I often see on your Facebook page memes depicting Episcopalians perpetually looking for something in a book (I even remembered that it’s “The Book of Common Prayer” because of them). Only I don’t know what it’s about; does it present Episcopalians as people having instructions and guidelines for every function and action in life? What is this about?

For a moment I was speechless. Is it possible that somebody really thinks of us as people “having instructions and guidelines for every possible function and action in life?” After a moment’s consideration I concluded however that it’s not something to be surprised by. The special relationship of Anglicans and their Prayer Book can cause misunderstandings, especially among people who had not come in touch with Anglican spirituality before. So I decided to write a few words about it.

A church without qualities?

In the years 1921-1942 the Austrian modernist writer, Robert Musil, wrote the novel “A Man Without Qualities.” Its main character, Ulrich, is a man without a clear identity, clearly defined individual features, or perhaps in a strange way indifferent to them. Sometimes Anglicanism is described in similar terms. To a degree it is correct. I talked about this in the sermon preached at the retreat of the Polish Episcopal Network in Kiekrz near Poznan in September 2012:

One of the reasons we have gathered here is to learn about the Anglican tradition. So there is nothing strange in the fact that as the hosts, yesterday and the day before yesterday, we have been confronted with questions about the “specificity” of this tradition, about its characteristic elements. What do Anglicans believe in?  What is their position on this or that issue? How do they pray? This all comes down to one basic question: What is Anglicanism actually? Step by step it became clearer and clearer that the characteristic feature of Anglicanism is… that it has actually never wanted to have any characteristic features, that it simply wanted to be Christian – in a sense without predicates, without redundant defining features. And when some predicates were used, they actually pointed at the impossibility of putting on us any label known from the history of the church. So we talked for example about the Anglican churches being (both) Catholic and Reformed. Catholic, because they stress the continuity of the Christian tradition since its very beginning, and Reformed, because they are aware of the need to deal with it with criticism, which is exemplified not only by the 16th century Reformation, but also many subsequent reforms and changes. If we fulfilled our task well, in the course of these conversations one more thing should have become apparent – that, according to Anglicans, the question about what Christianity is can be often not answered otherwise but by another question, which then in its turn brings forth yet another question, etc., etc…

People seeking “hard identities,” expecting the church to give them answers to all possible questions, will be without a doubt disappointed at the Anglican way of being Christian. Against the background of other Reformed traditions, Anglicanism is distinguished by the lack of documents such as the Augsburg Confession, the Second Helvetic Confession, Luther’s Small and Large Catechisms or the Heidelberg Catechism. That is why it’s often difficult for us to define our church’s peculiar features. But the problem is not that there are none! Contrary to what may seem, the Anglican Churches are not “Churches without qualities.” The thing is that they are not to be found in any doctrinal document. Their medium and form of expression is the liturgy – the way we worship together “in the beauty of holiness.” Anglicanism can be seen as an incarnation of the ancient principle “lex orandi, lex credendi.” (Paraphrasing: “the way you pray is the way you believe.”) In this regard it has a lot in common with Orthodoxy. As often as one hears the words “Orthodoxy is liturgy” one hears the statement of the Archbishop of Canterbury Michael Ramsey (1904-1988) who said that Anglican theology “is done to the sound of church bells.” That is why our “symbolical book” is not a confession or a catechism but a prayer book.

So far so good, but in practice it turns out that the Anglican commitment to the BCP leads to misunderstandings.

Is it really a “prayer book?” 

Perhaps we should start with the name. What do we associate the word “prayer book” with? I have a strong impression that most Polish people upon hearing the word see a book with more or less kitschy “holy pictures” sticking out of it, laying on the shelf beside grandmother’s wool hat. I’d like to emphasize that, the irony notwithstanding, it is not my intention to offend anyone. The point is only that the book we call the BCP is – despite similarity of names – something else. Already at the first glance you can see that it combines features of a breviary and a missal, but contains also a range of elements exceeding those categories. Sometimes it seems to me that it would be more appropriate to speak about it as of “an Anglican’s vade mecum/handbook/manual,” containing the minimum of what you have to take departing on “the Anglican journey.” So the term “prayer book” does not cover all that it is, but the fact that this minimum has a form of a collection of liturgical prayers, and not for example a theological treatise, is very meaningful. For it shows that from our point of view it is fundamental that prayer shapes doctrine, even though we are aware of the mutuality between doctrine and liturgy (that is, that they influence each other).

Misunderstandings and problems

The fact that somebody I know recently interpreted this as an expression of depreciating theology’s role in the church surprised me no less than the commentary on Facebook which inspired me to write this text. Theology is very important to that person and this made him distance himself from the words we wrote in the information leaflet of the Polish Episcopal Network:

The specificity of Anglicanism is based on liturgy rather than on theological speculations. That is why the only really appropriate answer to the question what Anglicanism is about is: come to our service in order to “worship the Lord in the beauty of holiness” (Psalm 28). You’re welcome!

My surprise resulted in the first place from the fact that I too consider myself to be a man for whom theology is very important. Before I used to meet rather with the accusation of being “too much a theologian” than with the suspicion that I depreciate the meaning of theological reflection. The Anglican tradition, even if it didn’t give birth to that many theologians comparable to Luther, Bonhoeffer or Barth (but also in continental Protestantism they weren’t born daily!), doesn’t question the value of good theology to the church too. Not without a reason at the conference of the Polish Episcopal Network in January we devoted so much attention to the formation of our leaders, including theological formation. Although it’s not only about education, there is no doubt that even in our difficult Polish circumstances that put certain limits on us in this regard, the Polish Episcopal Network doesn’t want to be a community where will alone, without any preparation, is enough to become a leader. Despite all difficulties, we feel obliged to realize what Bishop Pierre Whalon of the Convocation of Episcopal Churches in Europe wrote some time ago:

Another aspect of the Anglican method is an emphasis on education and scholarship. Of course, we share this with other Christians: a church that does not teach is no church at all. But our peculiar approach to tradition requires communal reasoning, and we think this must be as widely informed as possible.

It has always been important to Anglicans that this emphasis on education and scholarship shouldn’t regard theology alone. That’s why the Anglican method has often made the impression of being strongly rooted in general humanistic reflection, in literature, art, poetry or sciences. But it certainly doesn’t mean depreciation of theology as such. What then did we want to express by the statement that caused doubts and even rejection? In the first place the fact that there is no single Anglican theology. There are many and from the very beginning they were done in a possibly broad ecumenical context – in dialogue with representatives of other traditions. And precisely because of this variety no single one of them can be seen as a distinguishing feature of Anglicanism. But all their authors, proponents and opponents, were and are united by one thing – a common liturgical tradition.

Last year eight years passed since I began my ministry in the ecumenical base community Kritische Gemeente IJmond in the Netherlands. The history of the base movement is inseparably bound to changes in the liturgy. It can be said, of course simplifying the matter somewhat, that its first representatives were the most eager proponents of the post-Vaticanum II liturgical reform in the Roman Catholic Church. In any case the freedom of approach to traditional liturgical forms, including their thorough revision or even complete rejection and replacement by new ones, became one of the leading slogans of the base movement. The possibility to depart from traditional liturgical forms, even if in their place came nothing or an intuitive commitment to forms developed by the KGIJ itself in the course of the forty years of its existence, is for most members a litmus test of freedom as such. Already from the way I write about it you can certainly see that I have doubts regarding this approach. And indeed: the encounter with the base movement was the impulse that pushed me towards the Anglican tradition, which has a different approach to the liturgy. What does “different” mean, though?

People who see the Episcopal Church in the first place as liberal, giving its members lots of room for their own spiritual search, are surprised by a certain “liturgical rigidity” they encounter in the Polish Episcopal Network. It cannot be ruled out that it is due to a kind of “neophyte zeal.” If we chose Anglicanism, we try to do everything “properly” and perhaps not always fully use all possibilities of creative use of the liturgy. It is in any case something we should think about, in my opinion. But on the other hand I believe that one should first work out certain habits, and only then – consciously – perhaps depart from them. Be it as it may, Anglicanism understood as the Polish Episcopal Network understands and practices it undoubtedly won’t find favor not only in the eyes of the seekers of “clear answers and unquestionable truths.” Also people who treat the liturgical “play” in the first place as a set of limiting rules and boring, soulless forms won’t find it easy to find their place among us, unless they are ready to revise their  approach.

This said, I would like to emphasize that we think it important that the liturgy remains, according to the original meaning of the word, a work of the people, not protected by any taboo. Please read these words as an encouragement to speak to the officiants when you think that I or the others forget about this. This doesn’t change the fact, however, that Episcopalians certainly won’t become proponents of replacing traditional liturgical forms with improvised prayer, which results not from rigidity but all I wrote above the meaning of liturgy as the medium and keystone of the Anglican tradition. A Lutheran or a Presbyterian, even if they feel to a degree bound by the liturgies of their churches, have it easier to depart from them, because they can always say that what they do doesn’t violate the content of their symbolical books. Also a Roman Catholic can allow himself a significant outburst of “creative diarrhea” in the liturgy (which doesn’t mean they should) as long as they don’t violate the dogmas of their church. Anglicans, however, don’t have either symbolical books or THEIR OWN dogmas (only accepts the teaching of the ancient church). They only have their “handbook.” The key to understand the meaning of the BCP in the Anglican tradition is, I think, this very fact that it is much more than only a prayer book. Perhaps its worthwhile to ponder on this in the group of translators of the BCP into Polish. Shouldn’t we look for another word to express the content and importance of this book?

As we have it about the title, we should also notice its another aspect. It is a book of COMMON prayer. What it tries to regulate pertains thus to the official worship of the COMMUNITY. Of course the BCP can also be used by individuals and it’a a good Anglican custom. Not without a reason Bishop Pierre Whalon said at our first conference that an Anglican is someone who prays from the BCP. On the other hand we should always remember that the Episcopal Church doesn’t tell anyone how their personal prayer life should look like. It only tries to unify forms of common worship. There is absolute freedom, for example, with regard to prayers with which each of us begins or ends our day and no church body will ever attempt to limit this freedom.

I would like to say a little more about another aspect of this freedom. Reading the BCP, and especially using it as it was meant to be used, we’ll easily notice that its so called “rubrics,” which fulfill a role similar to stage directions in a play, instructing how we should celebrate the liturgy, are very often suggestions rather than rules. So also an officiant who keeps to the rubrics still can make a lot liturgical choices of their own. In the Polish circumstances it is still not visible enough, because the translation work is going on and many liturgical and prayer “options” are not available in our language yet. We hope that once the Polish version of the BCP is completed, it will become clearer in how many ways we can shape the liturgical life of Polish Episcopalianism not exceeding the limits defined by the BCP – which are indeed very broad.

And will there come a moment to create a Polish Book of Common Prayer, which wouldn’t be a translation? At the January conference of the Polish Episcopal Network Bishop Pierre drew a broad perspective for the development of the Network. In the long term it should lead towards establishing an Episcopal Church in Poland in its own right. Such a church could of course take up the difficult task of composing its own book of prayer.

There is no single Book of Common Prayer

This last theme leads me to something I should have maybe began with. The point is namely that talking about a single Book of Common Prayer is actually equally misleading as talking about a single Anglican church, which is alas still often the case. As there is no single church, but a communion of 38 local Anglican churches, there is likewise a whole family of Books of Common Prayer with many branches. They all have one ancestor in the Book of Common Prayer composed by Archbishop Thomas Cranmer in 1549. Then the BCP underwent many changes, which led eventually to the 1662 version, until this day officially used in the Church of England. Over time came new local Books of Common Prayer, which started new branches of the BCP family. The 1979 American BCP, which we use in the Polish Episcopal Network in Polish translation, comes from the first BCP used in the Episcopal Church from 1790. It was based on the English edition of 1662 and the Scottish liturgy from 1764. Over time several revisions of the text were made, which led to the 1979 edition. It should be added that in Anglicanism a once authorized text can be thenceforth used always, also when the church introduces a new liturgy. So Anglicans don’t need special “indults” to use old rites as is the case in the Roman Catholic Church. So for example in the Hague parish of the Church of England on every first Sunday of the month the Holy Communion is celebrated also from the 1662 BCP – and we try to be there as often as possible. Interestingly, this liturgy has a “Polish trace,” for the Polish reformer John a Lasco (1499-1560) influenced the shape of the BCP. It is because of him that the Anglican liturgy contains the Ten Commandments, which, alternating with the Commandments of Love, are the Summary of the Law used to “examine the conscience,” which should lead to acknowledging one’s sinfulness before God and the need of grace and mercy.

—

The few words  I originally planned to write turned out to form one of longer posts on the blog. It is so when one thinks about writing something for a very long time. Thanking all who inspired me, I hope that my reflections will be on their part an inspiration to further reflection and discussion.

widzę dosyć często u Ciebie memy odwołujące się do Episkopalnych wiecznie szukających czegoś w książce (nawet zapamiętałem przez te memy, że jest to “The Book of Common Prayer”). Tylko ja dalej nie wiem o co chodzi czy to ma być obrazowanie Epików jako ludzi mających wytyczne i instrukcje na każdą funkcję życiową i działanie ludzkie? o co cho?

Przede wszystkim ucieszyłem się z określenia „Epicy”. Czyżbyśmy się już dorobili własnej „ksywki” w języku polskim? Jeśli tak, to trudno nie uznać tego za swoisty dowód popularności. Jednak treść komentarza na moment odebrała mi mowę. Czy to możliwe, że ktoś naprawdę podejrzewa nas o bycie ludźmi, „mającymi wytyczne i instrukcje na każdą funkcję życiową i działanie ludzkie?”. Po chwili zastanowienia doszedłem jednak do wniosku, że właściwie nie ma się czemu dziwić. Szczególna relacja, która istnieje pomiędzy anglikanami i ich Modlitewnikiem może wywoływać nieporozumienia, zwłaszcza wśród ludzi, którzy dotąd nie zetknęli się z anglikańską duchowością. Dlatego postanowiłem, zamiast bezpłodnie dziwić się, skreślić na ten temat kilka słów.

Kościół bez właściwości?

W latach 1921-1942 austriacki pisarz awangardowy Robert Musil napisał powieść zatytułowaną „Człowiek bez właściwości”. Jej główny bohater, Ulrich, to człowiek nie posiadający wyraźnego oblicza, jasno sformułowanych cech osobniczych, a może raczej w dziwny sposób wobec nich obojętny. Niekiedy w podobny sposób opisuje się anglikanizm. W pewnym stopniu odpowiada to rzeczywistości. Mówiłem o tym w kazaniu wygłoszonym na rekolekcjach w Kiekrzu koło Poznania we wrześniu 2012 r., na których podjęliśmy decyzję o powstaniu Polskiej Wspólnoty Episkopalnej:

Jednym z celów, dla których spotkaliśmy się tutaj, jest poznanie tradycji anglikańskiej. Nie ma w tym zatem nic dziwnego, że jako prowadzący wczoraj i przedwczoraj wciąż na nowo konfrontowani byliśmy z pytaniem o „specyfikę” tej tradycji, o jej charakterystyczne cechy. W co wierzą anglikanie?  Jak się zapatrują na taką czy inną kwestię? Jak się modlą?  To wszystko składa się na jedno podstawowe pytanie: Czym właściwie jest anglikanizm? Krok za krokiem stawało się coraz jaśniejsze, że cechą szczególną anglikanizmu jest to, że… właściwie nigdy nie chciał mieć on żadnych szczególnych cech, że chciał być po prostu chrześcijaństwem – w jakimś sensie bezprzymiotnikowym, pozbawionym zbędnych dookreśleń.  Gdy zaś jakieś przymiotniki się pojawiły, to takie, które wskazują na niemożliwość umieszczenia nas w jakiejś gotowej szufladzie, którą znamy z historii Kościoła. Mówiliśmy na przykład o tym, że Kościoły anglikańskie są (zarazem) katolickie i reformowane. Katolickie, bo podkreślają ciągłość chrześcijańskiej tradycji od jej zarania, i reformowane, bo są świadome potrzeby krytycznego obchodzenia się z nią, czego wyrazem była nie tylko reformacja XVI w., ale także wiele innych, późniejszych reform i przemian. Jeśli spełniliśmy swoje zadanie właściwie, w toku tych rozmów powinno było okazać się jeszcze coś innego – że zdaniem anglikanów na pytanie o to, czym jest chrześcijaństwo, często nie da się odpowiedzieć inaczej aniżeli następnym pytaniem, które potem zrodzi kolejne pytanie, itd., itd…

Poszukiwacze „twardych tożsamości”, oczekujący od Kościoła odpowiedzi na wszystkie możliwe pytania, bez wątpienia rozczarują się w kontakcie z anglikańskim sposobem bycia chrześcijaninem. Na tle innych wspólnot reformacyjnych anglikanizm wyróżnia się brakiem własnej konfesji, porównywalnej z Augsburskim Wyznaniem Wiary czy Konfesją Helwecką, oraz katechizmu takiego jak Mały i Duży Katechizm Marcina Lutra czy Katechizm Heidelberski. Dlatego jest nam często trudno jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie o cechy szczególne naszego Kościoła. Jednak problem nie polega na tym, że ich nie ma! Wbrew pozorom, Kościoły anglikańskie jednak nie są „Kościołami bez właściwości”. Rzecz w tym, że nie znajdzie się ich w żadnym dokumencie doktrynalnym. Ich nośnikiem i wyrazicielem jest liturgia – sposób w jaki wspólnie modlimy się, „oddając cześć Bogu w pięknie świętości”. Anglikanizm można traktować jako ucieleśnienie starokościelnej zasady „lex orandi, lex credendi” (w parafrazie: „jak się modlisz, tak wierzysz”). Pod tym względem wykazuje on wiele cech wspólnych z prawosławiem. Równie często, jak słyszy się słowa „prawosławie to liturgia”, przytacza się sformułowanie Arcybiskupa Canterbury Michaela Ramseya (1904-1988), który stwierdził, że teologia anglikańska uprawiana jest „w rytm kościelnych dzwonów”. Dlatego właśnie naszą „księgą wyznaniową” nie jest konfesja ani katechizm, lecz modlitewnik.

„So far so good”, jak mawiają Anglicy, jednak w praktyce okazuje się, że anglikańskie przywiązanie do Modlitewnika budzi nieporozumienia.

Czy to naprawdę „modlitewnik”?

Może należałoby zacząć od samej nazwy. Z czym kojarzy nam się słowo „modlitewnik”? Mam nieodparte wrażenie, że większość Polaków na jego dzwięk widzi przed sobą „książeczkę do nabożeństwa”, z której wystają mniej lub bardziej kiczowate „święte obrazki” i która spoczywa na półce tuż obok moherowego beretu babci. Od razu chciałbym zaznaczyć, że, pomimo obecnej w tych słowach ironii, naprawdę nie zamierzam nimi nikogo urazić. Chodzi mi jedynie o to, by jasno powiedzieć, że książka, którą nazywamy Modlitewnikiem Powszechnym, jest – mimo zbieżności nazw – czymś innym. Już na pierwszy rzut oka widać, że łączy ona ze sobą cechy brewiarza i mszału, ale zawiera też  szereg elementów, które wykraczają poza te określenia. Niekiedy wydaje mi się, że słuszniej byłoby o nim mówić jako o „niezbędniku anglikanina”, zawierającym minimum rzeczy, które należy zabrać ze sobą, wyruszając w „anglikańską drogę”. Pomimo jednak, że termin „modlitewnik” nie do końca pokrywa się z jej zawartością, fakt, że to minimum zostało ujęte w formę zbioru modlitw liturgicznych, a nie np. traktatu teologicznego, ma ogromne znaczenie. Wskazuje on bowiem na to, że, aczkolwiek doskonale zdajemy sobie sprawę z tego, iż pomiędzy liturgią i doktryną ma miejsce sprzężenie zwrotne (to znaczy, że wpływają one na siebie nawzajem), z naszego punktu widzenia znaczenie podstawowe ma to, że modlitwa kształtuje doktrynę.

Nieporozumienia i problemy

Nie mniejsze zdziwienie aniżeli komentarz na Fecebooku, który dostarczył mi inspiracji do napisania tego tekstu, wywołała u mnie to, że ktoś niedawno zinterpretował ten fakt jako wyraz niedoceniania roli teologii w Kościele. Teologia jest dla tej osoby bardzo ważna i dlatego właśnie wyraziła ona swój dystans do słów, które zawarliśmy w naszym folderze informacyjnym:

Anglikanizm opiera swoją specyfikę raczej na liturgii aniżeli na rozważaniach teologicznych. Dlatego jedyna naprawdę  adekwatna  odpowiedź  na pytanie, czym on jest, brzmi:  przyjdź  na  nasze  nabożeństwo, aby oddać Bogu  cześć  i  chwałę  “w  pięknie  świętości”  (Ps. 28[29]). Zapraszamy!

Moje zdziwienie wynikało przede wszystkim z faktu, że sam również uważam się za człowieka, dla którego teologia jest bardzo ważna. Do tej pory w życiu spotykałem się raczej z zarzutem, że jestem „za bardzo teologiem”, aniżeli z podejrzeniem, iż chciałbym deprecjonować znaczenie refleksji teologicznej. Tradycja anglikańska, nawet jeżeli nie zrodziła zbyt wielu teologów tej miary, co teologiczni luminarze kontynentalnego protestantyzmu (bądźmy jednak szczerzy, również w Kościołach ewangelickich Lutrowie, Bohoefferowie czy Barthowie nie rodzą się na kamieniu!), także nie podważa znaczenia dobrej teologii dla Kościoła. W końcu nie bez powodu na konferencji Polskiej Wspólnoty Episkopalnej, która odbyła się w styczniu tego roku, poświęciliśmy tyle uwagi formacji naszych liderów, w tym również formacji teologicznej. Aczkolwiek trudno sprowadzać wszystko do poziomu wykształcenia, nie ma chyba wątpliwości, że nawet w niełatwych warunkach polskich, które nakładają na nas określone ograniczenia, PWE w żadnym razie nie chce być wspólnotą, w której “nie matura, lecz chęć szczera…”. Pomimo wszystkich trudności, czujemy się zobowiązani realizować to, o czym swego czasu pisał zwierzchnik Konwokacji Kościołów Episkopalnych w Europie, bp Pierre Whalon:

Inny aspekt anglikańskiej metody stanowi akcent na oświatę i naukę. Oczywiście, dzielimy to z innymi chrześcijanami: Kościół, który nie naucza, w ogóle nie jest Kościołem. Nasze szczególne podejście do tradycji wymaga jednak wspólnotowego namysłu, który naszym zdaniem musi opierać się na jak najszerszym dostępie do informacji.

Dla anglikanów było zawsze ważne, aby ten akcent na oświatę i naukę nie oznaczał jedynie kładzenia nacisku na teologię. To właśnie dlatego refleksja anglikańska sprawia często wrażenie mocno zakorzenionej w ogólnej refleksji humanistycznej, w literaturze, sztuce, poezji czy w naukach ścisłych. Jednak na pewno nie oznacza to niedoceniania roli teologii jako takiej. Co więc chcieliśmy wyrazić zdaniem, które wywołało wątpliwości czy nawet opór? Przede wszystkim to, że nie ma jednej anglikańskiej teologii. Istnieje ich bardzo wiele i od samego zarania były one uprawiane w możliwie szerokim kontekście ekumenicznym – w dialogu z przedstawicielami innych tradycji. I właśnie ta wielość sprawia, że żadna z nich nie może pełnić roli wyróżnika anglikanizmu. Jednakże wszystkich ich twórców, zwolenników i przeciwników łączyło i łączy jedno – wspólna tradycja liturgiczna.

W ubiegłym roku minęło osiem lat, od kiedy pełnię służbę pastorską w ekumenicznej wspólnocie bazowej Kritische Gemeente IJmond w Holandii. Historia ruchu bazowego jest nierozdzielnie związana z przemianami w liturgii. Można powiedzieć, upraszczając nieco sprawę, że jego pierwsi przedstawiciele byli szczególnie gorliwymi zwolennikami posoborowej reformy liturgicznej w Kościele rzymskokatolickim. W każdym razie swoboda podejścia do tradycyjnych form liturgicznych, w tym również możliwość ich daleko idącej rewizji a nawet całkowitego odrzucenia i zastąpienia przez nowe, stała się jednym z haseł wiodących ruchu bazowego. Możliwość odchodzenia od tradycyjnych form liturgicznych, nawet jeżeli w ich miejsce pojawia się po prostu pustka albo intuicyjne przywiązanie do form, które sama KGIJ wytworzyła na przestrzeni czterdziestu kilku lat samodzielnego istnienia, jest dla większości jej członków probierzem wolności w ogóle. Już ze sposobu, w jaki o tym pisze, możecie bez wątpienia wywnioskować, że takie podejście wywołuje u mnie wątpliwości. I rzeczywiście: spotkanie z ruchem bazowym stało się dla mnie tym impulsem, który pchnął mnie w kierunku tradycji anglikańskiej, charakteryzującej się innym podejściem do liturgii. “Innym”, to znaczy jakim, właściwie?

Ludzie, którzy postrzegają Kościół Episkopalny przede wszystkim jako wspólnotę liberalną, zapewniającą swoim członkom ogromną przestrzeń dla własnych poszukiwań duchowych, dziwią się pewnemu “rygoryzmowi liturgicznemu”, który napotykają w PWE. Nie można wykluczyć, że wychodzi tu na jaw jakiś rodzaj “neofickiej gorliwości”. Skoro już wybraliśmy anglikanizm, staramy się go uprawiać “jak należy” i być może nie zawsze w pełni wykorzystujemy wszystkie możliwości kreatywnego obchodzenia się z liturgią. Jest to w każdym razie coś, nad czym, jak sądzę, powinniśmy się zastanowić. Chociaż z drugiej strony nie ukrywam, że moim zdaniem najpierw powinno się wyrobić w sobie pewne nawyki, a potem dopiero – już świadomie – ewentualnie od nich odstępować. Tak czy inaczej nie ulega jednak wątpliwości, że anglikanizm rozumiany w taki sposób, jak rozumie go i praktykuje Polska Wspólnota Episkopalna, nie zadowala nie tylko poszukiwaczy “jasnych odpowiedzi i niepodważalnych prawd”. Również ludziom, którzy liturgiczną “grę” traktują przede wszystkim jako zestaw krępujących reguł i nagromadzenie nudnych, bezdusznych formuł, nie jest łatwo się wśród nas odnaleźć, chyba że są gotowi zrewidować to spojrzenie.

To powiedziawszy, chciałbym jednak jednocześnie podkreślić, że zależy nam na tym, aby liturgia pozostała, zgodnie z pierwotnym znaczeniem słowa, dziełem człowieka, którego nie otacza żadne tabu. Jeżeli o mnie chodzi, potraktujcie te słowa jako zachętę do zwrócenia mnie samemu i innym liturgom we Wspólnocie uwagi w momencie, kiedy odnieślibyście wrażenie, iż o tym zapominamy. Nie zmienia to jednak faktu, że episkopalianie na pewno nie staną się zwolennikami zastąpienia tradycyjnych form liturgicznych przez improwizowaną modlitwę i wynika to nie z rygoryzmu, lecz z tego wszystkiego, co napisałem powyżej o znaczeniu liturgii jako nośnika i zwornika tradycji anglikańskiej. Luteraninowi czy ewangelikowi reformowanemu, nawet jeżeli czuje się on do pewnego stopnia związany agendami liturgicznymi swego Kościoła, jest łatwiej odstępować od nich, ponieważ zawsze może powiedzieć, że w tym, co robi, w żaden sposób nie narusza treści ksiąg wyznaniowych. Również rzymskokatolik może sobie pozwolić (inna rzecz, czy powinien) na sporą dozę liturgicznej “radosnej twórczości” tak długo, jak długo nie przeciwstawia się dogmatom swojego Kościoła. Anglikanie nie mają jednak ani pism konfesyjnych ani żadnych WŁASNYCH dogmatów (jedynie z przekonaniem składają swój podpis pod nauczaniem Kościoła pierwszych wieków). Mają jedynie swój “niezbędnik”. Kluczem do zrozumienia znaczenia Modlitewnika Powszechnego w tradycji anglikańskiej jest chyba właśnie to, że ów Modlitewnik jest o wiele więcej aniżeli tylko modlitewnikiem. Być może warto, abyśmy się nad tym wspólnie zastanowili w gronie osób tłumaczących The Book of Common Prayer na język polski. Czy nie należałoby szukać innego słowa na wyrażenie zawartości i znaczenia tej księgi?

Skoro zaś zajęliśmy się już tytułem, warto również zwrócić uwagę na inny jego element. The Book of Common Prayer to dosłownie “Księga Modlitw Powszechnych [albo Wspólnych]”. To, co stara się ona normować, dotyczy więc oficjalnego życia liturgicznego WSPÓLNOTY. Oczywiście Modlitewnika można także używać indywidualnie i jest to dobry anglikański zwyczaj. Nie bez powodu biskup Pierre Whalon scharakteryzował swego czasu anglikanina jako osobę, która modli się z BCP. Z drugiej strony należy zawsze pamiętać, że Kościół Episkopalny nie dyktuje nikomu tego, w jaki sposób ma wyglądać jego indywidualne życie modlitewne. Próbuje jedynie ujednolicić formy modlitwy wspólnotowej. W odniesieniu do tego, jaką modlitwą na przykład każdy z nas rozpoczyna czy kończy dzień, panuje całkowita swoboda i żadna instancja kościelna nigdy nie będzie starała się tej swobody ograniczać.

Skoro padło już słowo “swoboda”, chciałbym poświęcić chwilę uwagi jeszcze jednemu jej aspektowi. Czytając Modlitewnik Powszechny, a zwłaszcza używając go zgodnie z przeznaczeniem, bez trudu zauważymy, że zawarte w nim tzw. “rubryki”, które pełnią rolę podobną do didaskaliów w sztuce teatralnej, informując o tym, w jaki sposób mamy prowadzić liturgię, bardzo często noszą charakter propozycji a nie przepisów. Również niemała cześć zawartych w nim modlitw ma charakter fakultatywny. Tak więc także liturg, który trzyma się rubryk, wciąż dysponuje bardzo dużą przestrzenią, w ramach której może dokonywać własnych wyborów liturgicznych. W polskich warunkach wciąż jeszcze jest to niewystarczająco widoczne, ponieważ tłumaczenie dopiero trwa i wiele opcji liturgiczno-modlitewnych nie jest jeszcze dostępnych w naszym języku. Mamy nadzieję, że gdy wreszcie powstanie polska wersja BCP, stanie się również jaśniejsze, na jak wiele sposobów można kształtować życie liturgiczne polskiego episkopalianizmu, nie wykraczając przy tym poza – naprawdę bardzo szerokie – granice wytyczane przez Modlitewnik.

A czy przyjdzie kiedyś moment na stworzenie polskiego Modlitewnika, który nie byłby tłumaczeniem? Na styczniowej konferencji biskup Pierre zakreślił szeroką perspektywę rozwoju Polskiej Wspólnoty Episkopalnej. Jej działania miałyby prowadzić ku stworzeniu autokefalicznego Kościoła Episkopalnego w Polsce. Taki Kościół mógłby oczywiście podjąć trud stworzenia własnej księgi modlitw.

Nie ma jednego Modlitewnika

Ten ostatni wątek naprowadza mnie na trop czegoś, od czego być może powinienem był zacząć. Chodzi o to, że mówienie o jednym Modlitewniku jest właściwie równie mylne, jak, wciąż pokutujące niestety, mówienie o jednym Kościele anglikańskim. Podobnie jak nie istnieje jeden Kościół, lecz wspólnota 38 lokalnych Kościołów anglikańskich, tak istnieje cała szeroko rozgałęziona rodzina Modlitewników. Wszystkie one mają wspólnego przodka w Modlitewniku Powszechnym Arcybiskupa Thomasa Cranmera z 1549 r. Następnie Modlitewnik przechodził wiele zmian, które doprowadziły w końcu do powstania wersji z 1662 r., po dziś dzień obowiązującej oficjalnie w Kościele Anglii. Z czasem pojawiły się lokalne odmiany BCP, które dały początek kolejnym gałęziom modlitewnikowej rodziny. Amerykański Modlitewnik Powszechny z 1979 r., którego używamy w tłumaczeniu na język polski w Polskiej Wspólnocie Episkopalnej, wywodzi się od pierwszego Modlitewnika używanego w Kościele Episkopalnym, który powstał w 1790 r. Opierał się on na angielskim wydaniu z 1662 r. oraz na szkockiej liturgii z 1764 r. Z biegiem czasu miało miejsce kilka kolejnych rewizji tekstu, które doprowadziły w końcu do powstania wersji z 1979 r. Dodać należy, że w anglikanizmie panuje zasada, iż raz zatwierdzony tekst liturgiczny może być odtąd używany zawsze, nawet wtedy, gdy pojawi się nowa liturgia. Anglikanie nie potrzebują więc specjalnych indultów na odprawianie nabożeństw przy użyciu dawnych formularzy liturgicznych, jak dzieje się to w Kościele rzymskokatolickim. I tak np. w parafii Kościoła Anglii w pobliskiej Hadze w każdą pierwszą niedzielę miesiąca odprawiana jest liturgia wg Modlitewnika z 1662 r., na której staramy się bywać kiedy to tylko możliwe. Ciekawą cechę tej liturgii stanowi obecny w niej “polski akcent”. Na kształt Modlitewnika wpłynął bowiem również polski reformator religijny, Jan Łaski (1499-1560). To jemu anglikańska liturgia zawdzięcza obecność dziesięciorga przykazań, które, zamiennie z podwójnym przykazaniem miłości, stanowią podsumowanie Zakonu, służące “badaniu sumień”, które ma prowadzić do uznania własnej grzeszności przed Bogiem i potrzeby łaski i miłosierdzia.

—

Pierwotnie planowane kilka słów okazało się ostatecznie jednym z dłuższych postów na naszym blogu. Tak to bywa, kiedy człowiek od dłuższego czasu nosi się z zamiarem czegoś. Dziękując wszystkim, którzy mnie do tego zainspirowali, mam jednocześnie nadzieję, że z kolei moje słowa stanowić będą inspirację do refleksji i dyskusji.

Br. Robert visited us in Poland in September, which we wrote about here, and a few days ago, on the day he is commemorated in the Episcopal Church, we wrote a post about the founder of the Order of the Holy Cros, Fr. James Huntington.

Advent is a time of waiting and for many people it’s a time to reflect on what Mary must have experienced as she waited for the birth of this unusual child.

You may never have been pregnant or lived with someone who was, but put yourself in her place for a while.  Consider what it would have been like to have a new life growing within you.  And reflect on what new is growing within you this season of Advent.

What new concern is growing for the people around you? What new burden is on your heart for the woes of the world?  What new possibility do you see emerging in the world around you, and how might you be part of that?

Advent is a quieter time of the year in the Church’s understanding. It’s a time to be still and listen, listen deep within to what is growing, ready to emerge into new life.

And as the season for the birth of the Christ Child arrives, I would encourage you to consider how you yourself will be present in the world in a new way this year.  How will you give evidence of love incarnate to the world around you?

I pray that you have a blessed and joyful and peace-filled Advent.  God be with you.

Source

In broad strokes, most biblical scholars agree that the “kingdom of God” means the dynamic rule or reign of God. The reign involves God’s intentions, authority, and ruling power. It doesn’t refer to a territory or a particular place. Nor is it static. It’s dynamic— always becoming, spreading, and growing.4 The kingdom points us not to the place of God but to God’s ruling activities. It is not a kingdom in heaven, but from heaven—one that thrives here and now. The kingdom appears whenever women and men submit their lives to God’s will. … Although a kingdom is a social order beyond any person, indi­viduals do make choices about kingdoms. We embrace or reject them. We serve or mock them. We enter kingdoms and leave them. We pledge our allegiance to them and turn our backs on them.

Today we would like to write about someone who in his own unique way made such choice and submitted his life to God’s will, Fr. James Otis Sargant Huntington. His was commemorated yesterday in the Episcopal Church.

James Huntington, at his funeral called by the Presiding Bishop “the best loved priest in the Episcopal Church”, was born in Boston in 1854, the younger son of Frederick Dan and Hannah Huntington. While he was a child his father, a Unitarian minister, converted to the Episcopal Church, and in quick succession was ordained deacon and priest, and then consecrated the first Bishop of Central New York.

When he was 26 years old his father ordained him a deacon and then later, a priest. He began work among working-class immigrants from Eastern Europe on Manhattan’s Lower East Side. Soon after his ordination, he attended a retreat in Philadelphia and began to feel called to the monastic life. He considered joining the Society of St. John the Evangelist – an English order that had recently established a province in the United States, but believed it important to function in an indigenous American community. To that end, he and two colleagues came to minister at Holy Cross mission with the Sisters of St. John the Baptist on New York’s lower east side immigrants, paying particular attention to the needs of immigrant children. Parenthetically, to this day the cross given to the Order’s life professed members is the cross given to novices of the Sisters of St. John Baptist. In 1881 he founded the Order of the Holy Cross, the first male religious order in the Episcopal Church to succeed (after two aborted attempts in the 1840s) with two companions, Robert Dod and James Cameron. Or actually, as Br. Adam D. McCoy, OHC writes in his sermon,

Fr. Huntington did not “found” the Order of the Holy Cross.  It arose from a conversation he had with Fr. Robert Stockton Dod …  They were joined by Fr. James Cameron.  When the three of them began the Order’s life in the autumn of 1881, it was Fr. Dod who led the way in the formation of community life.  It was Dod who consulted the experts in England, who wrote the first Rule, and who led them in the early days. [Yet] … just a year later,  Fr. Dod entered into a cycle of chronic illness that turned out to be both emotional and physical.  For the next year and a half, his illness was the constant backdrop to their community life, and Fr. Cameron left a year later, in October, 1883.  By March, 1884, Fr. Dod had left as well, leaving Fr. Huntington alone of the first three.
Source

Alongside his activities within the Order, Fr. Huntington worked on the social plain. He became involved in the labor union and land-tax movements, and was later a founder of the Church Association for the Advancement of the Interests of Labor, as well as an early member of the Knights of Labor. He stood up with labor union organizers for workers rights, helping to establish the Episcopal Church’s involvement in social issues and ministries. It was before any Christian social action or Christian social service societies existed. Father Huntington was thus a pioneer.

“There is no direct evidence that he ever read the theological works of Frederick Denison Maurice, as his father certainly had, but the influence of Christian socialism is obvious through the father to the son. Like Bishop Huntington, Maurice had made his way into the Church from Unitarianism, just twenty five years earlier. James never endorsed the socialist doctrine of public ownership, nor did his father, but both of them stood on much the same doctrinal ground that Maurice and Charles Kingsley had described.” (Source:  Fletcher J., Father Huntington, the National Council 1958, p. 7-8)

“Huntington, an Anglo-Catholic, was as theologically conservative as he was socially liberal. He taught that the sacramental life was the motivating force behind the reconciliation of all races and classes. He also embraced monasticism in large part because of his commitment to the world beyond the monastery walls. Only through rigorous self-denial and total devotion of self, he believed, could one truly serve the poor and work to ameliorate the problems of society. During the summer of 1889, he worked as a common laborer among farmworkers in western New York to understand their condition more fully. Huntington’s reading tastes were wide-ranging; he read not only theology and church history but also the latest work of socialist and progressive writers. He campaigned for better conditions for working men and women, and he longed to see the church become, in his words, “the great Anti-Poverty Society.” The church must be on the side of the poor, he said, “if she is going to live at all.”
Source: The Episcopalians by David Hein and Gardiner H. Shattuck, Jr.

In 1884 Father Huntington took his final or full vows, but four years passed since another monk joined him. The act roused tremendous controversy in the church about monastic orders and permanent vows. The opposition was led by the Presiding Bishop Lee of Delaware. They thought that there was no place in the Episcopal Church for monastic life. Many are still doubtful about the issue, yet the Order of the Holy Cross survived.

In the 1890s the Order moved to Westminster, Maryland, and shortly after to West Park. The focus of Father Huntington’s ministry shifted then from social issues to building the order, whose members didn’t always share his great enthusiasm for social work and felt the need to concentrate more on spiritual life. Torn between two dimensions that constituted his vision, Fr. Huntington decided to stay with the order and work for its future, never changing his convictions about social matters and the importance of the church’s role in them, however.

The cornerstone for the Order’s monastery, which now serves as its guest house, was laid in 1902, and the building was finished in 1904. Designed by Gothic-Revival Architect Henry Vaughan, it was the first building built for an Anglican religious order since the reign of Henry VIII. Father Huntington also founded a number of schools and a mission in Liberia.

Br. Robert Sevensky, OHC at a trip to Slovakia with us

Huntington was Superior of the order for several non-consecutive terms and wrote its second rule in 1901. The rule “had a Franciscan flavor … it was also Benedictine in its monastic discipline.” (Fletcher J., ibid.)  He devoted himself chiefly to preaching, teaching, and counselling until his death on 28 June 1935.

We encountered the Order of the Holy Cross personally thanks to meeting its present superior, Br. Robert Sevensky, who visited Poland at the turn of August and September. We wrote about this here. You can also find there basic information about the Order today. We stay in touch with Br. Robert via email – we usually write about the activities of the Polish Episcopal Network, and he about his work in the Order. We have to admit that both the Anglo-Catholic and Christian-socialist roots of the Order of the Holy Cross apeal to us very much. Who knows, if not for our membership in the Ecumenical Order of the Mariavites, and the distance to the order’s centres, we might have thought about becoming its associates. The distance doesn’t preclude union in prayer, however, to which we cordially encourage.

And here you can see the pictures taken at the service.

The following report from the Conference of the Convocation of Episcopal Churches in Europe, written by Matthew Davies, comes from the Episcopal Digital Network.

Old Catholics and Episcopalians in Europe have agreed to enter into deeper communion, seeking new ways to collaborate, preparing a common structure, and leading the way towards the ultimate goal of becoming one church in Europe.

The Episcopal Cathedral in Paris

The Convocation of Episcopal Churches in Europe passed two resolutions during its Oct. 17-20 convention in Rome following a charge delivered by Old Catholic Archbishop Joris Vercammen, in which he encouraged the churches to “overcome our borders” and become “agents of transformation.”

One resolution commits the congregations of the convocation to seek to collaborate with their neighboring Old Catholic congregations by developing mutual ministries in worship, program and outreach, and by increasing knowledge and awareness of each other’s traditions.

Another resolution supports the bishop-in-charge of the convocation and the archbishop of Utrecht “in their joint efforts to foster and develop our common life in Christ.”

The Old Catholic Churches of the Union of Utrecht is the Episcopal Church’s longest-standing full communion partner, dating back to the Bonn Agreement of 1931.

“The work of full communion is meant for fuller communion than we can envision,” Vercammen told the delegates Oct. 18 at the convocation’s convention. “I hope I am able to seduce you to the freedom for which the Holy Spirit wants to open our minds.”

The Rt. Rev. Pierre Whalon, bishop-in-charge of the convocation, said that Vercammen had planted a seed “for us to pray about who we are together … [and to] determine that we no longer consider ourselves separate churches … We need to think outside ourselves.”

Whalon told ENS that there is a strong desire to form “a communion of churches that can have a common witness in continental Europe” and that such a communion would bring the Old Catholic Church and the Episcopal Church “as close as possible to full visible unity without giving up local autonomy of individual jurisdictions.” The deepening of relationships between Old Catholics and Episcopalians, he said, might encourage other Anglican churches and full communion partners in Europe to work more intentionally towards unity.

The Church of England’s Diocese in Europe also includes parishes throughout the continent. The Reformed Episcopal Church of Spain and the Lusitanian Church of Portugal are the two other Anglican jurisdictions in Europe.

“On the very long term it could be the aim to have only one ecclesiastical structure that would be really both Old Catholic and Episcopal,” Vercammen said. “For the time being we have to organize the steps we have to take in order to realize this long term goal.”

“I’m guessing the Old Catholics might help us to become new Episcopalians,” President of the House of Deputies the Rev. Gay Clark Jennings said in her address to the convention, meeting at St. Paul’s Within-the-Walls, an Episcopal church in the center of Rome. She described Vercammen’s proposal as “a radical form of community, a new way to be church, the church we’re called to be.”

Presiding Bishop Katharine Jefferts Schori, after hearing news about Vercammen’s appeal and the convocation’s response, told ENS that she is “deeply grateful for the growing awareness of the possibilities of full communion in Europe, and the increasing commitment to make it a greater reality.

“Imagine the missional witness and possibility of a seamless Anglican-Episcopal-Old Catholic-Lutheran Christian community!” she added. “The strong and deepening relationship between Old Catholics and Episcopalians in Europe is the forerunner, which just might lead other parts of the Body of Christ into greater partnership.”

Jefferts Schori was a guest of the Old Catholic Church in 2011 when she visited Utrecht anddelivered the Quasimodo Lecture, an annual event that explores issues of faith in contemporary society.

Vercammen, during his remarks to the convocation’s convention, quoted from that lecture, during which Jefferts Schori said that ecumenism “is basically housekeeping work – cleaning up the household, setting it in order, so that it can be a home … Ecumenical work begins in the baptismal vision of a restored body of Christ, but it cannot stop at any limited version of what God’s body includes. We are here to help the whole, and that’s the future I want to point toward in being catholic beyond borders.”

Following that lecture, Vercammen told ENS that more creativity is needed in dealing with overlapping jurisdictions.

“We need more concrete initiatives,” such as common searches for church leadership to serve across jurisdictions, he said, “and then we can really build a nucleus of church where Christians of all origins can come together. We have a unique opportunity and it would be a pity if we were not to use it.”

The Old Catholic Cathedral in Utrecht

The Episcopal Church entered into full communion with the Old Catholic Churches of the Union of Utrecht in 1934 on the basis of the Bonn Agreement three years earlier. The Old Catholic Church includes about 200,000 members in several national churches in Europe, located in the Netherlands, Germany, Switzerland, Austria, the Czech Republic, Poland, France and Italy [Where did the author take this number from?, www.dstp.rel.pl]. They separated from the Roman Catholic Church because they could not accept the definition of papal infallibility presented by the first Vatican Council in 1870.

The Convocation of Episcopal Churches in Europe serves a culturally diverse demographic of Christians in 20 parishes and missions throughout Austria, Belgium, France, Germany, Italy and Switzerland.

In addition to the Old Catholics, the Episcopal Church is in full communion with the Evangelical Lutheran Church in America, the Mar Thoma Syrian Church of Malabar, India, the Moravian Church in North America and the Philippine Independent Church.

Churches in full communion formally recognize that they share essential doctrines, including Baptism and Eucharist; agree to accept the service of each other’s clergy; and pledge to work together in evangelism and mission. The churches become interdependent while remaining autonomous.

We published several posts about Old Catholicism and its relations with
Anglicanism:

– Anglicans and Old Catholics. Part 1: The Origins of Old Catholicism;
– Anglicans and Old Catholics. Part II: There is no way towards unity, unity is a way
– Beyond Boundaries
– The Union of Utrecht is 121 Years Old
– Anglicans and Old Catholics 

You can read more about Anglicanism and Old Catholicism here.

Below a conversation between the bishop-in-charge of the Convocation of Episcopal Churches in Europe, the Rt. Rev. Pierre Whalon, and the Archbishop of Utrecht, the Most Rev. Joris Vercammen.

A concrete question comes to our mind, of course: what can the deepening of Old Catholic-Anglican relations, which we of course witness with joy, mean for the functioning of the Polish Episcopal Network? In Poland there is a church that has been a member of the Union of Utrecht for years, the Polish Catholic Church (the sister church of the Polish National Catholic Church in the USA, which is no longer a member of the Union), and another with the status of an observer – the Old Catholic Church of the Mariavites. May we hope for cooperation with those church communities in the future?

Musimy wreszcie mieć odwagę postawić ostateczny krok i nazwać homofobię i heteroseksizm po imieniu.

SĄ TO GRZECHY

Tylko jeżeli nasze Kościoły powiedzą to jasno, śmiało i odważnie, nasi młodzi LGBT będą mogli wzrastać w kulturze, która przyjmie ich w pełni takimi, jakimi są.

How is it actually with the Anglican (and Episcopal) openness? Br. Pawel emphasized from the very beginning that it shouldn’t be confused with arbitrariness. The Anglican Churches are located within the mainstream of the Christian tradition and consider themselves heirs of the legacy of the Church of all ages. At our services e say the words of ancient creeds, and some time ago we started translating a series of sermons about one of them, the Apostles Creed, on our blog. Sometimes we quote in this context the words of one of the fathers of the Anglican Way, Bishop Lancelot Andrewes (1555-1626): “One canon, two testaments, three creeds, four general councils, five centuries and the series of the Fathers in that period determine the boundaries of our faith.” Not considering the particular elements of this statement in detail, we can in any case conclude that according to Andrewes such boundaries do exist and can be defined. For me personally more important than boundaries is the sense of belonging and the “fundamental spiritual solidarity” resulting of it – both with Christians living in the world now and with generations of Christ’s followers that have passed, and those who will still come. Membership in the Episcopal Church more and more often is related not to being raised in it, but to making personal decisions independent of it. Already some time ago we have noticed that most of our Episcopal friends are people who came to it from other denominations. So did I. But my path to Anglicanism led not from a church with more stringent doctrinal discipline, but the other way around; for I was a member of a community describing itself as “principally liberal” or even “non-dogmatic”. Thus the discovery of Anglicanism meant for me a discovery of a Christianity far more traditional than practiced in the church I came from. So you can say that when I was confirmed in an Anglican church I voluntarily accepted certain boundaries. Yet it wasn’t about boundaries but rather about expressing this “spiritual solidarity”, which I very often missed among the “principal liberals”. I frequently had the impression that in the milieu I came from the favorite way to spend time was to criticize different aspects of traditional Christianity, while all that has been considered a “heresy” in the course of the ages and much that came from other religions was treated with far lesser criticism. I didn’t like it. But above all I didn’t understand how on the one had you can officially consider yourself a part of a tradition, and on the other spend so much time on undermining even the most fundamental elements of it and making this the basic characteristic of your community. This is what I experienced as a lack of “fundamental spiritual solidarity”. Interestingly however, in Anglicanism I encounter a critique of tradition which  is often not less fierce. Yet I usually sense with ease that it is based on a strong commitment. We criticize because we consider the object of our critique to be a part of our legacy, our personal concern, something that moves us, and not because we have rejected it altogether long ago. I like the way Bishop Pierre Whalon put it in his article What is Anglicanism?

We have deep respect for our elder brothers and sisters in the Faith, but we also know that bearing forth the Faith into the future requires living it in our own generation. Thus when we sense that reforms are necessary, we cast an eye back to the Tradition for inspiration, but not uncritically. And when change is necessary, we can go forth when we have convinced ourselves that such change is essentially consonant with the Faith as we have received it.

The word “consonant” is of key importance for me in this context. We want our faith to be consonant with the faith of other Christians: both contemporary and those who came before us and will come after us. We want to be one of the voices consonant with other voices, for we know that Christianity doesn’t begin and end either in the place we find ourselves or in the time we live in. Our truth is not the ultimate truth. It is one of the voices in the endless dialogue called tradition. At the same time we know, however, that this consonance will be possible only if we voice our views clearly. No one can replace us. If we keep silent, there will be no consonance. Likewise if we try to muffle other voices. One of my theology teachers would say that a liberal church is one where you can ask all questions. If so, the Episcopal Church can be called liberal, and I’m still a liberal Christian. But the adjective “liberal” will cease being necessarily the opposite of “orthodox”. Not without a reason we said these words in our presentation May an Episcopal Congregation in Poland be an Answer to the Needs of Local Christians? delivered at the conference in Cracow in March of last year:

On the other hand, relativizing somehow the differences between Catholicism and Protestantism accumulated through the ages, we don’t want to fall into the trap of the newer controversy – between “liberal” and “conservative” or “orthodox” Christianity. Here once again we should refer to the previous talk, where diverse expressions of Anglicanism were discussed. When two and a half years ago we set up the blog “Don’t Shoot The Prophet”, one of our goals was to challenge the myth prevailing in Poland that the Episcopal Church is a liberal church. Of course, this is also the church of Bishop Spong or some members of the famous “Jesus Seminar”, who are iconic figures in liberal Christianity. And it is good that it is so, but above all it is a broad church, comprising a multitude of spiritualities and theological visions. In one of the books written by Alan Jones, the former dean of Grace Cathedral in San Francisco, whose visions we often present on our blog, we found a great declaration which also applies to our approach: “I cannot identify either with liberals or conservatives”. We were often labeled as liberals because we support the ordination of women and the inclusiveness of the church towards the LGBT persons. Unfortunately, we can’t help but accept that these things became recently the litmus test of liberal Christianity. But what about our need to build on the tradition of the undivided church of the first centuries, to deal with the ancient creeds? And what about our love for old liturgical traditions? One can hardly consider these as expressions of liberalism. But it is more important than that. Judging by the reactions we receive, we are not the only Poles who try to combine the old and the new and withstand the tension that results from this. Contrary to the comments we received after announcing today’s meeting, we do not aspire to set up yet another “liberal church” nor a “church for the homos”. We dream about a community whose character is best described by the English word “comprehensive”.

Br. Pawel shared a somewhat sad reflection with us in Pulawy, saying that there are churches that started like this and then, regrettably, have fallen into stagnation, and that there us such whose beginnings were less promising in this regard, but which learned over time that comprehensiveness is perhaps not a value in itself, but something very important. The Anglican comprehensiveness was being shaped over the ages in the heat of discussions and arguments. We are still working on it, struggling with still new challenges. And how is it with our desire concerning Polish Episcopalianism that is still coming into being? Regarding different types and forms of spirituality, the Polish Episcopal Network, though still so small, is undoubtedly a broad community. There is place in it for a Methodist, a Mariavite, and many others. There are people of different personalities in it, shaped by various experiences in different places. Undeniably this also leads to tensions, and sometimes even conflicts. Some we can solve better, some worse. At the moment it is still difficult to say whether the dream we described one and a half year ago in Cracow is really starting to come true, but we are without a doubt working for it to come true. It is not an easy work, for openness brings with itself different things. Everybody knowns that if you open all windows and doors at the same time, a draft will ensue. Then you have to decide to close some of them sometimes. It is not nice, but sometimes necessary. I’m still wondering how we’ll manage it.

Jak to właściwie jest z tą anglikańską (i episkopalną) otwartością? Br. Paweł od początku zaznaczał, że nie należy mylić jej z dowolnością. Kościoły anglikańskie plasują się w głównym nurcie tradycji chrześcijańskiej i czują się spadkobiercami dziedzictwa Kościoła wszystkich wieków. Na naszych nabożeństwach wypowiadamy słowa starokościelnych wyznań wiary, na naszym blogu jakiś czas temu zaczęliśmy tłumaczenie rozważań nt. jednego z nich – Składu Apostolskiego. Niekiedy zdarza nam się przytaczać w tym kontekście słowa jednego z twórców „the Anglican Way”, biskupa Lancelota Andrewesa (1555-1626): „Jeden kanon, zawierający słowa samego Boga, dwa testamenty, trzy wyznania wiary, cztery sobory powszechne, pięć wieków oraz tradycja Ojców w tym okresie – to znaczy trzy stulecia przed Konstantynem i dwa po nim – wyznaczają granice naszej wiary”. Nie wnikając w zawarte w tych słowach szczegółowe wyznaczniki, można w każdym razie od razu stwierdzić, że jak widać zdaniem Andrewesa takie granice istnieją i że możliwe jest zakreślenie ich. Dla mnie osobiście ważniejsze od granic jest jednak poczucie przynależności i wynikająca z niego pewna „fundamentalna solidarność duchowa” – zarówno z chrześcijanami żyjącymi na świecie obecnie, jak i z pokoleniami wyznawców Chrystusa, które zdążyły już przeminąć, oraz tymi, które jeszcze nadejdą. Przynależność do Kościoła episkopalnego coraz częściej wiąże się nie z wychowaniem, ale z dokonanym niezależnie od niego własnym wyborem. Już jakiś czas temu skonstatowaliśmy, że większość naszych znajomych episkopalian to ludzie pochodzący z innych tradycji kościelnych. To samo dotyczy również mnie. Jednakże moja droga do anglikanizmu wiodła nie z Kościoła charakteryzującego się większą dyscypliną doktrynalną, lecz odwrotnie; byłem bowiem członkiem wspólnoty określającej się mianem „pryncypialnie liberalnej”, a nawet „bezdogmatycznej”. Odkrycie anglikanizmu oznaczało dla mnie więc odkrycie chrześcijaństwa o wiele bardziej tradycyjnego aniżeli to uprawiane w Kościele, z którego pochodziłem. Można więc powiedzieć, że w momencie swego bierzmowania w anglikańskim kościele nałożyłem sobie dobrowolnie pewne ograniczenia. A jednak nie o ograniczenia tu chodziło, lecz raczej o wyrażenie właśnie tej „duchowej solidarności”, której wśród „pryncypialnych liberałów” bardzo często mi brakowało. Niejednokrotnie miałem wrażenie, że w środowisku, z którego przyszedłem, ulubioną formą spędzania czasu było krytykowanie różnych aspektów tradycyjnego chrześcijaństwa, podczas gdy wszystko to, co na przestrzeni wieków uznano za tzw. „herezje”, oraz wiele z tego, co pochodziło z innych religii, było traktowane z o wiele mniejszą dozą krytycyzmu. Mnie to nie odpowiadało. Przede wszystkim zaś nie rozumiałem jak można z jednej strony oficjalnie przypisywać się do pewnego nurtu, a z drugiej trawić taką ilość czasu na podważanie jego – często nawet najbardziej wyjściowych – przesłanek i czynić z tego właśnie cechę szczególną swojej społeczności. To właśnie odczuwałem jako przejaw braku „fundamentalnej solidarności duchowej”. Co ciekawe jednak, w anglikanizmie napotykam częstokroć nie mniej ostrą krytykę tradycji. Mimo to zazwyczaj bez problemu wyczuwam, że jest ona podszyta zasadniczym zaangażowaniem. Krytykujemy dlatego, że przedmiot krytyki uznajemy za część naszego wspólnego dziedzictwa, za coś, co nas osobiście dotyczy, obchodzi i porusza, a nie dlatego, że już dawno „postawiliśmy na tym krzyżyk”. Podoba mi się ujęcie bpa Pierre’a Whalona, który pisze w artykule pt. Czym jest anglikanizm?:

Odczuwamy głęboki szacunek dla naszych starszych braci i sióstr w wierze, ale wiemy również, że przekazywanie wiary w przyszłość wymaga przeżywania jej w naszym własnym pokoleniu. Gdy więc czujemy, że reformy są konieczne, spoglądamy wstecz ku Tradycji w poszukiwaniu inspiracji, ale nie bezkrytycznie. A kiedy konieczna jest zmiana, możemy jej dokonać, gdy przekonaliśmy się, że zasadniczo współbrzmi ona z wiarą, którą otrzymaliśmy.

Kluczowe jest tutaj dla mnie słowo „współbrzmi”. Chcemy, aby nasza wiara współbrzmiała z wiarą innych chrześcijan: zarówno współczesnych, jak i tych, którzy byli przed nami i przyjdą po nas. Chcemy być jednym z głosów, które współbrzmią z innymi głosami, wiemy bowiem, że chrześcijaństwo nie zaczyna się i nie kończy ani w miejscu, w którym się znaleźliśmy, ani w czasie, w którym przyszło nam żyć. Nasza prawda nie jest prawdą ostateczną. Jest jednym z głosów w ustawicznym dialogu zwanym tradycją. Jednocześnie jednak wiemy, że to współbrzmienie będzie możliwe tylko wtedy, gdy zabierzemy głos i jasno wyartykułujemy swój pogląd. Nikt nie może nas w tym zastąpić. Jeśli będziemy milczeć, nie będzie mowy o współbrzmieniu. Podobnie jeżeli będziemy zagłuszać inne głosy. Jeden z moich nauczycieli teologii mawiał, że liberalny Kościół to taki, w którym można zadać każde pytanie. Jeśli tak, to Kościół episkopalny możemy nazwać liberalnym, a ja nadal jestem liberalnym chrześcijaninem. Jednakże przymiotnik „liberalny” przestanie wówczas koniecznie oznaczać przeciwieństwo „ortodoksji”. Nie bez powodu w naszej prezentacji Czy powstanie episkopalnej wspólnoty w Polsce może być odpowiedzią na potrzeby polskich chrześcijan? wygłoszonej na krakowskiej konferencji w marcu zeszłego roku znalazły się m.in. następujące słowa:

Relatywizując w jakiś sposób narosłe przez wieki różnice pomiędzy katolicyzmem i protestantyzmem, nie chcemy z kolei popadać w nowszą kontrowersję – tę pomiędzy chrześcijaństwem „liberalnym” i „konserwatywnym” czy „ortodoksyjnym”. Tu znów wypada nawiązać do poprzedniej prezentacji, w której zostały przedstawione różne nurty anglikanizmu. Gdy dwa i pół roku temu powstawał blog „Don’t Shoot the Prophet”, stawialiśmy sobie za cel m.in. prostowanie opinii, według której Kościół episkopalny jest Kościołem liberalnym. Oczywiście, to jest również Kościół biskupa Sponga czy niektórych członków słynnego „Jesus Seminar”, będących sztandarowymi postaciami tego nurtu chrześcijaństwa. I to dobrze, że tak właśnie jest, jednakże ponad wszystko jest to Kościół szeroki, obejmujący mnogość typów duchowości i wizji teologicznych. W jednej z książek Alana Jonesa, byłego deana episkopalnej Grace Cathedral w San Francisco, którego wizję często prezentujemy na naszym blogu, znaleźliśmy deklarację świetnie oddającą również nasze podejście: „Nie potrafię utożsamić się ani z liberałami ani z konserwatystami”. Wielokrotnie próbowano nam przykleić etykietkę liberałów, bo opowiadamy się za ordynacją kobiet czy za otwartością Kościoła wobec osób LGBT. Prawdopodobnie wypada niestety zaakceptować fakt, że te właśnie sprawy stały się w ostatnich czasach papierkami lakmusowymi przynależności do nurtu liberalnego w chrześcijaństwie. Cóż jednak począć z cechującą nas również potrzebą budowania na bazie tradycji Kościoła niepodzielonego pierwszych stuleci, mierzenia się z treściami zawartymi w starożytnych wyznaniach wiary, z umiłowaniem wiekowych tradycji liturgicznych? To już raczej trudno uznać za przejawy liberalizmu. Istotniejsze jest jednak to, że na podstawie reakcji, które do nas docierają, dochodzimy do wniosku, iż nie jesteśmy jedynymi Polakami, którzy starają się łączyć to, co stare z tym, co nowe i wytrzymać napięcie, które w ten sposób powstaje. Wbrew komentarzom, które pojawiły się w reakcji na zapowiedz dzisiejszego spotkania, nie dążymy do powstania ani jeszcze jednej „wspólnoty liberalnej” ani „Kościoła homosiów”. Pragnęlibyśmy społeczności, której charakter najlepiej określa angielskie słowo „comprehensive” – szerokiej i bogatej w różne treści i formy.

Br. Paweł podzielił się z nami w Puławach trochę smutną refleksją o tym, że istnieją Kościoły, które tak właśnie zaczynały, a potem niestety popadły w zastój i marazm, są też takie, których początki były pod tym względem mniej chlubne, a które jednak z czasem nauczyły się, że „comprehensiveness” nie jest może wartością samą w sobie, ale mimo to czymś niezwykle istotnym. Anglikańska comprehensiveness kształtowała się na przestrzeni wieków w ogniu dyskusji i sporów. Nadal ją wypracowujemy, borykając się z ciągle nowymi wyzwaniami. A jak to jest z naszym pragnieniem w odniesieniu do powoli powstającego polskiego episkopalianizmu? Pod względem obecnych w niej typów i form duchowości Polska Wspólnota Episkopalna, chociaż nadal tak mała, jest już bez wątpienia szeroką wspólnotą. Jest w niej miejsce i dla metodysty, i dla mariawity oraz dla wielu innych. Są wśród nas ludzie o różnych typach osobowości, ukształtowani pod wpływem różnych doświadczeń w różnych środowiskach. Nie ma co ukrywać, że prowadzi to również do napięć, a niekiedy nawet do sytuacji konfliktowych. Niektóre udaje nam się rozwiązać lepiej, inne gorzej. W tej chwili trudno jeszcze powiedzieć, czy nasze marzenie, które opisaliśmy półtora roku temu w Krakowie, faktycznie zaczyna się spełniać, natomiast niewątpliwie staramy się pracować na rzecz jego spełnienia. Nie jest to łatwa praca, bowiem otwartość niesie ze sobą różne skutki. Każdy wie, że jeśli w jakimś pomieszczeniu otworzy się jednocześnie wszystkie okna i drzwi, powstaje niezły przeciąg. Niekiedy trzeba wówczas podjąć decyzję o zamknięciu niektórych z nich. To niemiłe, ale czasami konieczne. Wciąż zadaję sobie pytanie, jak sobie z tym poradzimy.