In those days people really believed that the stars would proclaim the birth of the awaited king of the world. How vivid this expectation was is shown by the following fragment from the Roman poet Virgil who wrote already about the year 40 BC: “O Pure Diana, be kind with regard to the birth of the boy with which the iron era of the world will finally end, and the golden age will come. Your brother Apollo already went to rest. The boy will receive divine life and see heroes accompanied by gods in order to become himself the king of peace in the empire founded by his mighty father. Yet first, o boy, the earth shall pay you homage with small gifts that will not require the work of the peasant: ivy branches, lotus flowers, myrrh and acanthus in festive abundance.”
So as can be seen the coming of the divine king was inscribed in the collective subconscious of humanity. For some day he had to reveal himself, he who shall accomplish the transformation, transform chaos into harmony. The followers of Zarathustra awaited the Saoshyant, the Hindu awaited the Kalki-Avatar, Buddhists the Maitreya-Buddha and Jews the Messiah. Even in our times the hope for the second coming of Christ has not been lost entirely. People would look up onto the sky waiting for a sign – a concentration of divine light. Science let itself be led astray – looking for a historical sign, it thought it found it in the conjunction of Jupiter and Saturn, which took place a few years before the beginning of our era. More or less at that time the overlapping of the two planets were to create an impression of a star of an extraordinary size and radiance. What goes unacknowledged is the symbolical aspect of the story. The star is a metaphor. As a representation of the divine light, which has to be kindled in the heart of humanity, it announces the birth of the archetypal Redeemer. It is supposed to bring people wisdom, which they need to see that they had found themselves in the claws of foolishness. That is why the legend tells about a star which hits the earth like a lightning strike and becomes a Child. The story is filled with symbolic clues. There are three Wise Men and they bring three gifts: gold, frankincense and myrrh. Of what use is gold, frankincense and myrrh to a newborn child? We can of course ask this question. It seems that those are misguided gifts for poor travelers, for whom, as St. Matthew’s colleague St. Luke testified, there was no room at the inn. Yet in the light of this archetypal story they reveal great perspectives. In all their aspects they point further than to this one child, who is also symbolic. In its quiet humility it represents the whole slumbering humanity that has to be awoken.
These peculiar gifts: gold, frankincense and myrrh, are given to every human being at their coming on earth. Gold symbolizes the divine origin from which they proceed and take on material body. Myrrh points at suffering related to life on the earth. Frankincense symbolizes redemption achieved by means of dedicating oneself to the divine. Thus these three gifts entail the earthly birth, life on the earth and return to God. The number of the Wise Men also completely fits in this tradition. In almost all known religions God reveals himself in the form of three principles. Numerous examples from Scripture emphasize the deep meaning of the number three. The way of Jesus’ life leads from the three kings to the three crosses on Calvary.
Source: Johan M. Pameijer, “De Mythe van Christus. De Zevenvoudige Weg van Kribbe naar Kruis”, Deventer 1998, pp. 31-33.

But the visit of the three mysterious Wise Men is not the only content of Epiphany. It is not even the original content. In the Catholic Encyclopedia we read: ‘Owing no doubt to the vagueness of the name Epiphany, very different manifestations of Christ’s glory and Divinity were celebrated in this feast quite early in its history, especially the Baptism, the miracle at Cana, the Nativity, and the visit of the Magi.’ And in Wikipedia we can find the following about the beginnings of the festival and the meanings ascribed to it:

Christians fixed the date of the feast on January 6 quite early in their history. Ancient liturgies noted Illuminatio, Manifestatio, Declaratio (Illumination, Manifestation, Declaration); cf. Matthew 3:13–17; Luke 3:22; and John 2:1–11; where the Baptism and the Marriage at Cana were dwelt upon. Western Christians have traditionally emphasized the “Revelation to the Gentiles” mentioned in Luke, where the term Gentile means all non-Jewish peoples. The Biblical Magi, who represented the non-Jewish peoples of the world, paid homage to the infant Jesus in stark contrast to Herod the Great (King of Judea), who sought to kill him. In this event, Christian writers also inferred a revelation to the Children of Israel. Saint John Chrysostom identified the significance of the meeting between the Magi and Herod’s court: “The star had been hidden from them so that, on finding themselves without their guide, they would have no alternative but to consult the Jews. In this way the birth of Jesus would be made known to all.”

The shrine of the Three Kings in the Cologne Cathedral.

The earliest reference to Epiphany as a Christian feast was in A.D. 361, by Ammianus Marcellinus St. Epiphanius says that January 6 is hemera genethlion toutestin epiphanion (Christ’s “Birthday; that is, His Epiphany”).He also asserts that the Miracle at Cana occurred on the same calendar day.

In 385, the pilgrim Egeria (also known as Silvia) described a celebration in Jerusalem and Bethlehem, which she called “Epiphany” (epiphania) that commemorated the Nativity of Christ. Even at this early date, there was an octave associated with the feast.

In a sermon delivered on 25 December 380, St. Gregory of Nazianzus referred to the day as ta theophania (“the Theophany”, an alternative name for Epiphany), saying expressly that it is a day commemorating he hagia tou Christou gennesis (“the holy nativity of Christ”) and told his listeners that they would soon be celebrating the baptism of Christ. Then, on January 6 and 7, he preached two more sermons, wherein he declared that the celebration of the birth of Christ and the visitation of the Magi had already taken place, and that they would now commemorate his Baptism. At this time, celebration of the two events was beginning to be observed on separate occasions, at least in Cappadocia.

Saint John Cassian says that even in his time (beginning of the 5th century), the Egyptian monasteries celebrated the Nativity and Baptism together on January 6. The Armenian Apostolic Church continues to celebrate January 6 as the only commemoration of the Nativity.
Source 

Then why do we refer in this post in the first place, or even exclusively, to the story about the Three Kings/Wise Men/Magi, which is popular in the West (and even here doesn’t constitute the only content of the feast)? In the first place because of its universal dimension. Undoubtedly one of the most controversial Episcopalians of recent years, Bishop John Shelby Spong, writes:

God is not a Christian, God is not a Jew, or a Muslim, or a Hindu, or a Buddhist. All of those are human systems which human beings have created to try to help us walk into the mystery of God. I honor my tradition, I walk through my tradition, but I don’t think my tradition defines God, I think it only points me to God.

For many such words mean infidelity to Christ as “the way, the truth and the life” (John 14:6). Yet they forget that Christ is not owned by Christians of Christianity. His mystery cannot be identified with any religion or contained in any doctrinal system. We too honor our tradition, but we protest against its idolatrous glorification, which replaces the living reality of Christ with dogmatic pronouncements about him. Christianity produced an amazingly elaborate and deep Christology. We treat it probably with even more respect than Bishop Spong. And yet we also affirm these words of Jerzy Nowosielski:

It’s my dream that Christology enters every religious system. Christ is actually beyond religion… this is the meaning of the adoration of the Three Kings. It seems to me that it’s a prophetic vision of Christ being accepted by the Eastern religions. For I cannot image for example that the Hindu will convert to Christianity. Rather, while remaining Hindu, they will realize the true role of Christ, accept Christ into their religious consciousness. And this is the meaning of the Adoration of the Magi. The Hindu have already partly accepted Christ in their concept of the Bodhisattva. For this whole concept is, in my opinion, a repercussion of the Christological intuitions. But once they accepted him completely into their religious system it will be true ecumenism.
Source: Podgórzec J., “Rozmowy z Jerzym Nowosielskim”, Kraków 2009, p. 144.

Jerzy Nowosielski, the Adoration of the Magi, the Byzantine Catholic church in Lourdes

Another aspect of the story about the Three Kings, yet directly related to the former one, was pointed to us by The Rev. Dr. Sam Wells, Visiting Professor of Christian Ethics at King’s College, London, former Dean of Duke University Chapel and now Rector at St. Martins-in-the-Fields, London. In his book “What Anglicans Believe. An Introduction” he uses this story as an illustration for the relation between the human ability to know God “naturally” and revelation.

The wise men beheld a star in the heavens: here is the language of natural revelation. They responded and made their way to Jerusalem. Thus it is possible to be drawn towards God without Scripture. The wise men were close to the truth of Christ’s birth — but a miss was as good as a mile. Without Scripture it is not possible to know the heart of God, to meet the incarnate Jesus. When the wise men came to Jerusalem the scribes explored the Scriptures and found that the Messiah was to be born in Bethlehem: here is a moment of special revelation. The wise men then made their way to Bethlehem, to find something natural revelation could never have disclosed: a vulnerable baby, born in humble circumstances yet proclaimed as the Son of God. The story thus portrays the two kinds of revelation harmoniously balanced in bringing people face to face with God. It offers a model for Christian understandings of other forms of knowledge, such as science, and of other forms of faith, such as Islam and Buddhism. The lesson of the story of the wise men is that general revelation may get one to `Jerusalem’; only special revelation may get one that short but crucial extra step to ‘Bethlehem’.

For someone who had to do with classical Christian reflection on this topic there is nothing new in this approach. At least since St. Thomas Aquinas Christians have seen the continuity of the cognitive powers of the human mind and God’s revelation in this way. But it seems like today on the one hand church people declare fidelity to this vision (unless we have to have to do with a follower of the Swiss Reformed theologian Karl Barth, who radically denied any possibility of “natural theology”), and on the other demonstrate fundamental suspicion towards the cognitive activity of the human being with regard to the spiritual/religious sphere, especially when it leads to questioning the doctrine of the church. It seems like the churches are more and more afraid of losing their monopoly as the “channel” of revelation and at the same time the inspector of all human ideas related to that sphere. Though they usually agree – and even like to emphasize – that human reason and experience may point one to God, using Wells’ metaphor – “to Jerusalem,” it seems as if they wanted us to leave our critical thinking and questioning there – also with regard to Scripture and Tradition – and be led further by the “teaching authority of the church.” It is perhaps worthwhile to remind in this context the words of Archbishop Michael Ramsey which we recently quoted on the blog:

… Anglican theology has again and again been ready—while upholding the uniqueness of Christ and the holy scriptures—to see the working of the divine Logos in the world around. For instance, when in the last century the belief in divine revelation found itself confronted by new developments in the secular sphere, like his­torical criticism, evolutionary biology, and so on, it did not say these things were of the devil. No, it was ready to say that these things are themselves part of the working of the divine Logos in the human mind, reason, and conscience, and it is possible for us to be learning from the contemporary world even where the world seems unpromising, because the divine Logos who is working in the world around us is the same Logos who is incarnate in Christ.

The topic of the relation between human cognitive activity, manifested among other things in scientific research, greatly interested also Br. Paweł – the Rev. Prof. K.M.P. Rudnicki, the priest ministering in the Polish Episcopal Network, a Mariavite theologian and renowned scientist. Lukasz has written an article about the epistemological theory he used in his work. You can read the whole article here and below we reproduced a fragment:

The authors with Br. Paweł

… Rudnicki believes theology relies on experiences of the spiritual world. Theology based solely on a rational elaboration of tradition, which is the sum total of spiritual experiences and commentaries to it, is as dry and unproductive as science would be if it lost the ability or refused to conduct new research and merely added footnotes to what has already been described, examined, demonstrated. So, for example, he claims that Christian dogmas should be the object of spiritual research, and that such research in fact enabled him to understand them better. He challenges the popular opinion that science deals with objective facts and religion is the domain of opinions by stating that the ability to experience the spiritual world is rare, and conflicts of opinion (which are not absent in science also) result rather from different philosophies, rational frameworks, than different experiences. He explains the fact that many scientists are unable to penetrate into the spiritual world by comparing this to a dialogue of someone who suffers from color blindness and a healthy person – it is impossible for the one who sees colors to communicate to the other exactly what they are or even convince him that they in fact exist. The difference with the ability to penetrate spiritual worlds consists in the fact that color blind people are the minority and “spirit blind” people constitute the majority, and in the ability of basically everyone to develop skills necessary to acquire spiritual insight. In the same vein, he points out that not everyone is able to verify complicated scientific theories. Even if one were given the apparatus to conduct experiments regarding quantum mechanism, he wouldn’t be able to do it unless he were properly educated and possessed the intellectual capacity to interpret very complex results and understand the existent theory. People in fact assume that scientific theories are correct, sometimes simply trusting science and sometimes because they have expertise in their own field of research and can understand the methodology of others to a large degree. Similarly, people accept some religious truths, sometimes because they were simply taught to do so, sometimes because they trust the institutions, and sometimes because they have experienced something of them themselves. There is thus harmony between science and religion, because the principle is the same: to gain knowledge and to act in a scrupulous way with goodwill, conducting one’s own research and trusting the results obtained by others.

Thus reflections on the meaning of a feast which is for many at best a – equally fairytale-like as the rest – crowning of the celebration of Christmas have led us into areas we wouldn’t have anticipated: relations between faith and knowledge, human cognition and God’s revelation, different religions and also individual faith experience, and even esoteric experience. There will certainly be enough to ponder on this weekend and next Monday…

W tamtych czasach rzeczywiście żywiono przeświadczenie, że gwiazdy zapowiedzą narodziny oczekiwanego króla świata. Jak żywe było to oczekiwanie pokazuje fragment tekstu rzymskiego poety Wergiliusza, który pisał już ok. 40 r. p.Ch.: „Cnotliwa Diano, bądź życzliwa względem narodzin chłopięcia, wraz z którymi zakończy się nareszcie wiek żelazny i nastanie wszędzie na ziemi wiek złoty. Twój brat Apollo udał się już na spoczynek. Boskie życie otrzyma chłopięcie i ujrzy herosów w towarzystwie bogów, by stać się samemu królem pokoju w imperium założonym przez swego potężnego ojca. Jednak najpierw, o chłopcze, ziemia uczci cię drobnymi upominkami, o które nie musiał zabiegać rolnik: gałązkami bluszczu, kwiatami lotosu, mirrą i akantem w świątecznej obfitości”.
Jak widać przybycie na ziemię boskiego króla było zapisane w kolektywnej podświadomości ludzkości. Kiedyś musiał się przecież objawić ten, który dokona przemiany, który przemieni chaos w harmonię. Zwolennicy Zaratustry oczekiwali Saoshyanta, hindusi Kalki-Awatara, buddyści Maitreyi-Buddy, a Żydzi Mesjasza. Nawet w naszych czasach nie zniknęła jeszcze nadzieja na powtórne przyjście Chrystusa. Patrzono w niebo, oczekując znaku – koncentracji boskiego światła.
Nauka dała się temu sprowadzić na manowce, poszukując historycznego znaku sądziła, że znalazła go w koniunkcji planet Jowisza i Saturna, która miała miejsce kilka lat przed rozpoczęciem naszej ery.  Mniej-więcej w tym czasie zbliżenie tych dwóch wzajemnie wzmacniających się planet miało wywołać wrażenie gwiazdy o nadzwyczajnej wielkości i sile promieniowania.
Nie zwraca się przy tym uwagi na warstwę symboliczną opowieści. Gwiazda jest metaforą. Jako przedstawienie boskiego światła, które musi zaświecić w sercu ludzkości, zapowiada narodziny archetypicznego Zbawiciela. Ma przynieść ludziom mądrość, której potrzebują, aby dostrzec, że znaleźli się w szponach głupoty. Dlatego legenda opowiada o gwieździe, która niczym błyskawica uderza w ziemię i przeradza się tam w Dziecię.
Opowieść jest przepełniona symbolicznymi wskazówkami. Jest trzech Mędrców i przynoszą oni ze sobą trzy prezenty: złoto, kadzidło i mirrę. Co noworodkowi po złocie, kadzidle i mirze? To pytanie możemy sobie oczywiście postawić. Wydaje się, że są to niecelowe upominki dla biednych podróżników, dla których, według kolegi Mateusza, Ewangelisty Łukasza, nie było nawet miejsca w gospodzie. Jednak w świetle tej archetypicznej opowieści odsłaniają one wspaniałe perspektywy. We wszystkich wymiarach wskazują na coś więcej aniżeli na to pojedyncze dziecko, które również jest symbolicznym znakiem. W swej cichej skromności reprezentuje ono całą pogrążoną we śnie ludzkość, która musi zostać zbudzona.
Te osobliwe prezenty: złoto, kadzidło i mirra, są darami, które otrzymuje każdy człowiek, gdy pojawia się na ziemi. Złoto symbolizuje boskie pochodzenie, od którego się wywodzi i przyjmuje materialne ciało. Mirra wskazuje na cierpienie, które wiąże się z życiem na ziemi. Kadzidło symbolizuje wybawienie przez oddanie się bóstwu. Te trzy upominki obejmują więc ziemskie narodziny, życie na ziemi i powrót do Boga. Liczba Mędrców również całkowicie pasuje do tej tradycji. W prawie wszystkich znanych religiach Bóg objawia się w postaci trzech zasad. Liczne przykłady z Pisma Świętego podkreślają głębokie znaczenie liczby trzy. Życiowa droga Jezusa wiedzie od trzech królów do trzech krzyży na Golgocie.
Źródło: Johan M. Pameijer, “De Mythe van Christus. De Zevenvoudige Weg van Kribbe naar Kruis”, Deventer 1998, str. 31-33.

Jednak wizyta tajemniczych trzech mędrców nie stanowi jedynej treści Święta Epifanii. Nie jest nawet treścią najbardziej pierwotna. W Catholic Encyclopedia czytamy: „Bez wątpienia ze względu na niejasność terminu „Epifania”, obchodzono w tym święcie już bardzo wcześnie w historii bardzo różne przejawy Chrystusowej chwały i boskości, a szczególnie Chrzest, cud w Kanie Galilejskiej, narodziny i przybycie Magów”. Z kolei w Wikipedii można znaleźć następujący opis początków epifajnijnych obchodów i przypisywanych im znaczeń:

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa święto to wyznaczało początek roku liturgicznego. We wczesnym chrześcijaństwie dzień ten obchodzony był na Wschodzie jako święto Bożego Narodzenia (w Apostolskim Kościele Ormiańskim jest tak do dzisiaj), a także wspomnienie pokłonu Mędrców, Chrztu Pańskiego i przemiany wody w wino w Kanie Galilejskiej. Było to święto Epifanii, objawienia się Boga całemu światu (Objawienie Pańskie).

W Kościele łacińskim święto to zaczęto obchodzić od końca IV w. jako święto niezależne od Bożego Narodzenia. Później wydzielono też święto Chrztu Pańskiego na niedzielę po 6 stycznia, a wspomnienie cudu w Kanie na drugą niedzielę zwykłą w roku C.

Dzień 6 stycznia stał się na zachodzie obecnym świętem „Trzech Króli”, które interpretuje się, jako objawienie się Boga ludom nieżydowskim, pogańskim, reprezentowanym przez Mędrców ze wschodu.

Relikwiarz Trzech Króli z katedry kolońskiej.

Według chrześcijan Objawienie Pańskie ma swoją symbolikę: jest pokłonem zarówno części świata pogan, jak i ludzi z różnych warstw społecznych oraz narodowych w ogóle (stąd dużo późniejsze przedstawienie Mędrców (Magów), jako trzech osób, z których jedna jest czarna, druga młoda, a trzecia stara, przed Bogiem Wcielonym. Wśród takiej rodziny ludzkiej narodził się Chrystus ze swą zbawczą misją, a ona w swych przedstawicielach przybyła z różnych stron, aby złożyć mu hołd. Dlatego w tradycji chrześcijańskiej jeden z magów jest czarnoskóry (od XIV w.). Uniwersalność zbawienia, ponad wszelkimi podziałami, zaakcentowana jest poprzez samą nazwę święta i jego wysoką rangę w Kościele powszechnym.
Źródło

Dlaczego zatem nawiązujemy w tej notce przede wszystkim, a nawet jedynie, do popularnej na Zachodzie (ale nawet tutaj nie stanowiącej jedynej treści Święta) opowieści o Trzech Królach/Mędrcach/Magach? Właśnie dlatego, że zainteresował nas jej wymiar uniwersalny. Bez wątpienia jeden z najbardziej kontrowersyjnych teologów episkopalnych ostatnich lat, bp John Shelby Spong, pisze:

Bóg nie jest chrześcijaninem, Bóg nie jest Żydem ani muzułmaninem, ani hinduistą, ani buddystą. Wszystko to są ludzkie systemy, które ludzie stworzyli, aby próbowały pomóc nam w drodze ku tajemnicy Boga. Uznaję wartość mojej tradycji, moja droga wiedzie przez nią, ale nie sądzę, aby moja tradycja określała Boga; myślę, że jedynie mnie ku Niemu kieruje.

Dla wielu takie słowa stanowią dowód niewierności wobec Chrystusa jako ‘drogi, prawdy i życia’ (J 14:6). Zapominają oni jednak przy tym, że Chrystus nie jest własnością chrześcijan ani chrześcijaństwa. Jego tajemnicy nie da się utożsamić z żadną religią ani zawrzeć w żadnym systemie doktrynalnym. I my uznajemy wartość naszej tradycji, jednak sprzeciwiamy się jej bałwochwalczej gloryfikacji, która w miejsce żywej rzeczywistości Chrystusa plasuje odnoszące się doń wypowiedzi dogmatyczne. Chrześcijaństwo wykształciło niezwykle misterny, pełen głębi, system klasycznych wypowiedzi chrystologicznych. Odnosimy się do niego bodaj z większym pietyzmem, aniżeli czyni to bp Spong. A jednak podpisujemy się również pod tymi słowami Jerzego Nowosielskiego:

Marzę, że Chrystologia wejdzie do każdego systemu religijnego. Chrystus właściwie jest poza religią… na tym polega pokłon Trzech Króli. Wydaje mi się, że jest to prorocza wizja przyjęcia Chrystusa przez religie Wschodu. Bo nie wyobrażam sobie tego na przykład, że hindusi nawrócą się na chrześcijaństwo. Raczej pozostając hindusami, poznają prawdziwą rolę Chrystusa, przyjmą Chrystusa do swojej świadomości religijnej. I na tym właśnie polega ów pokłon Magów. Hindusi przyjęli już częściowo Chrystusa jako bodhisattwę. Cała bowiem koncepcja bodhisattwy jest, moim zdaniem, reperkusją intuicji chrystologicznej. Z chwilą jednak, kiedy przyjmą Go absolutnie do swego systemu religijnego – będzie to prawdziwy ekumenizm.
Źródło: Podgórzec J., “Rozmowy z Jerzym Nowosielskim”, Kraków 2009, str. 144.

Jerzy Nowosielski, Pokłon Magów w cerkwi grekokatolickiej w Lourdes

Na nieco inny, a jednak łączący się bezpośrednio z poprzednim, aspekt znaczeniowy opowieści o Trzech Królach zwrócił nam ostatnio uwagę ks. dr Sam Wells, do niedawna dziekan Kaplicy Uniwersytetu Duke’a w Północnej Karolinie, a obecnie rektor parafii St. Martin-in-the-Fields w Londynie oraz wykładowca etyki chrześcijańskiej w tamtejszym King’s College. W swojej książce ‘What Anglicans Believe. An Introduction’ powołuje się on na te opowieść jako ilustrację związku pomiędzy ludzką zdolnością ‘naturalnego’ poznania Boga i objawieniem.

Mędrcy ujrzeli gwiazdę na niebie: mamy tutaj do czynienia z językiem objawienia naturalnego. Odpowiedzieli na nie i wyruszyli w drogę do Jerozolimy. Zatem jest możliwe zostać pociągniętym ku Bogu bez Pisma. Mędrcy byli blisko prawdy o narodzinach Chrystusa – ale jednak się z nią rozminęli. Bez Pisma Świętego nie da się poznać serca Boga, spotkać wcielonego Jezusa. Gdy Mędrcy dotarli do Jerozolimy, uczeni w Piśmie zbadali je i stwierdzili, że Mesjasz ma się narodzić w Betlejem. Tutaj mamy do czynienia z momentem szczególnego objawienia. Mędrcy wyruszyli wówczas do Betlejem, aby znaleźć coś, czego objawienie naturalne nie było nigdy w stanie odsłonić: kruche niemowlę zrodzone w skromnych warunkach, a jednak ogłoszone Synem Bożym. Opowieść ukazuje więc dwa rodzaje objawienia, które, harmonijnie wyważone, prowadzą ludzi do spotkania twarzą w twarz z Bogiem. Oferuje to model dla chrześcijańskiego rozumienia innych form wiedzy, takich jak nauka, i innych form wiary, takich jak islam czy buddyzm. Lekcja, którą można wyciągnąć z historii o Mędrcach, głosi, iż powszechne objawienie może doprowadzić kogoś do „Jerozolimy”; jednak tylko szczególne objawienie może spowodować, że wykonamy tej niewielki, ale kluczowy krok w kierunku Betlejem.

Dla kogoś, kto ‘liznął’ choć trochę klasycznej refleksji chrześcijańskiej na ten temat, nie ma w takim podejściu niczego nowego. Co najmniej od czasów św. Tomasza z Akwinu chrześcijanie w taki właśnie sposób postrzegali ciągłość pomiędzy zdolnościami poznawczymi ludzkiego umysłu i objawieniem Bożym. Jednak trudno się oprzeć wrażeniu, że współcześnie z jednej strony deklaruje się słowami wierność tej koncepcji (chyba że mamy do czynienia ze zwolennikiem szwajcarskiego teologa reformowanego Karola Bartha, który radykalnie negował możliwość wszelkiej ‘teologii naturalnej’), a jednocześnie na każdym kroku okazuje fundamentalna nieufność wobec ludzkiej aktywności poznawczej, jeśli odnosi się ona do sfery duchowej/religijnej, zwłaszcza gdy prowadzi to do stawiania trudnych pytań pod adresem kościelnej doktryny. Wygląda na to, że Kościoły odczuwają coraz bardziej dojmujący fundamentalny lęk przed utrata swojej pozycji monopolisty jako ‘kanału przekaźnikowego’ objawienia a zarazem kontrolera wszelkich ludzkich wypowiedzi odnoszących się do tej sfery. O ile na ogół godzą się na to, a nawet lubią podkreślać, że ludzki rozum i ludzkie doświadczenie są w stanie doprowadzić nas w pobliże Boga, używając metaforyki Wellsa „do Jerozolimy”, o tyle wydaje się, że chciałyby, abyśmy pozostawili tam nasz zmysł krytyczny i skłonność do zadawania pytań – również objawieniu zawartemu w Piśmie Świętym i Tradycji, i pozwolili się już dalej prowadzić „urzędowi nauczającemu”. Warto może przypomnieć w tym kontekście słowa abp. Michaela Ramseya, które niedawno przytaczaliśmy na blogu:

(…) tradycja anglikańska była wciąż na nowo gotowa, zachowując unikatowe znaczenie Chrystusa i Pisma Świętego, dostrzec działanie boskiego Logosu w całym świecie. Na przykład gdy ostatnie stulecie skonfrontowało wiarę w Boże objawienie z nowymi odkryciami w sferze świeckiej, jak na przykład krytyką historycznym czy biologią ewolucyjną, itd., nigdy nie twierdziła, że pochodziły one od złego. Nie, potrafiła stwierdzić, że wszystkie te rzeczy stanowią część działania boskiego Logosu w ludzkim umyśle, rozumie i sumieniu, i że możemy uczyć się od współczesnego świata, nawet tam, gdzie wydaje się on mało obiecujący, ponieważ boski Logos, który działa w świecie wokół nas, to ten sam Logos, który wcielił się w Chrystusa.

Tematyka relacji między religią a ludzką aktywnością poznawczą, która manifestuje się w m.in. badaniach naukowych, żywo interesowała również brata Pawła – ks. prof. K.M.P. Rudnickiego, zmarłego w listopadzie ubiegłego roku duszpasterza Polskiej Wspólnoty Episkopalnej, kapłana-mariawity i wybitnego naukowca. Niedługo ukaże się drukiem numer czasopisma ‘Praca nad Sobą’ poświęcony Pawłowi, a w nim tekst Łukasza dotyczący ‘goetheanizmu’ – stosowanej przez niego teorii poznawczej. Zachęcając do lektury całości, przytaczamy już teraz fragment tego tekstu:

My w towarzystwie br. Pawła

‘(…), Rudnicki uznawał, że teologia polega na doświadczeniach świata duchowego. Gdyby oparta była jedynie na racjonalnym rozwijaniu tradycji, która stanowi sumę doświadczeń duchowych i komentarzy do nich, byłaby tak sucha i bezpłodna, jak nauka, gdyby straciła zdolność przeprowadzania nowych badań i dodawała jedynie przypisy do tego, co już opisano, zbadano, wykazano. Tak więc, na przykład, Rudnicki twierdzi, że dogmaty chrześcijańskie powinny stanowić przedmiot badań duchowych i że takie badania pozwoliły mu lepiej pojąć istotę tych dogmatów. Kwestionuje obiegową opinię, że nauka zajmuje się obiektywnymi faktami, zaś religia stanowi domenę opinii. Utrzymuje, że zdolność doświadczania światów duchowych jest rzadka, a konflikty opinii (których nie brak i w nauce) wynikają raczej z różnych filozofii, rozumowych ram, niż z różnych doświadczeń. Fakt, że wielu naukowców nie może przeniknąć świata duchowego wyjaśnia przez porównanie z rozmową osoby niezdolnej do widzenia kolorów i widzącej pełen zakres barw – nie jest możliwe wyjaśnienie osobie, która barw nie postrzega, czym są widziane kolory, ani nawet przekonanie jej, że istnieją. Różnica w wypadku postrzeżeń świata duchowego polega na tym, że ludzie nie widzący barw stanowią mniejszość, zaś niezdolni do postrzeżeń świata duchowego większość, oraz na tym, że zdolność postrzegania światów duchowych można nabyć, wyćwiczyć, a więc ostatecznie dostępna jest właściwie dla każdego. Odpowiadając na zarzut stawiany często „ezoteryce” – iż ta nie pozwala weryfikować doświadczeń, ponieważ polega na specjalnym przygotowaniu duchowym – wskazuje, że tylko dobrze wykształceni ludzie o odpowiednich zdolnościach intelektualnych są w stanie samodzielnie sprawdzać złożone teorie naukowe. Nawet mając oprzyrządowanie do przeprowadzania badań z zakresu, powiedzmy, mechaniki kwantowej nie można osiągnąć niczego, jeśli nie posiada się odpowiedniego przygotowania teoretycznego i zdolności umysłowych, pozwalających na syntezę i interpretację danych. W istocie ludzie zazwyczaj zakładają, że teorie naukowe są słuszne, często ufając nauce jako takiej czy kompetencji samych naukowców, a czasem ponieważ rozumieją metodologię swoich kolegów przez doświadczenie na własnym polu badawczym. Istnieje więc harmonia między nauką i religią, ponieważ zasada jest ta sama: zdobywanie wiedzy przez działanie oparte na skrupulatności i dobrej woli, przeprowadzaniu własnych badań i zaufaniu do wyników otrzymanych przez innych.’

W ten sposób rozmyślania nad znaczeniem święta, które dla wielu jest co najwyżej – równie bajkowym jak cała reszta – ukoronowaniem obchodów Bożego Narodzenia, zawiodły nas na obszary, których chyba nikt się nie spodziewał: wzajemnych relacji wiary i wiedzy, ludzkiego poznania i objawienia Bożego, różnych religii a także indywidualnego doświadczenia wiary, a nawet doświadczenia ezoterycznego. Bez wątpienia będzie co rozważać w ten weekend i w najbliższy poniedziałek…

“If Christ were born in Bethlehem a thousand times and not in thee thyself; then art thou lost eternally.”

I like reading women’s magazines. I believe they broaden one’s horizons; in any case if one is a guy. And they are usually an enjoyable reading. But sometimes I’m deeply ashamed when I read confessions such as this one written by a young mother: “As long as I was pregnant I felt acknowledged and loved. Now when my child was born I realized that it wasn’t about me. I was only a wrapping for the gift everyone awaited. And what do you do with such a thing? At best you put it away until next time.” It’s sad that there are still women who experience something like this, also in our country – so proud of its progress with regard to emancipation. Yet I wouldn’t be a theologian and preacher if another reflection didn’t come to my mind apart from this hardly original one. Don’t we all do something like this at Christmas? Among Catholics and the Orthodox it certainly happens less often, but among Protestants it seems obvious: “Nu zijt wellekome Jesu lieve Heer” (Be Welcome Dear Lord Jesus – the title of the oldest Dutch Christmas carol; you can listen to it for example here). And what about Mary? She can again dissolve into the background after a “well-done job.” Typical? Yes, typical indeed for a patriarchal society. But we’re supposed to have left it behind…

The hymn sung by her after she visited the future mother of John the Baptism (Magnificat) says: “all generations shall call her blessed,” her, an unknown girl from Nazareth, as unimportant as only such a girl could be. It was supposed to be our task to commemorate her in protest against the world where such girls don’t matter; to signify our hope that a different world is possible, to signify our modest contribution in fulfilling the dream she shares with us in this hymn, the dream about exalting the humble and feeding the hungry. The dream where she has a place as well – and not an insignificant one…

We reminded today the story where Mary hears from the angel that she found grace in the eyes of the Lord. But I would like to protest against all those translations which weaken the meaning of the Greek word KECHARITOMENE. It doesn’t only mean that Mary found grace with God. This word is used only once in the whole Bible and actually cannot be translated otherwise than as FULL OF GRACE, completely filled with grace. You can of course try and find other translations for the word “grace.” You can say “gift,” love,” “expectation,” “hope,” future.” Personally I like reminding in this context that God’s gift is God himself. Mary is full of the presence of the Living One. She is its bearer – greater than the most famous prophets, than everyone else in the whole story of her people and their God.

In a somehow different way it is expressed by a story taken from one of those gospels which didn’t find their way into the canon of the New Testament, the Gospel of James. Its author writes that the young Miriam of Nazareth was one of the girls given to the temple. They stayed there until puberty, were schooled by priests and did various chores. One one the most important ones was weaving and decorating the curtain which was to hang before the most holy place in the temple, the place where the Living One himself was present – as Shekhinah, the divine presence among people; as Chokmah, the divine wisdom, which built itself a palace on earth according to the Old Testament. It is there that the encounter of God and the human being took place once a year on the Day of Atonement – Yom Kippur. Nowhere was God as near as there…

There is also a tradition which says that Mary, when she had to leave the temple, as it were took with herself or upon herself this divine presence, which was by the way always seen as feminine (both Shekhinah and Chokmah are feminine nouns), and became the temple herself. I realize that this sound quite abstract. So let’s try to express it otherwise. When we say that it’s difficult for us to believe in God that resides somewhere above the clouds, when we say that we don’t look for him in the one and only temple, one and only religion, but experience his/her presence deep within ourselves, in our own existence, we express something essentially present already in this old tradition. The place where the divine meets the human, where God becomes for us true and trustworthy, is in the human being and among people. As expressed by one of Huub Oosterhuis’ older hymns:

“Not in the tomb of the past,
not in the temple of dreams,
but here among us is he,
here in the shadow of hope.
Here in this dying existence he becomes trustworthy for us
we become God’s people
– love to death and life.”

Do we become “God’s people?” I think Mary’s encounter with the angel is about this very question. I interpret this story as a poetical description of the moment when she realized that she is the bearer of “the divine spark,” the living Word coming from the source which is the Living One himself. It is proclaimed to her in the form of a message from the depths of her own consciousness and from the collective consciousness of her people, and perhaps the whole humanity. Yet she has to say YES to it, has to confirm this message. And she does. Not without doubts, not without additional questions, for she’s no submissive and obedient maid. She asks for explanation how it’s possible. But then she says her YES and from that yes, from that “Here am I, the servant of the Lord” everything begins. The divine meets the human. The Word of the Living One receives human hands and feet, and we become the people of God who wills nothing more than to become a human being, as human as possible, continuing the best tradition of Israel’s glorious stories about God who sets out on a journey with his people, who takes the side of the widow and the orphan, and brings justice to those who are deprived of all rights. It happens here in this dying existence and it goes beyond it towards the future which no one has seen, no one has suspected, which exceeds all our expectations and dreams…

Usually I wish you a blessed Christmas at this point. Today however I would like to put these wishes otherwise. I wish you a blessed fulfillment of the Annunciation. I wish us all that we refer the words of this annunciation to ourselves and others around us: “And behold, thou shalt conceive in thy womb and bring forth a Son, and shalt call His name Jesus. He shall be great and shall be called the Son of the Highest.” Let us celebrate the birth, the birth of God with us, God in us, let us look on ourselves and people around us as the most precious, dearest bearers of the divine mystery here on earth. Bearers of hope, bearers of the future, the most beautiful Christmas gifts we can dream of. In a while, as we agreed with today’s celebrant, there will be silence. But I would like to fill this silence with words I see everyday this week whenever I turn on my computer. They come from Rudolf Steiner, the founder of Anthroposophy. They are not easy. You will most likely have to “chew on them” for some time, so please take them with you:

“I feel as though a spell were lifted
from the spirit-child in the womb of my soul;
in the brightness of my heart
the holy word directed to the world
brings to life the heavenly fruit of hope,
which joyfully grows towards the far places of the world
upon the divine ground of my own being”…

“Wierzysz, że się Bóg zrodził w betlejemskim żłobie,
Lecz biada ci, jeżeli nie zrodził się w tobie.”

Chętnie czytam pisma kobiece. Uważam, że poszerzają horyzonty. W każdym razie horyzonty faceta. Poza tym zazwyczaj po prostu miło się je czyta. Niekiedy jednak ogarnia mnie głęboki wstyd, gdy znajduje w nich np. takie zwierzenia młodej matki: „Dopóki byłam w ciąży, czułam się dostrzegana i kochana. Teraz, gdy moje dziecko przyszło już na świat, uświadomiłam sobie, że bynajmniej nie chodziło o mnie. Byłam jedynie opakowaniem prezentu, na który wszyscy czekali. A co robi się z takim opakowaniem? W najlepszym wypadku odkłada do najgłębszej szuflady, bo może przydać się na następny raz”. To smutne, że wciąż jeszcze są kobiety, które spotyka coś takiego, również w naszym kraju – tak dumnym z postępów emancypacji. Jednak nie byłbym teologiem i kaznodzieją, gdyby obok tej niezbyt odkrywczej refleksji nie pojawiła się we mnie jeszcze inna. Czy właściwie nie robimy czegoś takiego wszyscy w okresie Bożego Narodzenia? W środowiskach katolickich i prawosławnych ma to na pewno miejsce na pewno w mniejszym stopniu, ale wśród protestantów jawi się jako coś oczywistego: „Nu zijt wellekome Jesu lieve Heer” („Bądź nam pozdrowiony Jezu drogi Panie” – tytuł najstarszej znanej holenderskiej kolędy; możecie wysłuchać jej np. tutaj). A Maria? Maria może znów rozpłynąć się w tle po „dobrze wykonanym zadaniu”. Typowe? Tak, rzeczywiście typowe dla społeczeństwa patriarchalnego. Podobno jednak mamy je już za sobą…

W hymnie, który wznosi po odwiedzinach u przyszłej matki Jana Chrzciciela (Magnificat), Maria śpiewa, że odtąd „błogosławioną zwać ją będą wszystkie pokolenia”; właśnie ją, nieznaną dziewczynę z Nazaretu, tak nieważną, jak tylko taka dziewczyna mogła być. To miało być nasze zadanie, aby o niej pamiętać w proteście przeciwko światu, w którym takie dziewczyny się nie liczą; na znak naszej nadziei, że możliwy jest inny świat, na znak naszego skromnego udziału w spełnieniu marzenia, którym dzieli się z nami w tym hymnie, marzenia o wywyższeniu uniżonych i nasyceniu głodujących. Marzenia, w którym również ona, nastoletnia matka, ma swoje własne miejsce – i to nie pierwsze lepsze…

Przypomnieliśmy dzisiaj opowieść, w której Maria słyszy od anioła, że znalazła łaskę w oczach Pana. Jednak w tym miejscu chce od razu zaprotestować przeciw wszystkim tym przekładom, w których osłabia się znaczenie greckiego słowa KECHARITOMENE. Nie oznacza ono, że Maria znajduje łaskę u Boga. To słowo występuje w Biblii tylko jeden jedyny raz i właściwie nie da się go przetłumaczyć inaczej aniżeli ŁASKI PEŁNA, całkowicie przepełniona łaską. Oczywiście można próbować znaleźć inne tłumaczenie dla słowa „łaska”. Można powiedzieć „dar”, „miłość”, „oczekiwanie”, „nadzieja”, „przyszłość”. Osobiście lubię przypominać w tym kontekście, że to sam Bóg jest swoim własnym darem. Maria jest pełna obecności żywego Boga. Jest jej nosicielką – w większym stopniu aniżeli najsłynniejsi prorocy, bardziej niż ktokolwiek inny w całej opowieści o ludzie wybranym i jego Bogu.

W nieco inny sposób wyraża to opowieść zaczerpnięta z jednej z tych Ewangelii, które nie znalazły miejsca w kanonie Nowego Testamentu, tzw. Proto-ewangelii według Jakuba.  Jej autor pisze, że młodziutka Miriam z Nazaretu była jedną z tych dziewczynek, które oddawano do świątyni. Pozostawały one tam do osiągnięcia wieku dojrzewania, były kształcone przez kapłanów i wykonywały najróżniejsze zadania. Jednym z najważniejszych z nich było tkanie i ozdabianie zasłony, która miała zawisnąć przed najświętszym miejscem świątyni, miejscem, gdzie obecny był sam Bóg – jako Szechina, boska obecność wśród ludzi; jako Chochma, boska mądrość, która w myśl Starego Testamentu wybudowała sobie pałac na ziemi. To właśnie tam miało miejsce spotkanie pomiędzy Bogiem i człowiekiem raz do roku w Święto Pojednania – Jom Kippur. Nigdzie Bóg nie był tak bliski, jak właśnie tam…

Istnieje również tradycja, która mówi, iż Maria, kiedy musiała opuścić świątynię zabrała ze sobą tę boską obecność, której zresztą zawsze postrzegano jako kobiecą (zarówno Szechina, jak i Chochma są rzeczownikami rodzaju żeńskiego), i sama stała się świątynią. Zdaję sobie sprawę, że brzmi to dosyć abstrakcyjnie. Spróbujmy zatem wyrazić to innymi słowami. Gdy zdarza nam się mówić, że trudno nam już wierzyć w Boga, który zasiada gdzieś nad chmurami, gdy mówimy, że nie poszukujemy Go już tylko w tej jednej jedynej świątyni, jednej jedynej religii, ale że doświadczamy Jego/Jej obecności głęboko w nas samych, w naszej własnej istocie, wyrażamy coś, co zasadniczo jest już obecne w tej dawnej tradycji. Miejsce, w którym to, co boskie, spotyka to, co ludzkie, gdzie Bóg staje się dla nas prawdziwy i wiarygodny, znajduje się w człowieku i pośród ludzi. Jak wyraża to w jednej ze swoich starszych pieśni Huub Oosterhuis:

„Nie w grobowcu przeszłości,
nie w świątyni marzeń,
lecz pośród nas jest On,
tutaj w cieniu nadziei.
Tu w tym śmiertelnym istnieniu staje się wiarygodny,
stajemy się ludźmi Boga
– miłość na śmierć i życie”.

Stajemy się „ludźmi Boga”? Wydaje mi się, że właśnie o to pytanie chodzi w spotkaniu Marii z aniołem. To spotkanie odczytuję jako poetycki opis momentu, w którym zaczyna ona zdawać sobie sprawę z tego, że jest nosicielką „iskry Bożej”, żywego Słowa, pochodzącego ze źródła, którym jest sam Bóg żywy. Zostaje to ogłoszone w formie przekazu, który pochodzi z głębi jej własnej świadomości i z kolektywnej świadomości jej ludu, a być może również całej ludzkości. Ona jednak musi wypowiedzieć w tym momencie swoje TAK, musi potwierdzić ten przekaz. I potwierdza. Nie bez wątpliwości, nie bez dodatkowych pytań, nie jest bowiem uległą i posłuszną „panienką”. Prosi o wyjaśnienie, jak to możliwe. Jednak potem wypowiada swoje TAK i od tego „oto ja, służebnica Pańska” wszystko się zaczyna. Bóstwo spotyka człowieczeństwo. Słowo żywego Boga otrzymuje ludzkie ręce i nogi, a my stajemy się ludem Boga, który niczego bardziej nie pragnie aniżeli stać się człowiekiem, jak najbardziej ludzkim człowiekiem, kontynuując najlepszą tradycję wspaniałych opowieści Izraela o Bogu, który wyrusza w drogę ze swoim ludem, który opowiada się po stronie wdowy i sieroty, i czyni sprawiedliwość wobec tych, którzy pozbawieni są wszelkich praw. Dzieje się to tu w tym śmiertelnym istnieniu i wykracza poza nie ku przyszłości, której nikt z nas jeszcze nie widział, nikt z nas nie przypuszcza, która wykracza ponad wszelkie nasze oczekiwania, nasze sny i marzenia…

Zazwyczaj życzę wam w tym momencie błogosławionych Świąt Bożego Narodzenia. Dzisiaj chciałbym sformułować to życzenie w nieco inny sposób. Życzę błogosławionego spełnienia zwiastowania Marii Panny. Życzę nam wszystkim, abyśmy słowa tego zwiastowania odnieśli do siebie samych i do ludzi wokół nas: „A oto poczniesz w żywocie i porodzisz syna, i nazwiesz imię jego Jezus. Ten będzie wielki, a Synem Najwyższego będzie nazwany”. Świętujmy narodziny, narodziny Boga z nami, Boga w nas, spójrzmy na siebie samych i na ludzi wokół nas jako na najdroższych, najbardziej wartościowych nosicieli boskiej tajemnicy tu na ziemi. Nosicieli nadziei, nosicieli przyszłości, najpiękniejsze prezenty świąteczne, które można sobie wymarzyć. Za chwilę, jak umówiliśmy się przed nabożeństwem z naszą dzisiejsza liturg, zapadnie cisza. Chciałbym jednak wypełnić tę ciszę słowami, które widzę w tym tygodniu codziennie, gdy tylko włączam swój komputer. Są to słowa Rudolfa Steinera, twórcy antropozofii. Nie są one łatwe. Zapewne będziecie musieli je przez jakiś czas „przeżuwać”, weźcie je więc proszę ze sobą:

„Czuję jakby odczarowano
duchowe dziecię w mej duszy;
w jasności mego serca
skierowane do świata święte słowo
wzbudza niebiański owoc nadziei,
który z radością wzrasta ku kosmicznym przestrzeniom
na Bożym gruncie mej własnej istoty”…

As we confessed this inconsistence, let us ponder on the question if the two celebrations could be combined somehow. Two reflections came to our mind, both inspired, as is usually the case with us, by the liturgy. We began the last day of the old year by listening to the morning prayer on David Guthrie’s website. The New Zealand Prayer Book has the following collect for the first Sunday after Christmas:

Jesus, your ways are not our ways.
You are the Jewish boy,
you are the questioning child the parents lost.
Make us willing to listen
and humble in what we believe is right.
Hear this prayer for your love’s sake.
Amen.

The first thing that came to our mind after we heard the prayer was that it greatly suits the mood of the New Year – the time we wish each other that our wishes come true. In light of such a dangerous wish like that (let’s imagine all of them really did come true!) we can see how much we need a kind of humility and distance to what we believe is right, and how important it is to let this Jewish boy question not only the Scribes in the Jerusalem temple but in the first place us. Is this what you really want? Is this what your happiness really depends on? 

Regarding happiness. Following a traditionally sleepless New Year’s Eve, we began the day by watching the New Year service broadcast by the 2 Channel of the German TV from the Frauenkirche in Dresden. Like each year, its theme was the Biblical verse for the new year (Jahreslosung): “It is good for me to draw near to God” (Psalm 73,28; in the German translation literally “my happiness is to be near to God”). Hearing these words on the Day of the Holy Name, one can hardly not associate them with the name from the Book of Isaiah that Christians relate to Jesus of Nazareth: Emmanuel, God with Us. In him God fulfills his desire of intimacy with the human being in a way that changes all relations between the Creator and creation, eliminates all barriers and leads to the deepest, most intimate relationship we express as “God-Manhood.” And it is under the token of this intimacy that we should spend the year 2014. Not under the token of happiness which means fulfillment of all wishes but the one resulting of communion with Bog revealing himself in this Jewish boy who questions our visions and convictions. It seems like we’ll have a very interesting year indeed…

Skoro przyznaliśmy się już do tej niekonsekwencji, warto może poświęcić chwilę uwagi pytaniu, czy aby nie da się tych dwóch obchodów jakoś ze sobą połączyć. W tej kwestii przyszły nam do głowy dwie refleksje, obydwie zresztą zainspirowane, jak to zazwyczaj z nami bywa, liturgią. Ostatni dzień roku rozpoczęliśmy wysłuchaniem modlitwy porannej na stronie Davida Guthrie. Nowozelandzki Modlitewnik Powszechny przewiduje na pierwszą niedzielę po Bożym Narodzeniu następującą kolektę:

Jezu, Twoje drogi nie są naszymi drogami. Jesteś tym żydowskim chłopcem, tym stawiającym pytania dzieckiem, które rodzice stracili z oczu. Spraw, abyśmy byli gotowi słuchać i zachowali pokorę w stosunku do tego, co wierzymy, że jest właściwe. Usłysz tę modlitwę ze względu na swoją miłość. Amen.

Pierwsze, co przyszło nam do głowy po usłyszeniu tej modlitwy, to że świetnie pasuje ona do nastroju Nowego Roku – czasu, w którym życzymy sobie wszelkiej pomyślności, co oznacza ni mniej ni więcej, że spełnić ma się wszystko to, co pomyślimy. W świetle tak niebezpiecznego życzenia (wyobraźmy sobie, że rzeczywiście by się spełniło!) wychodzi na jaw, jak bardzo potrzebujemy właśnie pewnej pokory i dystansu wobec tego, co uważamy za słuszne, i jak ważne jest, byśmy nie tylko w tym tygodniu, ale na co dzień pozwalali temu żydowskiemu chłopcu zadawać swoje trudne i niewygodne pytania nie tylko uczonym w Piśmie z jerozolimskiej świątyni, lecz przede wszystkim nam samym. Czy to jest to, czego naprawdę chcesz? Czy właśnie od tego zależy Twoje szczęście? 

A propos szczęścia. Po tradycyjnie zarwanej sylwestrowej nocy rozpoczęliśmy dzień od obejrzenia nabożeństwa na Nowy Rok transmitowanego przez 2. program niemieckiej telewizji z Frauenkirche w Dreźnie. Jak zwykle jego osnowę stanowiło hasło biblijne na rozpoczęty właśnie rok (Jahreslosung): “Moim szczęściem jest być blisko Boga” (Ps 73, 28). Słysząc te słowa w dzień pamiątki Najświętszego Imienia Pańskiego, trudno nie skojarzyć ich z imieniem, które pojawia się w proroctwie Izajasza i które chrześcijanie odnoszą do Jezusa z Nazaretu: Emmanuel, Bóg z Nami. W Jego osobie Bóg realizuje swoją potrzebę bliskości z człowiekiem w sposób, który zmienia wszystkie odniesienia pomiędzy Stwórcą i stworzeniem, znosi wszelkie bariery i prowadzi do tego najgłębszego, najbardziej intymnego związku, który wyrażamy słowem Bogoczłowieczeństwo. I to właśnie pod hasłem tej bliskości Boga ma nam upływać rozpoczęty dziś rok 2014. Nie pod znakiem szczęścia, które wypływa ze spełnienia wszystkich pragnień, lecz tego, które wynika z obcowania z Bogiem, objawiającego się w osobie zadającego trudne pytania i poddającego pod wątpliwość nasze wizje i przekonania żydowskiego chłopca. Wygląda na to, że czeka nas naprawdę ciekawy rok…

Today I began the day listening to the sermon our dear friend, the Rev. Dr. Gregory Neal, preached last Sunday at his church in Irving, Texas.

It made memories from the wonderful trip we made through Poland only a little over a month ago with Greg come back, and especially a funny story related to Greg’s talk at the United Methodist church in Koszalin. Namely, a day or two after the talk, the pastor, the Rev. Sebastian Niedzwiedzinski, got a text from a Roman Catholic priest who listened to Greg, saying that he was disappointed, because Greg was supposed to talk about his travels, and spoke at least as much about the Eucharist. Well, there was a grain of truth in it (even though there was a lot about travels), but when Sebastian told me about that reaction, I thought the problem was not so much in what Greg said as in the fact that that priest didn’t expect it at all. How come? A United Methodist minister talking about the Holy Communion and its central place in his personal spirituality? Even more, he cannot be understood in the framework of the assumption which at least some listeners certainly made (Protestantism = a “symbolic approach” to Communion), and talks with deep conviction about his faith in the REAL PRESENCE OF JESUS CHRIST IN THE SACRAMENT OF THE ALTAR. And finally, as though there weren’t enough surprises, you could conclude from his words that his faith doesn’t only consist in accepting (perhaps a little by force) a certain doctrine, but constitutes a living element holding together his spirituality, giving direction and meaning to his life. This goes beyond the popular image of Protestants in the eyes of most Polish (and not only) Catholics.

Leaving aside this concrete memory – as funny as it was instructive (for it shows how much we have to do with regard to sharing knowledge about the Anglican approach to the Eucharist, which is also the root of the Wesleyan approach at the base of Methodism, even if many Methodists don’t realize this!), Greg’s sermon inspired another reflection in me. Most of us remember more or less the story about manna from heaven, which Israelites ate on their way through the desert. Greg reminded an important element of the story. Namely, manna was supposed to be collected only for a given day (unless the following day was Sabbath – then you could collect twice as much, because work on Sabbath was prohibited). Otherwise the “bread from heaven” would spoil. I suddenly realized how difficult it must have been.

Since a few days we have a more or less regular furry guest. It’s Mr. Salmon, a street cat, called so because of his special fondness of that treat… Mr. Salmon is a quiet and well-behaving cat  – you can tell at once that he hasn’t spent all his life in the streets. He surely had a home once. Yet daily struggle for survival has also left marks on his behavior. One of them is that he immediately eats everything you give him regardless of the amount, undoubtedly because life has taught him that you never know when the next meal will come. Looking at how greedily he eats, I realized that I often do likewise. Perhaps not always with regard to food (even though I sometimes eat more than I should), but other important things.

I was taught as a child that the characteristic of maturity or adulthood is thinking about tomorrow: planning, anticipating consequences of one’s actions, readiness to take them upon oneself. Alas, there is a side effect of this attitude: I feel especially helpless when consequences of certain decisions cannot be predicted, when the future is completely unclear and you simply have to have trust. I would like to collect as much manna from heaven as possible – for storage. In order to show how foresighted, careful I am (even though I like to be seen as a risk taking and spontaneous person!).

I act like this in private life, but also as coordinator of the Polish Episcopal Network. Only a few weeks ago it seemed to me that for such a young community, which necessarily has to improvise a lot, we have taken care of basic things quite well. The passing of Br. Pawel changed this dramatically. As we were updating our flyer yesterday it occurred to me that we cannot write anymore that there are monthly Eucharists in Cracow, because we simply don’t know that…

On the other hand we too have our share of manna from heaven. Cooperation with the Wacław z Szamotuł Vocal Ensamble and its conductor, Lukasz Laxy, is developing very well. We will most probably be able to hold a traditional Anglican Service of Nine Lessons and Carols. Only a few month ago I thought it would be impossible to organize in Poland. And for January we plan a conference for local leaders – among others, Bishop Pierre Whalon promised to come, which means that there will be an Episcopal Eucharist in the royal city. Yes, we don’t know if there will be one in February, which seemed “sure” until recently (at least as sure as it could be when based on an enthusiastic but ill man who were to turn 90 soon), but that’s the point! This is the trial the Israelites faced in the desert: to trust that manna will fall again the following day.

In the legacy of Dietrich Bonhoeffer, Lutheran theologian and a member of anti-Nazi resistance movement, there is among other things the following confession of faith:

I believe that God can and intends to let good spring from everything, even from what is most evil. For this he needs human beings, who desire to turn all things to the good.

I believe that God purposes to give us in every crisis as much power of resistance as we need. But he does not give it to us in advance, in order that we shall rely not on ourselves, but on Him alone. Such faith will necessarily overcome all fear of the future.

I believe that even our defects and errors are not in vain and that it is no more difficult for God to deal with them than with our supposed good deeds.

I believe that God is not a timeless phantom, but rather that he waits and responds to true prayer and responsible actions.

This text was in my mind when I was writing many posts for the blog, but I think I never referred to it directly. Why? Because it is very difficult for me. Intellectually I agree with it and I would like very much to say those words as my own confession of faith, but I know that they surpass what is there really in my soul now. Do I really believe that “God purposes to give me in every crisis as much power of resistance as I need. But he does not give it to me in advance, in order that I shall rely not on myself [and my “adult” foresight], but on Him alone?” I once heard from a friend that God gives us precisely as much ability to see and foresee things that we may come to the next corner on the path of our lives, around which another challenge lurks. And not an iota more. And it is our task to learn and accept this, because it’s what faith consists in – the faith that overcomes all fear of the future.

I very often find it irritating when people treat faith as a rigid, unchangeable worldview, a list of answers to all possible questions, ready-made solutions to all possible problems. Today, however, the question comes to my mind whether at the base of my irritation there isn’t perhaps a little longing for this attitude? Whether I wouldn’t like to “have faith” (which itself sounds awfully, even if it’s a Biblical expression), which would make me see more, reach a kind of “certainty” anew. To live of the “bread of heaven” and really collect not more than enough for one day is truly difficult, even though experience tells you that the bread has been there just when you needed it. But you would like to collect more – for storage, just in case…

Today is not only Thanksgiving. Our Jewish brothers and sisters are beginning their celebration of Hanukkah. Hanukkah commemorates the miracle of the lights that happened in the times of the Maccabees. When the Jerusalem Temple was regained from the hands of the enemy, only one little lamp with kosher oil was found inside, with enough oil for only one day, but it miraculously burned for eight days – until new kosher oil was produced and the Menorah lit. When we read about Biblical miracles, we often ask if “they really happened.” But – as Talmud says – “there is no before and after in the Torah”, so we should ask this question – at once – in all possible tenses. And what will be the answer? My own answer? Perhaps: “I believe, Lord, help my disbelief!”?

Mówiąc z grubsza, większość biblistów jest zgodna, iż “królestwo Boże” oznacza dynamiczne rządy Boga. Obejmują one Boże intencje, autorytet i władczą siłę. Nie odnosi się ono do terytorium czy szczególnego miejsca.  Nie jest również statyczne – jest dynamiczne, zawsze się staje, rozszerza i wzrasta. Królestwo nie wskazuje nam na miejsce, gdzie przebywa Bóg, lecz na Boże władcze działanie. Nie jest królestwem w niebie, ale królestwem z nieba, które rozkwita tu i teraz. Królestwo pojawia się tam, gdzie mężczyźni i kobiety podporządkowują swoje życie woli Bożej. (…) Aczkolwiek królestwo stanowi porządek wykraczający poza indywiduum, to osoby dokonują wyborów dotyczących królestw. Przyjmujemy je albo odrzucamy. Służymy im albo z nich drwimy. Wkraczamy do nich albo je opuszczamy. Przysięgamy im wierność albo odwracamy się do nich plecami.

Dziś chcielibyśmy poświęcić nieco uwagi komuś, kto w swój własny niepowtarzalny sposób dokonał takiego wyboru i podporządkował swoje życie woli Bożej, o. Jamesowi Otisowi Sargantowi Huntingtonowi, którego pamiątkę Kościół episkopalny obchodził w dniu wczorajszym.

James Huntington, którego w mowie pogrzebowej ówczesny prymas Kościoła nazwał “najbardziej kochanym kapłanem w Kościele episkopalnym”, urodził się w 1854 r. w Bostonie w stanie Massachusetts jako młodszy syn Fredericka Dana i Hanny Huntington. Gdy był jeszcze dzieckiem, jego ojciec, unitariański pastor, przeszedł do Kościoła episkopalnego i w krótkich odstępach czasu został wyświęcony na diakona, kapłana, a wreszcie biskupa diecezji Centralnego Nowego Jorku.

To on wyświęcił go jako dwudziestosześciolatka na diakona, a następnie kapłana. Rozpoczął pracę wśród robotników z Europy Wschodniej zamieszkujących dzielnicę Lower East Side na Manhattanie. Niedługo po swej ordynacji, w czasie rekolekcji w Filadelfii, James Huntington poczuł powołanie do życia zakonnego. Rozważał przystąpienie do Society of St. John the Evangelist (Towarzystwa Św. Jana Ewangelisty) – angielskiego zakonu, który niedawno utworzył prowincję w Stanach Zjednoczonych – ale uważał za ważne, aby być w rdzennie amerykańskiej społeczności zakonnej. W tym celu wraz z dwoma współpracownikami rozpoczął posługiwanie w Misji św. Krzyża prowadzonej przez Siostry od św. Jana Chrzciciela. Ta pracująca wśród nowojorskich imigrantów misja zajmowała się przede wszystkim opieką nad dziećmi. Po dziś dzień członkowie benedyktyńskiego Zakonu św. Krzyża otrzymują w momencie złożenia ślubów wieczystych taki sam krzyż, jakim obdarowywane są nowicjuszki zgromadzenia Sióstr od św. Jana Chrzciciela. W 1884 r. James Huntington założył Zakon św. Krzyża, pierwsze męskie zgromadzenie zakonne, które udało się powołać w Kościele episkopalnym (po dwóch nieudanych próbach w latach 40. XIX w.). Towarzyszyły mu przy tym dwóch konfratrów, Robert Dod i James Cameron. Właściwie, jak pisze br. Adam D. McCoy OHC w swoim kazaniu:

O. Huntington nie założył Zakonu św. Krzyża. Zgromadzenie zrodziło się z rozmowy, którą odbył z o. Robertem Stocktonem Dodem (…) Potem dołączył do nich o. James Cameron. Gdy w trójkę rozpoczęli życie zakonne jesienią 1881 r., o. Dod przewodził zarówno formacji zakonnej, jak i życiu wspólnotowemu. To on podjął kontakt ze znawcami tematu w Anglii, on napisał pierwszą regułę i on przewodził zakonowi u jego początku. Jednakże rok później o. Dod chronicznie zachorował zarówno fizycznie, jak i nerwowo. Przez kolejne półtora roku jego choroba stanowiła stałą przeszkodę w życiu wspólnoty. W październiku 1883 r. o. Cameron opuścił zakon, zaś w marcu 1884 r. to samo uczynił o. Dod. O. Huntington pozostał więc sam.
Źródło

Obok pracy na rzecz zgromadzenia, o. Huntington był także aktywny na polu społecznym. Zaangażował się w działalność związków zawodowych oraz na rzecz ruchu, który postulował zniesienie prywatnej własności gruntu. Następnie został założycielem Church Association for the Advancement of the Interests of Labor (Kościelnego Stowarzyszenia na Rzecz Promowania Interesów Pracujących) oraz był jednym z pierwszych członków Knights of Labor. Wraz z działaczami związków zawodowych walczył o prawa pracownicze, przyczyniając się do zaangażowania Kościoła episkopalnego w kwestie społeczne. Działo się jeszcze zanim rozpoczęły swą działalność chrześcijańskie stowarzyszenia społeczne.  “Nie wiadomo, czy kiedykolwiek czytał dzieła teologiczne Fredericka Denisona Maurice’a [jednego z anglikańskich pionierów chrześcijańskiego socjalizmu], które na pewno były znane jego ojcu, ale chrześcijański socjalizm z pewnością wywarł na niego wpływ za pośrednictwem ojca. Maurice, podobnie jak bp Huntington, przeszedł do Kościoła ze wspólnoty unitariańskiej zaledwie 25 lat wcześniej. Podobnie jak jego ojciec, James nigdy nie popierał socjalistycznej doktryny własności społecznej, ale obydwaj hołdowali tym samym doktrynom, które opisali Maurice i Charles Kingsley”.  (Źródło:  Fletcher J., Father Huntington, the National Council 1958, str. 7-8)

Huntington jako anglokatolik był w takim samym stopniu teologicznym konserwatystą, co społecznym liberałem [w amerykańskim znaczeniu tego słowa; w kontekście europejskim należałoby go raczej nazwać socjaldemokratą lub socjalistą]. Nauczał, że życie sakramentalne jest siłą motywującą do pojednania wszystkich ras i klas. Również jego wybór życia monastycznego wypływał w dużym stopniu z przywiązania do świata poza klasztornymi murami. Wierzył, że jedynie przez rygorystyczne zaparcie się samego siebie i całkowite złożenie się w ofierze można rzeczywiście służyć ubogim i pracować na rzecz złagodzenia problemów społecznych. W lecie 1889 r. pracował jako zwykły robotnik na farmie w zachodniej części stanu Nowy Jork, aby lepiej zrozumieć warunki, w jakich żyli robotnicy. Huntington był zapalonym czytelnikiem nie tylko dzieł z dziedziny teologii i historii Kościoła, ale również najnowszych publikacji socjalistycznych i postępowych pisarzy. Działał na rzecz poprawy życia robotników i robotnic, i marzył o Kościele, który stałby się, jak to ujął, wielkim “stowarzyszeniem na rzecz zwalczania ubóstwa”. Kościół musi znaleźć się po stronie ubogich, twierdził, “jeżeli w ogóle ma żyć”.
Źródło: The Episcopalians by David Hein and Gardiner H. Shattuck, Jr.

W 1884 r. o. Huntington złożył śluby wieczyste, ale kolejny mnich dołączył do niego dopiero po czterech latach. To wydarzenie wzbudziło ogromne kontrowersje w Kościele wokół zgromadzeń religijnych i ślubów zakonnych. Opozycji przewodził ówczesny prymas, bp. Lee z diecezji Delaware. Zdaniem przeciwników życia zakonnego, w Kościele episkopalnym nie było na nie miejsca. Niektórzy wciąż dziwią się istnieniu zgromadzeń zakonnych w łonie tego Kościoła, jednakże Zakon św. Krzyża przetrwał.

W latach 90. XIX w. przeniósł się do Westminster w stanie Maryland, a następnie do West Park. O. Huntington skupił się w swoim posługiwaniu w mniejszym stopniu na kwestiach społecznych, bardziej zaś na budowaniu zgromadzenia, którego członkowie nie zawsze podzielali jego wielki entuzjazm dla kwestii społecznych i odczuwali potrzebę większej koncentracji na życiu duchowym. Rozdarty pomiędzy dwoma wymiarami swej misji, o. Huntington podjął decyzję o pozostaniu w zakonie i dalszej pracy na rzecz jego przyszłości, aczkolwiek nigdy nie zmienił swoich przekonań społecznych ani poglądu na rolę Kościoła w odniesieniu do nich.

Kamień węgielny pod budowę klasztoru, który obecnie spełnia funkcję domu gościnnego, położono w roku 1902, a jego budowę zakończono już dwa lata później. Zaprojektowany przez jednego z przedstawicieli ruchu na rzecz odnowy architektury gotyckiej, Henry’iego Vaughana, był to pierwszy budynek powstały na potrzeby anglikańskiego zgromadzenia religijnego od czasów Henryka VIII. O. Huntington założył również szereg szkół oraz placówkę misyjną w Liberii.

Br. Robert Sevensky OHC w czasie wycieczki na Słowację, na którą się z nami wybrał

Funkcję zwierzchnika Zakonu św. Krzyża o. Huntington pełnił przez kilka nie następujących po sobie kadencji. Napisał również jego kolejną regułę w 1901 r. Reguła miała “franciszkański wyraz, ale była jednocześnie benedyktyńska w odniesieniu do dyscypliny” (Fletcher J., ibid.). Aż do śmierci 28 czerwca 1935 r. poświęcił się przede wszystkim kaznodziejstwu, nauczaniu i poradnictwu.

Zetknęliśmy się z Zakonem św. Krzyża w osobie jego obecnego zwierzchnika, br. Roberta Sevensky’iego, który przebywał w Polsce na przełomie sierpnia i września. Pisaliśmy o tym tutaj. W tym krótkim poście możecie znaleźć również podstawowe informacje na temat zgromadzenia jakim jest ono obecnie. Z br. Robertem pozostajemy w kontakcie mailowym. Zazwyczaj piszemy mu o działaniach Polskiej Wspólnoty Episkopalnej, a on o swojej pracy w zakonie. Musimy przyznać, że zarówno anglokatolickie, jak i socjalistyczne korzenie zakonu św. Krzyża mocno do nas przemawiają. Gdyby nie członkostwo w Ekumenicznym Zgromadzeniu Mariawitów i duża odległość, która dzieli nas od ośrodków zakonnych, kto wie, być może pomyślelibyśmy o zostaniu członkami stowarzyszonymi. Odległość nie przeszkadza jednak jedności w modlitwie, do której każdego serdecznie zachęcamy.

In broad strokes, most biblical scholars agree that the “kingdom of God” means the dynamic rule or reign of God. The reign involves God’s intentions, authority, and ruling power. It doesn’t refer to a territory or a particular place. Nor is it static. It’s dynamic— always becoming, spreading, and growing.4 The kingdom points us not to the place of God but to God’s ruling activities. It is not a kingdom in heaven, but from heaven—one that thrives here and now. The kingdom appears whenever women and men submit their lives to God’s will. … Although a kingdom is a social order beyond any person, indi­viduals do make choices about kingdoms. We embrace or reject them. We serve or mock them. We enter kingdoms and leave them. We pledge our allegiance to them and turn our backs on them.

Today we would like to write about someone who in his own unique way made such choice and submitted his life to God’s will, Fr. James Otis Sargant Huntington. His was commemorated yesterday in the Episcopal Church.

James Huntington, at his funeral called by the Presiding Bishop “the best loved priest in the Episcopal Church”, was born in Boston in 1854, the younger son of Frederick Dan and Hannah Huntington. While he was a child his father, a Unitarian minister, converted to the Episcopal Church, and in quick succession was ordained deacon and priest, and then consecrated the first Bishop of Central New York.

When he was 26 years old his father ordained him a deacon and then later, a priest. He began work among working-class immigrants from Eastern Europe on Manhattan’s Lower East Side. Soon after his ordination, he attended a retreat in Philadelphia and began to feel called to the monastic life. He considered joining the Society of St. John the Evangelist – an English order that had recently established a province in the United States, but believed it important to function in an indigenous American community. To that end, he and two colleagues came to minister at Holy Cross mission with the Sisters of St. John the Baptist on New York’s lower east side immigrants, paying particular attention to the needs of immigrant children. Parenthetically, to this day the cross given to the Order’s life professed members is the cross given to novices of the Sisters of St. John Baptist. In 1881 he founded the Order of the Holy Cross, the first male religious order in the Episcopal Church to succeed (after two aborted attempts in the 1840s) with two companions, Robert Dod and James Cameron. Or actually, as Br. Adam D. McCoy, OHC writes in his sermon,

Fr. Huntington did not “found” the Order of the Holy Cross.  It arose from a conversation he had with Fr. Robert Stockton Dod …  They were joined by Fr. James Cameron.  When the three of them began the Order’s life in the autumn of 1881, it was Fr. Dod who led the way in the formation of community life.  It was Dod who consulted the experts in England, who wrote the first Rule, and who led them in the early days. [Yet] … just a year later,  Fr. Dod entered into a cycle of chronic illness that turned out to be both emotional and physical.  For the next year and a half, his illness was the constant backdrop to their community life, and Fr. Cameron left a year later, in October, 1883.  By March, 1884, Fr. Dod had left as well, leaving Fr. Huntington alone of the first three.
Source

Alongside his activities within the Order, Fr. Huntington worked on the social plain. He became involved in the labor union and land-tax movements, and was later a founder of the Church Association for the Advancement of the Interests of Labor, as well as an early member of the Knights of Labor. He stood up with labor union organizers for workers rights, helping to establish the Episcopal Church’s involvement in social issues and ministries. It was before any Christian social action or Christian social service societies existed. Father Huntington was thus a pioneer.

“There is no direct evidence that he ever read the theological works of Frederick Denison Maurice, as his father certainly had, but the influence of Christian socialism is obvious through the father to the son. Like Bishop Huntington, Maurice had made his way into the Church from Unitarianism, just twenty five years earlier. James never endorsed the socialist doctrine of public ownership, nor did his father, but both of them stood on much the same doctrinal ground that Maurice and Charles Kingsley had described.” (Source:  Fletcher J., Father Huntington, the National Council 1958, p. 7-8)

“Huntington, an Anglo-Catholic, was as theologically conservative as he was socially liberal. He taught that the sacramental life was the motivating force behind the reconciliation of all races and classes. He also embraced monasticism in large part because of his commitment to the world beyond the monastery walls. Only through rigorous self-denial and total devotion of self, he believed, could one truly serve the poor and work to ameliorate the problems of society. During the summer of 1889, he worked as a common laborer among farmworkers in western New York to understand their condition more fully. Huntington’s reading tastes were wide-ranging; he read not only theology and church history but also the latest work of socialist and progressive writers. He campaigned for better conditions for working men and women, and he longed to see the church become, in his words, “the great Anti-Poverty Society.” The church must be on the side of the poor, he said, “if she is going to live at all.”
Source: The Episcopalians by David Hein and Gardiner H. Shattuck, Jr.

In 1884 Father Huntington took his final or full vows, but four years passed since another monk joined him. The act roused tremendous controversy in the church about monastic orders and permanent vows. The opposition was led by the Presiding Bishop Lee of Delaware. They thought that there was no place in the Episcopal Church for monastic life. Many are still doubtful about the issue, yet the Order of the Holy Cross survived.

In the 1890s the Order moved to Westminster, Maryland, and shortly after to West Park. The focus of Father Huntington’s ministry shifted then from social issues to building the order, whose members didn’t always share his great enthusiasm for social work and felt the need to concentrate more on spiritual life. Torn between two dimensions that constituted his vision, Fr. Huntington decided to stay with the order and work for its future, never changing his convictions about social matters and the importance of the church’s role in them, however.

The cornerstone for the Order’s monastery, which now serves as its guest house, was laid in 1902, and the building was finished in 1904. Designed by Gothic-Revival Architect Henry Vaughan, it was the first building built for an Anglican religious order since the reign of Henry VIII. Father Huntington also founded a number of schools and a mission in Liberia.

Br. Robert Sevensky, OHC at a trip to Slovakia with us

Huntington was Superior of the order for several non-consecutive terms and wrote its second rule in 1901. The rule “had a Franciscan flavor … it was also Benedictine in its monastic discipline.” (Fletcher J., ibid.)  He devoted himself chiefly to preaching, teaching, and counselling until his death on 28 June 1935.

We encountered the Order of the Holy Cross personally thanks to meeting its present superior, Br. Robert Sevensky, who visited Poland at the turn of August and September. We wrote about this here. You can also find there basic information about the Order today. We stay in touch with Br. Robert via email – we usually write about the activities of the Polish Episcopal Network, and he about his work in the Order. We have to admit that both the Anglo-Catholic and Christian-socialist roots of the Order of the Holy Cross apeal to us very much. Who knows, if not for our membership in the Ecumenical Order of the Mariavites, and the distance to the order’s centres, we might have thought about becoming its associates. The distance doesn’t preclude union in prayer, however, to which we cordially encourage.

Kraybilla

Głos wołającego na pustyni:
Przygotujcie drogę Panu,
prostujcie ścieżki dla Niego!
Każda dolina niech będzie wypełniona,
każda góra i pagórek zrównane,
drogi kręte niech się staną prostymi,
a wyboiste drogami gładkimi!
I wszyscy ludzie ujrzą zbawienie Boże.
– Łk 3:4-6

Jan Chrzciciel wykrzykiwał te słowa Izajasza, zapowiadając adwent [nadejście] Jezusa. Pełne dramatyzmu obrazy ukazują rewolucyjnie nowe królestwo. Przygotowując drogę dla Jezusa, Jan Chrzciciel opisuje cztery niespodzianki nadchodzącego królestwa: wypełnione doliny, zrównane góry, wyprostowane zakręty i wygładzone wyboje. W nowym królestwie oczekuje radykalnych wstrząsów. Dawne drogi zmienią się nie do poznania. Jan ostrzega nas, że nowy porządek, królestwo postawione na głowie, zmieni wzorce społeczne, ale pośród tego fermentu wszelkie ciało ujrzy zbawienie od Boga.

W swoim kantyku, zwanym Magnificat, Maria wyśpiewuje swoją nadzieję. Wraz z Janem Chrzcicielem oczekuje ona Mesjasza, który zainauguruje królestwo postawione na głowie i wypełnione niespodziankami.

Gdyż wielkie rzeczy uczynił mi Wszechmocny.
Święte jest Jego imię –
a swoje miłosierdzie na pokolenia i pokolenia [zachowuje] dla tych, co się Go boją.
On przejawia moc ramienia swego,
rozprasza [ludzi] pyszniących się zamysłami serc swoich.
Strąca władców z tronu, a wywyższa pokornych.
Głodnych nasyca dobrami, a bogatych z niczym odprawia.
– Łk 1:49-53

Pięć rodzajów ludzi doznaje w wizji Marii zaskoczenia. Ci na szczycie społecznej piramidy – dumni, bogaci i potężni – upadają. Zrzuceni ze swych tronów, zostają rozproszeni i odesłani z pustymi rękoma. Jednocześnie biedni i cierpiący głód, ci na dole piramidy, zostają niespodziewanie przeniesieni na szczyt. Maria wyśpiewuje słowa nadziei i sądu. Nadziei dla uniżonych, jak opisuje siebie samą, zaś sądu dla tych, którzy depczą bezsilnych.

Maria, biedna wiejska dziewczyna z Galilei, oczekuje, że mesjańskie królestwo postawi jej rzeczywistość społeczną na głowie. Bogaci, potężni i dumni w Jerozolimie zostaną wygnani. Biedni rolnicy i pasterze wiejskiej Galilei zostaną wywyższeni i uhonorowani. Przez wiele stuleci naród żydowski był rządzony przez obcych – pogan. Tęsknota Marii odzwierciedla odwieczne żydowskie oczekiwanie mesjasza, który urządzi nowe królestwo. Maria przemawia w imieniu mas, które modliły się, aby nadszedł dzień, gdy Mesjasz wypędzi pogańskich najeźdźców i ustanowi od dawna oczekiwane królestwo.

Odwrócone królestwo

Centralnym tematem posługiwania i nauczania Jezusa jest królestwo Boże, albo, jak nazywa to Ewangelista Mateusz, królestwo niebieskie. Ta idea kluczowa spaja ze sobą całe przesłanie. “Królestwo Boże” przenika posługiwanie Jezusa, nadając mu spójność i jasność. Stanowi niepodważalny rdzeń, prawdziwa istotę Jego życia i nauczania.

Co miał na myśli Jezus, gdy zapowiadał adwent [nadejście] królestwa Bożego? Jego żydowscy współbracia oczekiwali królestwa politycznego, które chroniłoby i zachowywało judaizm. Na przestrzeni wieków uczeni, teologowie i Kościoły rozwijały różne wizje. Dyskusje o tym, co miał na myśli Jezus, toczyły się przez stulecia.

(…)

Donald B. Kraybill

Jezus nie plasował królestwa na marginesie społeczeństwa. Nie wzywał do unikania czy wycofania się z życia społecznego. Nie zakładał również, że królestwo i świat to dwie zupełnie oddzielone domeny. Działania na rzecz królestwa mają miejsce w świecie, na arenie społecznej. Jest to jednak inna liga. Gracze królestwa stosują się do szczególnych zasad i słuchają własnego trenera. Wartości, na których się ono opiera, rzucają wyzwanie bezdyskusyjnie przyjmowanej społecznej rutynie i niekiedy są przeciwstawne dominującej kulturze. Jednak by uniknąć nieporozumień trzeba powiedzieć, że ludzie królestwa nie są sekciarzami oprotestowującymi resztę społeczeństwa jedynie po to, aby okazać swą odmienność. Wartości, na których opiera się królestwo, zakorzenione w głębokiej Miłości i nieprzemijającej Łasce Bożej, tworzą nowe sposoby myślenia i życia. Niekiedy te nowe sposoby uzupełniają panujące zwyczaje, kiedy indziej nie. Krótko mówiąc, wzorce, na których opiera się królestwo, wypływają z Bożej miłości, a nie z sekciarskiego impulsu, aby przeciwstawiać się reszcie społeczeństwa bądź wycofywać z niego.

Królestwo jest nie tylko postawione na głowie, ono również posiada dziś autorytet. Innymi słowy, jest nie tylko ważne, lecz również normatywne. Jest czymś więcej aniżeli zbiorem zakurzonych idei na śmietniku historii; przesłanie o królestwie odnosi się do naszych dzisiejszych problemów. Etyka królestwa, przełożona na nasz współczesny kontekst, sugeruje jak powinniśmy urządzić nasze życie. Oczywiście nie znajdziemy w Piśmie szczegółowych odpowiedzi na wszystkie nasze kwestie etyczne. Ewangelie nie są książkami kucharskimi, zawierającymi przepisy na każdy etyczny dylemat. Jednakże zadają właściwe pytania. Ustawiają właściwe problemy na właściwych miejscach i sugerują, jak możemy dziś przemieniać nasze życie.

Królestwo relacyjne

Czym dokładnie jest królestwo Boże? Ten termin nie daje się zdefiniować, ponieważ jest brzemienny w wiele różnych znaczeń. Na tym w rzeczywistości polega jego siła, siła stymulująca naszą wyobraźnie wciąż na nowo.

Mówiąc z grubsza, większość biblistów jest zgodna, iż “królestwo Boże” oznacza dynamiczne rządy Boga. Obejmują one Boże intencje, autorytet i władczą siłę. Nie odnosi się ono do terytorium czy szczególnego miejsca.  Nie jest również statyczne – jest dynamiczne, zawsze się staje, rozszerza i wzrasta. Królestwo nie wskazuje nam na miejsce, gdzie przebywa Bóg, lecz na Boże władcze działanie. Nie jest królestwem w niebie, ale królestwem z nieba, które rozkwita tu i teraz. Królestwo pojawia się tam, gdzie mężczyźni i kobiety podporządkowują swoje życie woli Bożej.

Oznacza więcej aniżeli tylko Boże władanie w ludzkich sercach – więcej niż poczucie mistyczne. Samo słowo królestwo zakłada kolektywny porządek, wykraczający poza doświadczenie każdej poszczególnej osoby. Królestwo w sensie dosłownym znaczy, że król włada pewną grupą ludzi. Polityka społeczna kształtuje kolektywne życie w królestwie. Porozumienia określają zobowiązania obywateli w stosunku do siebie nawzajem, jak również do swojego Króla. Rządy króla przemieniają życie i relacje jego poddanych. Jak ujął to pewien badacz, “Królestwo to coś, do czego wkraczają ludzie, a nie coś, co wkracza w nich. To stan rzeczy a nie stan umysłu”.

Życie królestwa ma fundamentalnie społeczny charakter. Obejmuje członkostwo, przynależność, związki lojalnościowe i tożsamość. Przynależność do królestwa zawiera w sobie relacje, strategie, zobowiązania, ograniczenia i oczekiwania. Te wymiary życia królestwa mają pierwszeństwo nad grymasami indywidualnych doświadczeń. Udział w królestwie objaśnia relacje w stosunku do króla, do innych ludzi mających w nim udział i do innych królestw. Żyć w królestwie oznacza mieć udział w jego historii i pomagać w kształtowaniu jego przyszłości.

Aczkolwiek królestwo stanowi porządek wykraczający poza indywiduum, to osoby dokonują wyborów dotyczących królestw. Przyjmujemy je albo odrzucamy. Służymy im albo z nich drwimy. Wkraczamy do nich albo je opuszczamy. Przysięgamy im wierność albo odwracamy się do nich plecami.

Różnica pomiędzy agregatem a zbiorowością pomaga wyjaśnić ideę królestwa. Agregat to zbiorowisko ludzi, którzy przypadkiem znajdują się o tej samej porze w tym samym miejscu. Na przykład grupa ludzi czekających na zielone światło na skrzyżowaniu. Aczkolwiek stoją obok siebie, zazwyczaj nie wchodzą ze sobą w interakcję. Nie mają na siebie wpływu.

Natomiast komitet wykonawczy lokalnego zarządu szkoły jest zbiorowością – grupą ludzi połączonych więzami współzależności. Oni wpływają na siebie, formułują wspólne cele i razem decydują o tym, jak je osiągnąć. Poddani królestwa znajdują się ze sobą w relacji kolektywnej współzależności, która opiera się na polityce króla.

Królestwo Boże jest zbiorowością – siecią osób, które podporządkowały swoje serca i swoje relacje panowaniu Boga. To królestwo urzeczywistnia się, gdy Bóg rządzi w sercach i relacjach społecznych. Życie królestwa to więcej aniżeli seria zindywidualizowanych połączeń emailowych pomiędzy Królem i każdym poddanym z osobna. Panowanie Boga przesyca relacje, łącząc Króla i poddanych ze sobą.

Również praktykowany przez anabaptystów chrzest dorosłych (na rycinie przedstawiono chrzest u amsterdamskich menonitów w XVIII w.) był przejawem stawiania rzeczywistości na głowie. Ludzie, których życie zależało dotąd całkowicie od tego, w jakim środowisku religijnym i społecznym przyszli na świat, mogli świadomie dokonać wyboru religii.

Jak wygląda Boże panowanie? Jaki kształt ma polityka królewska? Jak możemy przełożyć wzniosłą ideę panowania Boga na codzienne życie? Odpowiedzi zawierają się we wcieleniu. Jezus z Nazaretu odsłonił tajemnicę Boga – prawdziwą naturę królestwa Bożego. Zaczynamy rozumieć znaczenie królestwa, studiując życie i nauczanie Jezusa, ponieważ był on ostatecznym i definitywnym Słowem Boga. Przez Jego osobę i posługiwanie Bóg przemówił uniwersalnym językiem, który mógł zrozumieć każdy niezależnie od kultury, narodowości czy rasy. Boże intencje nie zostały ukryte w mglistych doktrynach religijnych. Z niepodważalną wymową i jasnością Bóg przemówił przez konkretne czyny człowieka – Jezusa z Nazaretu.

Królestwo Boże przewija się przez materię nauczania i posługiwania Jezusa. Już na samym początku zapowiedział On nadejście królestwa. Regularnie stosował przypowieści, które je obrazowały. Jego kazania na Górze [w Ewangelii św. Mateusza] i na Równinie [w Ewangelii św. Łukasza] opisują życie królestwa. Modlitwa Pańska stanowi powitanieadwentu królestwa. Słownictwo związane z królestwem regularnie pojawia się na ustach Jezusa. Centralna pozycja królestwa w nauczaniu Jezusa jest jedną z tych rzeczy, co do których wszyscy badacze zgadzają się ze sobą.

W uzupełnieniu Jego słów, czyny Jezusa również nauczają nas o królestwie. Ten galilejski Żyd stanowi najbardziej konkretny przykład, najbardziej widoczny wyraz Bożego panowania. Jego słowa i zachowanie stanowią najlepsze wskazówki do rozwiązania zagadki królestwa. Przez wieki chrześcijanie używali słów Jezusa, aby kształtować doktrynę, często ignorując Jego posługiwanie. To, z kim rozmawiał, co robił, gdzie wędrował i jak odnosił się do krytyków stanowi wskazówkę odnoszącą się do natury królestwa. Ostatecznie jednak to nie jest Jego królestwo, ani nasze. Zawsze i przede wszystkim Jezus wskazywał na królestwo Boże.