, jak człowiekiem, to nie to samo, co dowiedzieć się, że woda jest zarówno wodorem, jak tlenem. Oznacza to raczej dowiedzieć się o wydarzniu w dziejach, o czymś unikatowym, bezprecedensowym i mającym kosmiczne konsekwencje. To, że Bóg stał się człowiekiem, jest najważniejszym wydarzeniem w historii człowieka a także w historii wszechświata. To klucz, który otwiera znaczenie dziejów, naszych własnych dziejów, klucz do znaczenia każdego życia ludzkiego.

Pozwólcie ująć mi to na trzy sposoby.

Po pierwsze w odniesieniu do Boga: wcielenie oznacza, że chociaż Bóg jest ogromną i niewysłowioną tajemnicą – niepoliczalną przyczyną istnienia wszechrzeczy, a nie bytem wśród innych bytów – może jednak zjednoczyć się z ludzkim ciałem. Rezultatem tego – wcielenia – nie jest hybryda, ponieważ hybryda powstaje, gdy połączy się dwa rodzaje stworzeń, które już istnieją, np. człowieka i kaczkę. Taka człowieczo-kacza hybryda nie jest oczywiście ani człowiekiem ani kaczką. Jednak Bogoczłowiek Jezus Chrystus nie jest hybrydą, ponieważ Bóg nie jest stworzeniem. Nie potrafimy sobie wyobrazić, jak Bóg mógł przyjąć ludzkie ciało, ale możemy dostrzec, że nie prowadzi to do sprzeczności, jaką stanowi hybryda. Innymi słowy, człowieczo-kacza hybryda nie może być jednocześnie w pełni człowiekiem w pełni kaczką. Jezus jednak, Bogoczłowiek, jest jednocześnie w pełni Bogiem i w pełni człowiekiem.

Wcielenie stanowi klucz, który pozwala nam dotknąć Boga, aczkolwiek Bóg nie traci przy tym swej tajemniczości i nie staje się jedynie stworzeniem.

Po wtóre w odniesieniu do Marii: wcielanie oznacza, że urodziła jako dziewica. Chciałbym tutaj pokrótce stwierdzić, że jeżeli wciąż są ludzie, twierdzący że chrześcijaństwo powinno dorosnąć i przestać mówić o cudach, ponieważ jako nowocześni ludzie nauki “wiemy”, że cuda się nie zdarzają, powinni oni dostrzec skutki swoich wierzeń. Oczywiście możemy zaprzeczyć temu, że Jezus chodził po wodzie albo że Maria urodziła będąc dziewicą, ale nie uda się temu zaprzeczać, jednocześnie podtrzymując najwspanialszy cud ze wszystkich: że Bóg Syn stał się człowiekiem. Jeżeli Bóg może przyjąć ciało i rozpocząć prawdziwie ludzkie życie, jest już jedynie drobiazgiem przyjęcie narodzin z dziewicy i cudów Ewangelii.

Wcielenie stanowi klucz, który otwiera przed nami cuda Ewangelii, począwszy od dziewiczych narodzin Jezusa.

Po trzecie i najistotniejsze, w odniesieniu do nas: wcielenie oznacza, że mamy ponadnaturalne przeznaczenie. Stając się człowiekiem, Bóg pokazał nam, że jest Jego pragnieniem, aby istoty ludzkie stały się boskimi. Bóg nie chce, abyśmy na zawsze pozostali stworzeniami, dla których ich Stwórca pozostaje na wieki niepoznawalną tajemnicą. Celem naszego istnienia jest raczej zostanie przyjaciółmi Boga. Co robią przyjaciele? Rozmawiają. Komunikują się ze sobą. Kochają i są kochani. To dotyczy również nas i Boga. Jesteśmy po to, aby uczestniczyć w Jego wspólnocie, zamieszkać w Jego istnieniu, kochać i być przez niego zawsze kochanymi.

Wcielenie stanowi klucz, który uczy nas jak i czyni dla nas możliwym zostanie przyjaciółmi Boga.

To wszystko jest również zawarte w Wyznaniu Wiary od samego początku. Credo nie tylko zakłada Trójjedynego Boga jako rzeczywistość, która jest już zanim zaczynamy mówić, zakłada również Bożą intencją wydobycia nas ze zwykłej stworzoności ku boskości, abyśmy stali się równymi Bogu – nie jak niektóre policzalne i fałszywe bóstwa, które są jedynie tworami przebranymi za Boga, lecz jako prawdziwie boscy, mający udział w kochaniu i byciu kochanym na zawsze przez tego, który dla nas począł się z Ducha Świętego i narodził z Marii Panny.

(c)Ks. Victor Lee Austin, Saint Thomas Church Fifth Avenue