Sometimes it is so that our mind relates the events everyone talks about to ones which almost no one mentions, but which for some reason were imprinted in our memory. A week ago I visited a friend with whom I haven’t talked for a long time. Among different stories we shared in response to the standard “How are you”, was also one about his wife’s friend. A young girl, PhD student at the Leiden University, having taken care of all things that needed taking care of, returned all books to the university library, drove out of the city one day, and… threw herself under a train. The reasons? Loneliness, lack of perspectives, winter… No, I don’t want to compare her to the boy who killed six people last Saturday in Alphen, but I can’t help it that in my mind they stand beside each other.

What is happening in the world around me makes me afraid. From Minsk we received news about 12 people being killed at a subway station; the damaged reactor in Fukushima is still polluting the environment; our government is planning new austerity means, whose victims will be the weakest, the defenseless; in the secularized Holland there are less and less positions for theologians. I am afraid… I am really afraid. But not only I and those whom we would categorize as the weakest and defenseless are. A friend I visited is not only one of the most intelligent and clever people I know, a philosophy graduate, extraordinarily astute and discerning observer of the world and the events going on in it. He is also a great translator, has his own firm and… is addicted to marijuana. Has been for years… He is afraid too. But I had known it, for a long time. I often think even that it is this fear we share that binds us more than any other thing, that lets us understand each other easily even after a period of long separation. Something else struck me, however. As a translator, he moves within circles of business people. Those “finest”: bankers, “captains of industry”. He was talking about them. With his eloquence and conciseness he was telling how they look like in his eyes: young, intelligent, educated, and… full of fear.

My God… I understand the girl who, after four years of assistantship at the oldest Dutch university, comes close to writing her doctoral thesis on a topic interesting mainly (if not only) for a small group of specialists, is alone, aware that she will soon go to an employment agency and hear, as I did a few years ago: “We can’t help you. You have no useful skills…”. I understand her, her fear, her sense of being lost, of having no future. But, if those “finest” gentlemen (there are not many women among them) feel a very similar fear, what, in God’s name, have we built this world on? On fear? Our own fear of the future, or of the lack of it? But it is absurd! We built hell: for ourselves, for each other. In it we are at the same time the damned and the guards. The victims and the perpetrators.

In the conversation I said that the thought to come back to my doctoral thesis is gradually ripening in my mind. No…  Not to come back, actually. I won’t come back to studying the liberal theology of the past century. Not only doesn’t it give me answers to my questions, the problem arises a level deeper: it doesn’t even provide me with tools to pose them. Its optimistic faith in the human being makes it blind to the tragedy of human fate. I was trying to show that some of its representatives were aware of it themselves and tried to speak about it somehow, suggest some solutions, but staying within its paradigm. And they became living proofs of its bankruptcy. No, I won’t come back to the “Liberals” from the 19th and the beginning of the 20th century. Something else fascinates me. It is what Marek Woszczek writes about.

The Gnostic rejection is directly related to the state of that temporary sobering: it is in fact awakening in the disgusting slaughterhouse of nature, and then sensing the stench of aggression, pain and the never-ending death of everything, even of the rocks smelted and pressed somewhere in the depths of the earth, and saying to the tailor of that monstrous grotesque “no”. It is Manichaeism that presents the fresco of this world in a decisive and merciless manner, making it impossible to create the, quite pathetic in the long run, idolatrous fantasies about the aromatic wonderfulness and plush friendliness of cosmos. Such fantasies are for a Gnostic a clear proof of the sickness of mind, a complete blindness: for it means seeing the Light in a morgue, in the reeking cemetery of demons, which Mani talked about, divine abode given to the only a little insubordinate man. From the perspective of the Gnostic-Mysterious Christianity, in such theology the whole truth was horribly deformed, everything is precisely à rebours. The theology of paeans and incense for the material world is malformed theology of cowardice.

And, as someone who likes to confront extremely different visions and believes that it often leads to very interesting results, I would like to confront it somehow with the attitude of world affirmation typical for Anglicanism, which, in my opinion, derives from the Iro-Scottish tradition, a certain “natural Pelagianism”, which even the massive attack of Calvinism during the Reformation couldn’t suppress. I imagined that these visions could meet on the territory provided by the religious and artistic legacy of Jerzy Nowosielski. His “orthodoxy fed on heresy”. It was what I talked with my friend about. Two men held captive by the famous “Midlife crisis” were musing about the “Gnostic rejection” after a good supper, over a glass of wine. One was smoking aromatic cigarillos (they happened to be on sale), the other “joints”… And they even managed to reach some conclusions. What came to their mind was namely that you simply can’t consistently and to the end say “No” to that horrible world, that there always has to be some place left for hope of a metamorphosis, a transfiguration, a transformation… Nowosielski:

We can think of ourselves as the rational entities, spiritually designated in a way to redeem this world. The moment this world disappears as the empirical reality, our redeemed consciousness will carry elements of that world to the new earth and the new heaven.

And perhaps the Rev. Dr. Paprocki is right to point at the connections between Nowosielski and the tradition of the Syriac Christianity, in hope to free him in that way from the context of Manichaeism?

Only a week later and only 15 km. away from the place we were discussing our reflections, one Tristan van der Vlis, 24 years old, made up his mind to reject the world radically. He made the decision – not only for himself, as my friend’s acquaintance in December of last year, but also for six other people… Right now I’m looking at his photograph. Judging by his looks, a nice boy: not ugly, smiling widely. I zoom in the picture, trying to look in his eyes. Do I look for something there? What? Sadness? Fear? Cruelty? Emptiness? Something, which would foreshadow what he will soon do?

It is not just to place him in the same category as the girl. And also as the Gnostics. For his “rejection” is completely different from theirs. Tristan says “No”, at the same time not saying “No” at all. He tries to reject the world, and at the same time he realizes the worst, most horrifying rules by which this world functions. He becomes one of the “slaughterers” in the “slaughterhouse”.

Lord, if you had been here… If we had let you in… If we were able to let you in… If we hadn’t thrown you out of this world, pronouncing it to be “ours” and only OURS, hadn’t driven you onto the Mount of the Scull, hadn’t nailed you to the cross… If we hadn’t, out of fear of what you have to say to us, and above all of who you are, decided to silence you for good, get rid of you. (“We” all? No, not all, fortunately… Someone stayed with you, someone still does…) But… In less than two weeks we will sing: “Christ is risen from the dead, trampling down death by death”… A few days ago on the website of Episcopal Café I found these words of Teilhard de Chardin:

In itself, death is an incurable weakness of corporeal beings. . . . Now the great victory of the Creator and Redeemer, in the Christian vision, is to have transformed what is in itself a universal power of diminishment and extinction into an essentially life-giving factor. God must, in some way or other, make room for himself, hollowing us out and emptying us, if he is finally to penetrate into us. And in order to assimilate us in him, he must break the molecules of our being so as to re-cast and re-model us. The function of death is to provide the necessary entrance into our inmost selves. It will make us undergo the required dissociation. It will put us into the state organically needed if the divine fire is to descend upon us. And in that way its fatal power to decompose and dissolve will be harnessed to the most sublime operations of life. What was by nature empty and void, a return to bits and pieces, can, in any human existence, become fullness and unity in God.

Yesterday our friend from Oklahoma, deacon Helen Waddle, sent us her sermon from last Sunday.

Regardless of the miracles we might be denied, there is one thing that I view as a miracle and it is a constant in our lives.  It’s one of the greatest joys of being a Christian.  That miracle to me is having a God who is not just out there somewhere in the heavens, but a God who is right here with us loving us intimately, yearning to spend time with us, to talk with us, to walk with us, and to provide us with the things we truly need.

But it’s our choice to have a relationship with Jesus or not.  To choose to have a relationship with Jesus then requires time and effort to build it up through worship, the sacraments, fellowship with one another, and alone time with our God in which scripture and prayer are essential.

But please know that it doesn’t have to be a complicated undertaking.  As Episcopalians we’re blessed to have the most beautiful collection of prayers in our Book of Common Prayer.  There are prayers for every occasion and we’re right to use them – but not exclusively.  Unfortunately with this heritage we tend to think that all prayer must be as eloquent as those we’ve learned – but prayer is really quite simple.  Being in relationship with Jesus is being you.  Keep your prayer simple, honest, authentic…

There’s a short story that provides what I think is the best illustration of prayer I know.  In the story a woman calls her pastor and says, “Pastor, I just moved my father here from out of state.  He’s in the nursing home in town.  I see him daily but he has no other visitors and he’s lonely.  Would you visit him?  He’s never gone to church so please just go as a friend.”

Of course, the pastor says yes and goes to visit the woman’s father.  After brief introductions the man asks, “Pastor, how do I pray?  I never learned how to pray.”

The pastor, in his wisdom, doesn’t immediately instruct but rather asks, “What do you think about prayer?”

“Well,” the man replies, “do you see that chair here by my bed?  I pretend Jesus is sitting in that chair and I just talk with Him.  But please don’t tell my daughter.  She’ll think I’m crazy!”

The pastor responds, “That is the best definition of prayer I have ever heard.  I think you’re doing just fine.”

Some weeks later the daughter calls her pastor.  “Pastor,” she says, “I want to let you know that my father passed away last night.  But it was odd.  The nurse told me that when she found my father he seemed to have been hugging the back of a chair.  Do you have any idea why he would have done that?”

If you need a visual aid in prayer, set a chair beside you, have an extra place at the table, imagine Jesus sitting in the passenger seat of your car or walking along side you wherever you go – and just talk with Him.

I’m reading these words of Helen and I’m thinking about that dying man and that chair. One thought comes to my mind: You can’t embrace Jesus, not embracing… the chair. The chair which symbolizes for me… the world. This very world. Empirical, horrible, infernal. Our world – the same world that rejected him, that rejected hope. Chose fear out of fear.

At the moment I truly believe that a complete rejection is impossible – such “No” which wouldn’t contain any “Yes”. Or to put it differently: I hope it is not possible. That you can’t say “No” to that odd, hopeless Messiah. And not telling him “No”, we can’t reject the world either. In spite of everything…

Dear Helen, thank you! Father Henryk, I’m waiting impatiently for your article on Nowosielski. Mr. Woszczek, I have the impression that I’m slowly getting ready to react  to your text somehow…

Czasem bywa tak, że wydarzenia, które są na ustach wszystkich, łącza się w naszej świadomości z takimi, o których prawie nikt nie wspomina, które nam jednak z jakichś powodów zapadły w pamięć. Tydzień wcześniej odwiedziłem znajomego, z którym od dawna nie rozmawiałem. Wśród rożnych opowieści wymienianych w odpowiedzi na standardowe ‘Co u ciebie?’, była i ta o koleżance z pracy jego żony. Młoda dziewczyna, doktorantka na Uniwersytecie Lejdejskim, uporządkowawszy swoje sprawy, zwróciwszy do biblioteki uniwersyteckiej wszystkie książki, udaje sie pewnego grudniowego dnia poza miasto i… rzuca pod pociąg. Powody? Samotność, brak perspektyw, zima… Nie, nie chcę porównywać jej z chłopakiem, który minionej soboty zabił sześć osób w Alphen, a jednak nic na to nie poradzę, ze w mojej świadomości zajęli oni miejsce obok siebie…

To, co się dzieje w świecie wokół mnie, napawa mnie lękiem.  Z Mińska dochodzą wieści o 12 zabitych w metrze, uszkodzony reaktor w Fukushimie wciąż truje, nasz rząd przygotowuje kolejne oszczędności, których ofiara padają najsłabsi, bezbronni, w zsekularyzowanej Holandii jest coraz mniej miejsc pracy dla teologów. Boję się… Naprawdę się boję. Ale nie tylko ja i nie tylko ci, których jesteśmy skłonni zaliczyć do kategorii najsłabszych i bezbronnych się boją. Znajomy, u którego byłem, to nie tylko jeden z najinteligentniejszych i najbardziej błyskotliwych ludzi jakich znam, absolwent filozofii, niezwykle bystry i wnikliwy obserwator świata i zjawisk, które w nim zachodzą. Jest również świetnym tłumaczem, ma własną firmę i… jest uzależniony od marihuany. Od lat… On też sie boi. Ale to wiem, od dawna. Często myślę nawet, że ten wspólny lęk nas najbardziej do siebie zbliża, powoduje, że, nawet po długim niewidzeniu, bez trudu odnajdujemy wspólny język. Uderzyło mnie natomiast coś innego. Jako tłumacz obraca się w środowisku ludzi interesu. Tych ‘z najwyższej półki’: bankierów, ‘captains of industry’. Opowiadał o nich. Z właściwą sobie swadą i lapidarnością opisywał jacy są w jego oczach: młodzi, inteligentni, wykształceni i… pełni lęku.

Mój Boże… Rozumiem dziewczynę, która po czterech latach asystentury na najstarszym holenderskim uniwersytecie zbliża się do momentu napisania pracy doktorskiej na temat interesujący głównie (jeżeli nie wyłącznie) dla wąskiego grona specjalistów, jest sama, ma świadomość, że niebawem pójdzie urzędu pracy i usłyszy, tak jak ja usłyszałem kilka lat temu: ‘Nie możemy Pani pomoc. Pani nic pożytecznego nie umie…’.  Rozumiem ją, jej lęk, jej zagubienie, jej poczucie, że nie ma przed sobą przyszłości. Ale, jeśli ci panowie (pań jest tam niewiele) z ‘najwyższej polki’ odczuwają całkiem podobny strach, to na czym, na litość Boską, zbudowaliśmy ten świat? Na strachu? Naszym własnym strachu przed przyszłością czy też raczej przed jej brakiem? Przecież to jakaś paranoja! Zbudowaliśmy piekło: dla siebie samych, dla siebie nawzajem. Jesteśmy w nim potępionymi i strażnikami jednocześnie. Ofiarami i sprawcami.

W rozmowie wspomniałem, że powoli dojrzewa we mnie myśl o powrocie do doktoratu. Nie… Właściwie nie o powrocie. Nie wrócę już do badan nad teologią liberalną z ubiegłego stulecia. Ona nie tylko nie daje odpowiedzi na moje pytania. Problem pojawia się już o poziom wcześniej: nie dostarcza mi nawet instrumentarium, by je sformułować. Jej optymistyczna wiara w rozwój człowieka czyni ją ślepą na tragizm ludzkiego losu. Próbowałem pokazać, że niektórzy jej przedstawiciele sami zdawali sobie z tego sprawę i starali się o tym jakoś mówić, proponować jakieś rozwiązania, nie wychodząc jednak poza jej paradygmat. I stawali się żywymi dowodami jej bankructwa. Nie, nie powrócę do ‘liberałów’ z XIX i początku XX stulecia. Fascynuje mnie coś innego. To, o czym pisze Marek Woszczek.

Gnostycka odmowa wiąże się bezpośrednio ze stanem tego chwilowego otrzeźwienia: jest to w rzeczy samej obudzenie się w obrzydliwej rzeźni przyrody, następnie odczucie smrodu agresji, bólu i niekończącej się śmierci wszystkiego, nawet skał wytapianych i prasowanych gdzieś w głębi ziemi, i powiedzenie tkaczowi tej monstrualnej groteski “nie”. To manicheizm przedstawia właśnie fresk tego świata w sposób zdecydowany i bezlitosny, uniemożliwiający ucieszne snucie dość żałosnych na dłuższą metę, bałwochwalczych fantazji na temat aromatycznej cudowności i pluszowej przyjazności kosmosu. Takie fantazje są dla gnostyka oczywistym dowodem choroby umysłu, całkowitego zamroczenia: jest to bowiem widzenie w kostnicy Światła, cuchnącym cmentarzu demonów, o którym mówił Mani, boskich pieleszy darowanych nieco krnąbrnemu jedynie człowiekowi. Z perspektywy chrześcijaństwa misteryjno-gnostyckiego, w teologii takiej cała prawda uległa przerażającemu zdeformowaniu, wszystko jest dokładnie à rebours. Teologia peanów i kadzideł dla świata materialnego to wykoślawiona teologia tchórzostwa.

I, jako ktoś kto lubi konfrontacje krańcowo odmiennych wizji i wierzy w to, że często prowadzą one do bardzo ciekawych wyników, chciałbym to jakoś skonfrontować z, typową dla anglikanizmu, postawą afirmacji świata materialnego, która, w moim przekonaniu, wypływa z tradycji iro-szkockiej, w pewnym ‘naturalnym pelagianizmie’, którego nie był w stanie zdusić nawet zmasowany atak kalwinizmu w okresie reformacji. Wymyśliłem sobie, że terenem spotkania tych wizji może być myśl religijna i twórczość artystyczna Jerzego Nowosielskiego. Jego ‘karmiąca się herezją ortodoksja’. O tym rozmawiałem z moim znajomym. Dwóch Panów w szponach sławetnego ‘wieku średniego’ filozofowało sobie o ‘gnostyckiej odmowie’ po dobrej kolacji, przy lampce wina. Jeden palił przy tym aromatyczne cygaretki (akurat były w promocji), drugi ‘jointy’…I nawet doszli do pewnych wniosków. Przyszło im mianowicie do głowy, że właściwie po prostu nie da się konsekwentnie i do końca powiedzieć ‘Nie’ temu strasznemu światu, że zawsze musi być miejsce na nadzieje na jakąś metamorfozę, jakieś przeistoczenie, jakąś przemianę… Nowosielski:

My możemy uważać się za istoty rozumne, duchowo wydelegowane niejako do tego, aby ten świat zbawić. W momencie, kiedy ten świat zniknie jako rzeczywistość empiryczna, nasza świadomość zbawiona przeniesie elementy tego świata do nowej ziemi i nowego nieba.

A może ks. dr Henryk Paprocki słusznie wskazuje na związki Nowosielskiego z tradycja chrześcijaństwa syryjskiego, mając nadzieje, że w ten sposób wyrwie go z manichejskiego kontekstu…

Zaledwie tydzień później i zaledwie 15 km. od miejsca, w którym snuliśmy nasze rozważania, niejaki Tristan van der Vlis, lat 24, postanowił dokonać radykalnego odrzucenia świata. Podjął decyzje – nie tylko za siebie, jak znajoma mojego znajomego w grudniu ubiegłego roku, ale jeszcze za 6 innych osób… Patrzę w tej chwili na jego fotografie. Z wyglądu miły chłopak: niebrzydki, szeroko uśmiechnięty. Powiększam zdjęcie, starając sie mu spojrzeć w oczy. Szukam w nich czegoś? Czego? Smutku? Strachu? Okrucieństwa? Pustki? Czegoś, co by zapowiadało to, co niebawem uczyni?

Nie jest rzeczą sprawiedliwą umieszczać go w jednym rzędzie z tamtą dziewczyną. I również z gnostykami. Bowiem jego ‘odmowa’ jest zupełnie inna od ich odmowy. Tristan mówi ‘Nie’, nie mówiąc wcale ‘Nie’. Stara się odrzucić świat, a jednocześnie przekuwa w czyn najgorsze, najbardziej przerażające zasady, według których ten świat działa. Staje sie jednym z ‘rzeźników’ w ‘rzeźni’…

Panie, gdybyś tu był…. Gdybyśmy Cię wpuścili… Gdybyśmy byli w stanie Cię wpuścić… Gdybyśmy nie wyrzucili Cię z tego świata, ogłaszając go ‘naszym’ i tylko NASZYM, nie zapędzili na Górę Trupiej Czaszki, nie przybili do krzyża… Gdybyśmy, ze strachu przed tym, co masz nam do powiedzenia, a przede wszystkim przed tym, kim jesteś, nie postanowili Cie na dobre uciszyć, pozbyć się Ciebie. (‘My’ wszyscy? Nie, nie wszyscy, na szczęście… Ktoś przecież przy Tobie pozostał, ktoś wciąż pozostaje…) Ale… Za niecałe dwa tygodnie zaśpiewamy: ‘Chrystus powstał z martwych, śmiercią pokonał śmierć’… Na stronie Episcopal Cafe znalazłem kilka dni temu słowa Teilharda de Chardin:

Sama w sobie śmierć jest nieuleczalną słabością bytów cielesnych (…) Jednakże wielkim zwycięstwem Stworzyciela i Zbawiciela, w wizji chrześcijańskiej, jest transformacja tego, co samo w sobie jest powszechną siłą, która ukróca i prowadzi do wymarcia, w, ze swej istoty, życiodajny czynnik. Bóg musi, w taki czy inny sposób, stworzyć miejsce dla siebie samego, wydrążając nas i opróżniając, jeśli ma ostatecznie wniknąć w nas. A po to, aby dokonać asymilacji nas w sobie, musi rozbić molekuły naszego bycia, tak aby nas na nowo poukładać i na nowo ukształtować. Funkcją śmierci jest tworzenie koniecznego wejścia do naszej najgłębszej jaźni. To spowoduje, że zostaniemy poddani wymaganej dysocjacji. Przeniesie nas w stan, który jest organicznie konieczny, jeśli boski ogień ma na nas zstąpić. W ten sposób jej fatalna siła rozkładu i rozpadu zostanie wykorzystana dla najbardziej subtelnych działań życia. Co z natury było puste i próżne, co było powrotem do okruchów i kawałków, może, w każdej ludzkiej egzystencji, stać się pełnią i jednością w Bogu.

Wczoraj nasza znajoma z Oklahomy, ks. diakon Helen Waddle, przesłała nam tekst swojego kazania z ostatniej niedzieli.

Niezależnie od cudów, których nie dostąpimy, istnieje jeden, który postrzegam jako cud, a który jest ciągle obecny w naszym życiu. Jest to jedna z największych radości bycia chrześcijaninem. Ten cud to dla mnie posiadanie Boga, który nie jest tylko gdzieś w niebie, lecz Boga, który jest właśnie tutaj z nami, który kocha nas w sposób intymny, pragnąc spędzać z nami czas, rozmawiać z nami, iść z nami i dawać nam rzeczy, których rzeczywiście potrzebujemy.

Ale to nasz wybór, nawiązać z Jezusem relację albo nie. Wybranie relacji z Jezusem wymaga czasu i wysiłku budowania jej przez oddawanie czci, sakramenty, wspólnotę ze sobą nawzajem i czas spędzany sam na sam z naszym Bogiem, w którym niezbędne jest Pismo i modlitwa.

Wiedzcie jednak, że to nie musi być skomplikowane przedsięwzięcie. Jako episkopalianie zostaliśmy obdarzeni błogosławieństwem najpiękniejszego zbioru modlitw w naszym Modlitewniku Powszechnym. Są tam modlitwy na każda okazję, i czynimy słusznie używając ich – ale nie wyłącznie. Niestety obdarzeni takim dziedzictwem mamy skłonność do myślenia, że każda modlitwa musi być świadectwem elokwencji, tak jak te, których się nauczyliśmy – modlitwa jednak jest naprawdę całkiem prosta. Być w relacji z Jezusem to być sobą. Niech twoja modlitwa będzie prosta, uczciwa, autentyczna…

Jest takie opowiadanie, które dostarcza, jak sądzę, najlepszej ilustracji dla modlitwy. Pewna kobieta dzwoni w nim do pastora, i mówi: „Pastorze, właśnie przeniosłam mojego ojca tutaj spoza stanu. Jest w domu opieki w mieście. Widuję go codziennie, ale nikt inny go nie odwiedza i czuje się samotny. Czy odwiedziłby go pastor? Nigdy nie chodził do kościoła, więc proszę przyjść po prostu jako przyjaciel”.

Oczywiście, pastor zgodził się i poszedł do ojca tej kobiety. Po krótkim przywitaniu, mężczyzna zapytał: „Pastorze, jak mam się modlić? Nigdy nie nauczyłem się modlić”.

Pastor, mądrze, nie poinstruował go od razu, ale zapytał „Co sądzisz o modlitwie?”

„Cóż”, odpowiedział mężczyzna, „czy widzi pastor to krzesło obok mojego łóżka? Udaję, że Jezus siedzi na tym krześle i po prostu do Niego mówię”. Ale proszę nie mówić o tym mojej córce. Pomyśli, że jestem wariatem!”. Pastor odpowiedział: „To najlepsza definicja modlitwy, którą kiedykolwiek słyszałem. Sądzę, że sobie po prostu dobrze radzisz”.

Kilka tygodni potem jego córka zadzwoniła do pastora. „Pastorze”, mówi, „chce pastorowi powiedzieć, że mój ojciec odszedł tej nocy. Ale to było dziwne. Pielęgniarka powiedziała mi, że gdy go znalazła, wydawało się, że obejmuje krzesło. Czy ma pastor jakiś pomysł, dlaczego to robił?”.

Jeśli potrzebujesz wizualnej pomocy w modlitwie, ustaw koło siebie krzesło, zastaw dodatkowe miejsce przy stole, wyobraź sobie Jezusa siedzącego obok ciebie na fotelu pasażera w samochodzie czy idącego obok, gdziekolwiek się wybierasz – i po prostu rozmawiaj z Nim.

Czytam te słowa Helen i myślę o tym umierającym człowieku i o krześle. Przychodzi mi do głowy jedna myśl: Nie da się objąć Jezusa, nie biorąc w objęcia… krzesła. Krzesła, które symbolizuje dla mnie… świat. Właśnie ten świat. Empiryczny, straszny, piekielny. Nasz świat – ten sam świat, który Go odrzucił, który odrzucił nadzieję. Ze strachu wybrał strach.

Póki co naprawdę myślę, że niemożliwa jest całkowita odmowa – takie ‘Nie’, które nie zawiera w sobie żadnego ‘Tak’. Albo inaczej: mam nadzieje, że nie jest ona możliwa. Że nie da się powiedzieć ‘Nie’ temu dziwnemu bezsilnemu Mesjaszowi. A nie mówiąc Jemu ‘Nie’, nie możemy też odrzucić świata. Mimo wszystko…

Droga Helen, dziękuję! Księże Henryku, czekam z niecierpliwością na Księdza tekst o Nowosielskim. Panie Marku, mam wrażenie, że powoli dojrzewa we mnie jakaś reakcja na Pański tekst…

Everlasting God, you have ordained and constituted in a wonderful order the ministries of angels and mortals: Mercifully grant that, as your holy angels always serve and worship you in heaven, so by your appointment they may help and defend us here on earth; through Jesus Christ our Lord, who lives and reigns with you and the Holy Spirit, one God, for ever and ever. Amen.

Collect from the Daily Office

When you google the term „Saint Michael and All Angels”, you get a list of links containing a vast number of churches, chapels and schools scattered across the whole world. And nevertheless I can remember only one time when I had a chance to take part in an Anglican celebration of this feast here in Holland; it was already a few years ago and the church was almost empty. It’s hard to resist the impression that the traditional churches don’t know very well what to do with this feast and with angels in general, while the Liberal Catholic Church in Holland, for example, organizes a week’s celebration that ends with a festive Eucharist celebrated today.

We think it should be also said that the angels don’t play an exceptionally important role in our spirituality as well. And therefore a journey into Anthroposophy can be all the more inspiring. In this spiritual tradition today’s feast is celebrated as the feast of courage and strong will. In the Waldorf school my friends work in there are sport activities organized. Their aim is to shape these features – through play.

At a website created by a mother whose children attends such a school, we found the following text:

St Michael is an angel of good will, fighting darkness, reinforcing the inner courage. (…) He is often depicted as having copper scales in his hand. Copper is a metal symbolizing warmth and coldness, while scales are used to weigh good and evil. The weighing points at reason and deliberate acting. The conscious approach to the reality nearby requires deliberation seeking balance. He is sometimes depicted as an angel, but often he looks like a knight on a horse with a sword in his hand. A sword used to fight, made of iron, the symbol of power. A sword used to cut the Gordian knots, making courageous decisions and choices.

In the time of St Michael the change of seasons takes place: from summer to autumn. It’s the time of the autumnal equinox. (…) The nature which gave us its power during the spring and summer time, is dying, but it leaves as with an element of new life – in the seeds and the fruits we use to live through the winter.

Also we humans turn to ourselves and become more depended upon ourselves. We have to become more spiritually active, for we have been placed between extremities: the sunrise and the sunset, darkness and light, life and death, good and evil; the dragon in ourselves. On this way to the inside we shouldn’t avoid difficult things, but what we should do is to confront and overcome them.

St Michael calles us to inner awakening, for only truly awake are you really able to see the power of the dragon and overcome it.

Source

Perhaps today’s feast interpreted in this way will appeal also to us?

Anyway, we do encourage you to listen to the choral evensong for the day of St Michael and All Angels from the cathedral in Southwark.

Wiekuisty Boże, powołałeś i ustanowiłeś w cudownym porządku posługi aniołów i ludzi: łaskawie spraw, aby tak jak Twoi święci aniołowie zawsze służą Ci i wychwalają Cię w niebie, przez Twoje ustanowienie mogli pomagać nam i bronić nas tu na ziemi; przez Jezusa Chrystusa Pana naszego, który żyje i króluje z Tobą i Duchem Świętym, jeden Bóg, na wieki wieków. Amen.

Kolekta z the Daily Office

Jeśli wpisać w internetową wyszukiwarkę hasło ‘Saint Michael and All Angels’ otrzymamy listę zawierającą ogromną ilość kościołów, kaplic i szkol rozsianych po całym świecie. A jednak przypominam sobie tylko jeden jedyny raz, gdy miałem okazję uczestniczyć tu w Holandii w anglikańskim nabożeństwie upamiętniającym to święto i było to juz kilka lat temu, a kościół był prawie pusty. Trudno sie oprzeć wrażeniu, ze tradycyjne Kościoły nie za bardzo wiedzą co począć z tym świętem i w ogóle z aniołami, podczas gdy np. Kościół Liberalnokatolicki w Holandii organizuje trwające tydzień obchody, które kończy odprawiana w dniu dzisiejszym uroczysta Eucharystia.

Wypada od razu przyznać, że i w naszej duchowości aniołowie nie odgrywają jakoś szczególnie istotnej roli. Tym bardziej inspirująca może być wycieczka w sferę antropozofii. W tej tradycji duchowej dzisiejsze święto jest obchodzone jako święto odwagi i silnej woli. W szkole waldorfskiej, gdzie pracują moi znajomi, organizowane są dziś zajęcia sportowe, które mają na celu – w zabawowy sposób – kształtować właśnie te cechy charakteru.

Na holenderskiej stronie internetowej stworzonej przez matkę dwóch dziewczynek chodzących do takiej szkoły znaleźliśmy następujący tekst:

Św. Michał jest aniołem dobrej woli, wojującym z ciemnością, wzmacniającym wewnętrzną odwagę. (…). Często przedstawia się go trzymającego w ręku wagę z miedzianymi szalami. Miedz jest metalem symbolizującym ciepło i zimno zaś waga służy do ważenia dobra i zła. Ważenie wskazuje na rozsądek i rozważne działanie. Świadome podejście do otoczenia wymaga rozwagi i poszukiwania równowagi. Czasem przedstawia sie go jako anioła, ale często wygląda on jak rycerz na koniu z mieczem w dłoni. Mieczem służącym do walki, zrobionym z żelaza, symbolu siły. Mieczem służącym do rozcinania gordyjskich węzłów, podejmowania odważnych decyzji, dokonywania wyborów.

W okresie św. Michała ma miejsce zmiana por roku: z lata na jesień. Jest to czas jesiennej równonocy. (…) Przyroda, która wiosną i latem dala nam swoje siły, obumiera, ale pozostawia nam pierwiastek nowego życia – w nasionach i owocach – których używamy, aby przeżyć zimę.

Również my ludzie zwracamy się ku samym sobie i jesteśmy w większym stopniu zdani na siebie. Musimy stać sie aktywni duchowo, bowiem zostaliśmy uplasowani miedzy skrajnościami: wschodem i zachodem, ciemnością i światłem, życiem i śmiercią, dobrem i złem; smok w nas samych. Na tej drodze do wnętrza nie powinniśmy omijać rzeczy trudnych, ale właśnie konfrontować się z nimi i pokonywać je.

Św. Michał wzywa nas do wewnętrznego przebudzenia, bo tylko naprawdę przebudzony jesteś rzeczywiście w stanie dostrzec moc smoka i przezwyciężyć ją.

Źródło

Może tak właśnie zinterpretowane dzisiejsze święto przemówi również do nas?

W każdym razie zachęcamy do wysłuchania chóralnego evensongu na Dzien Św. Michała i Wszystkich Aniołów z Katedry w Southwark.

Rev. Prof. Konrad Maria Paweł Rudnicki, whose text on imitating Mary we posted on our blog a few months ago, is not only one of the greatest contemporary Polish astronomers, but also a theologian and a priest in the Old Catholic Church of the Mariavites. He serves the Mariavite community in Cracow that gathers in the Lutheran church in Grodzka street. It should be added that we both like to attend its services: Loukas almost every Sunday, and Pradusz whenever he visits Cracow. Taking advantage of the fact that we know Rev. Prof. Rudnicki personally, we asked him to write something for our blog, and before the holidays sent him a list of question about things we are interested in. A few days ago we received the answers. Here they are:

How would you like to introduce yourself to our readers who do not know you and your work yet?

I’m a retired professor of the Jagiellonian University. Presently I work in the same position at the Wyższa Szkoła Środowiska in Bydgoszcz (the University of Environment). I have also fulfilled various pastoral duties. I have both scientific and didactic achievements in three areas: astronomy (galactic kinematics, intergalactic space), the methodology of science (mainly the problems of cosmology) and theology (the mystical theology).

You are an outstanding astronomer; do you still find time to be active in that field?

The time is not the problem, but due to continuous progress of electronics, the methods of both observation and calculation have changed in astronomy so much that I don’t even try to match the younger generation of my colleagues. It happens from time to time that I take part in research planning. I’m interested in new achievements of astronomy and especially the results of my students.

Our blog is to a large extend inspired by the Anglican, and especially the Episcopal, tradition; during your stays in the United States you had contact with the Episcopal Church. Could you tell us something about this period?

During these four years of my research stays in the United States (three years in the Los Angeles diocese and one year in the Galveston-Houston diocese [Rev. Prof. Rudnicki probably means here the Episcopal diocese of Texas] I served as a non-stipendiary priest in three Episcopal parishes. It was simply a need of my soul: not to stop being a priest. There were only low church parishes in the surroundings of the University where I worked, even though I would rather have served in a high church one. But I had no choice. I obtained a permission and a referral from my bishop in Plock and got a certificate from the bishop in charge of the respective Episcopal diocese. The Anglican church is doctrinally comprehensive enough for me to fit in with my Mariavtism without any problem. In the sixties I also got to know the old rite with “Gloria” as a thanksgiving at the ed of the service, while in the eighties I celebrated in the reformed rite [Rev. Prof. means the 1979 version of the BCP] – “Gloria” in the same place as in the Tridentine Mass.

In a certain moment of your life you have consciously chosen Mariavitism and have been serving as a Mariavite priest for years. How would you briefly describe the essence, the basic message of Mariavitism?

Precisely speaking, Mariavitism is not a theological movement, but a prayer one. The Mariavites were once in the Roman Catholic Church, then accepted the doctrine of the Union of Utrecht, and today the various branches of Mariavitism have different doctrines. The last Mariavite monastery in the United States in Kelseyville, California, unable to come to terms with Plock, came under the jurisdiction of the Episcopal Church and accepted its doctrine. In the revelations that provided foundations for Mariavitism we can find rules for organizing a new monastic congregation [community], but not a church as such. The Mariavite idea comprises in the first place the cult of the Eucharist and the awareness of the perpetual care of the God-Bearer [Theotokos], and the imitation of her life. From this derive a few additional characteristics of Mariavitism. A Mariavite can be a member of any denomination that practices the Eucharist and allows its members to imitate the positive biblical figures (thus also Mary of Nazareth). The doctrinal form these things are expressed in is of lesser importance. The Mariavites have been allowing anyone to join the community since 1906 – the Protestants, for instance. Presently there are members of fife different churches in the Mariavite Community. From the beginning onwards, the purpose of the Mariavite Church, which of course played an important role in Mariavitism, was to enable the Mariavite Community to exist and develop properly.

Who is the foundress, Mother Kozlowska for you? What role do her revelations play?

The Mother, St Maria Franciszka, is for me a guide providing instructions how to practice Christianity nowadays. I’m speaking of our times: full of political, technological, economical, social and cultural novelties as they are. On the turn of the 19^th century, when she received these instructions in a revelation, these times were yet to come. Not always did she understand the meaning of her revelations, but she faithfully wrote them down.

The basic characteristic of Marivitism is the call to the so called Eucharistic adoration of supplication. What role does it play in your own spirituality? Is it always an adoration in front of the Most Blessed Sacrament?

It happens relatively rarely that I have the opportunity to adore before the Blessed Sacrament or a tabernacle. I don’t have suitable conditions in my home chapel for reserving the Sanctissimum. While adoring, I unite myself in thoughts with the churches where the true Eucharistic elements are resrved. I must also say confess that it is only seldom that I have time to adore for an hour, which was the custom of the first Mariavites. I do it only when I wake up around 4 am. Usually I wake up at half past four and have time only for a half hour adoration. The days when due to some reasons I don’t adore at all are dark days for me.

Is it correct to understand adoration as a means to calm God’s wrath? If so, does it not imply an image of an offended God-sovereign, who has to be appeased?

Reasonable parents buy their child a toy if they ask for it persistently for some time. A toy received after the first caprice or given even before the child asks for it, is usually not respected. God is a reasonable parent. He wants to offer his mercy to those who truly desire it.

The name Mariae vita itself points at a special importance of the Mother of God. What is this importance and who actually is she for you?

Reasonable Mariavites want to imitate her and be aware of her perpetual help. Outwardly she was an ordinary married woman not avoiding social life (the Wedding in Cana): she didn’t stand out in any manner.

At the same time, through marriage with St Joseph, who was the true heir of the throne of Juda (see the introduction to the Gospel of St Matthew), she had the right to the title of a queen, and in the spiritual order she was the concentration of the energies of God the Father. We call her Queen of Heaven. She is the only biblical figure referred to as kecharitomene, which should be translated as “completely graced”, “fulfilled with grace”, and traditionally it is translated as “full of grace”. We try to be perfectly ordinary outwardly, and inwardly strive – doing our best – after perfection. Christ is the lord of the consciousness of the self, he can be accepted only consciously. But how can the first impulse on our way to Christ be born in us? We think that the God-Bearer – as the perpetual helper of people – is the lady of the subconscious, that she works in us, even when we are not yet able to desire it. She leads us to Christ.

You are one of the representative figures of Polish anthroposophy. To many of our readers this way is completely strange. How would you briefly explain what it is all about?

Anthroposophy is for me in the first place a method of gaining spiritual knowledge based upon consciousness. While the Eastern esoteric schools tell their followers to obey their “masters” passively, in anhtroposophy every exercise has to be understood with regard to the way it works and the purpose it has. The anthroposophic methodleads slower to real contact with the spiritual world than the oriental ones or the method of Weinfurter do, but it avoids the danger of submitting to the unrecognized, dark powers. When I adore the Blessed Sacrament in the anthroposophic way, I develop  through such an adoration far more than if I were doing it in the traditional way.

For many of those who know something about anthroposophy, it is simply a heresy – one of contemporary forms of gnosis. How do you combine it with Catholic Christianity? Is there something in Christianity that anthroposophy helped you to see or understand better?

Sometimes by anthroposophy we don’t understand a method of spiritual research but the results it provides. If the Greek word gnostikon be understood in its original meaning of “cognitive”, than anthroposophy provides knowledge, which is “spiritual gnosis”, just like mathematics provides “mathematical gnosis”. But when we combine this word with the doctrine of the so called Gnostics, the anthroposophic results match them as rarely as the doctrinal formulations of the traditional Christian churches. My personal anthroposophic research allows me sometimes to understand myself and my environment better, while other results of anthroposophic research, both the published ones and the ones handed on to me by more advanced anthrophosiphists I know, allowed me to understand the dogmas of the Universal Church, such as, among other things, the previously incomprehensible things like the essence of the seven sacraments or the eternal virginity of Mary of Nazareth. Some people see error in reincarnation which anthroposophists acknowledge. What anthroposophists know about it is fundamentally different from the popular Eastern views on the subject. Moreover, it should be remembered that reincarnation was condemned neither by an ecumenical council, nor by an “infallible” decree of the Roman popes. Indeed, the fourth ecumenical council condemned the alleged views of Origin that our souls sinned in the spiritual world and our incarnation in this world is a punishment for it. Such a quaint view is strange to the results of anthrophosophic research. It is worth mentioning that the classic Orthodox dogmatics by Malinowski [you can find it here in Russian] includes preexistence as one of the possible origins of human souls, which includes also the teaching of reincarnation. The assertion that God creates every human soul only at the moment of conception is a theological opinion of many Western theologians, but not a dogma of the Universal Church. Perhaps I will also say that the lack of contradiction between anthroposophy and the church is to be seen as well in the fact that there exists an organization, “Sophia”, established in Germany to which only Roman Catholic anthroposophists were admitted during the first few decades of its existence. It was acknowledged (not without some restraints at first) both by the Roman Catholic Church and the General Anthroposophical Association.

(…)

I know that you hold peculiar views on the Holy Trinity. Could you tell me something about that?

Valentin Tomberg

I suppose that what you have in mind are not my personal views, but a certain remark of Valentin Tomberg that seems to me an accurate approach to one of the aspects of the Holy Trinity; that is why I sometimes mention it. According to Tomberg religious views may be divided into deistic, theistic and pantheistic. In his opinion Christianity contains elements of all the three of them. The deistic aspect is expressed by the person of God – the Creator and Lawgiver, whom we can ask for something only through the mediation provided by the Son; it should be added that in proper church prayers we never ask God the Father for anything for ourselves as individuals. For instance the Lord’s Prayer contains the pronouns “our”, “us”, but not “mine”, “me”. God the Father takes care of us collectively and not individually. The theistic aspect is to be found in the person of the Son of God, who is the one we are able to “speak to” about our personal matters, and who, through Eucharist, develops our individual personality. And, last but not least, the Holy Spirit is present in the whole manifested reality. He represents the pantheistic aspect. The basic liturgical prayers of the church are not directed to the Holy Spirit, but to the other persons of the Trinity, asking for the Holy Spirit to come, that is to say for the ability to see divinity in everything that exists. Hymns such as “Come creator Spirit” appear relatively late in the history of the church and have the character of a poetic metaphor. Such a view explains certain things to me.

We are very grateful to Rev. Prof. Rudnicki that in spite of numerous obligations he found the time to share his thoughts with us. For the interested readers we have collected a few links where you can find some information about him, his scientific achievements and publications (we have listed only the English ones below, for the Polish ones go to the Polish version of the article).

The book The Cosmologist’s Second; A review of the book The Cosmological Principles and an article on Goetheanism in science by Prof. Rudnicki.

Miłośnicy starych polskich seriali przypominają sobie może odcinek Wojny Domowej, w której przybyła z wizytą babcia postanawia zadbać o rozwój intelektualny swego wnuka i zaleca mu między innymi przeczytanie całej listy książek, a wśród nich Pogadanek o planetach Konrada Rudnickiego. Prof. Konrad Maria Paweł Rudnicki, którego tekst zamieściliśmy już na blogu kilka miesięcy temu, to nie tylko jeden z największych polskich astronomów współczesnych, ale też teolog i duchowny Kościoła Starokatolickiego Mariawitów. Ksiądz Profesor duszpasterzuje krakowskiej wspólnocie mariawitów spotykającej się w kościele luterańskim przy ul. Grodzkiej. Dodać należy, że obydwaj chętnie w jej nabożeństwach uczestniczymy: Loukas nieomal każdej niedzieli, Pradusz gdy tylko jest w Krakowie. Korzystając ze znajomości z Księdzem Profesorem, poprosiliśmy go o wypowiedź dla naszego bloga. Przed wakacjami wysłaliśmy mu listę pytań dotyczących zagadnień, które nas interesują, i kilka dni temu otrzymaliśmy odpowiedź. Oto ona:

W jaki sposób chciałby Ksiądz Profesor przedstawić się osobom, które dotychczas nie zetknęły się z Księdza dorobkiem?

Jestem emerytowanym profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Obecnie pracuję na takim samym stanowisku w Wyższej Szkole Środowiska  w Bydgoszczy. Pełniłem również i pełnię dalej różne obowiązki duszpasterskie. Posiadam dorobek zarówno naukowy jak i dydaktyczny w trzech dziedzinach: Astronomii (kinematyka Galaktyki, materia międzygalaktyczna), metodologii nauk (głównie problemy kosmologii) oraz teologii (teologia mistyczna).

Jest Ksiądz Profesor wybitnym astronomem, czy w dalszym ciągu znajduje Ksiądz czas na aktywność w tej dziedzinie?

Czas bym znalazł, ale wskutek stałego postępu elektroniki, tak się w astronomii zmieniły metody pracy i obserwacyjnej i rachunkowej, że nie usiłuję nawet  dorównać młodszemu pokoleniu kolegów. Zdarza mi się jeszcze czasem brać udział w planowaniu prac badawczych. Interesuję się nowymi osiągnięciami astronomii, zwłaszcza wynikami moich uczniów.

Nasz blog inspiruje się mocno tradycją anglikańską, a zwłaszcza episkopalną; w czasie swoich pobytów w USA zetknął się Ksiądz Profesor z Kościołem Episkopalnym. Czy mógłby nam powiedzieć coś o tym okresie?

W czasie czterech lat moich pobytów naukowych w Stanach Zjednoczonych (trzy lata w diecezji los-angeleskiej i jeden rok w diecezji houstońsko-galwestońskiej) pełniłem funkcje pozaetatowego kapłana w trzech parafiach episkopalnych. To była po prostu potrzeba mojej duszy, żeby nie przestawać być kapłanem. W okolicach uczelni, w których pracowałem były tylko parafie kościoła niskiego (low church), choć wolałbym odprawiać w obrządku wysokim (high). Ale nie miałem wyboru. Brałem zezwolenie i skierowanie od mojego biskupa w Płocku i dostawałem certyfikat od właściwego ordynariusza Kościoła Episkopalnego. Kościół Anglikański jest na tyle szeroki doktrynalnie, że się w nim mieściłem bez trudu z moim mariawityzmem. W latach sześćdziesiątych poznałem jeszcze dawny obrządek z „Gloria” jako podziękowaniem przy końcu nabożeństwa, zaś w latach osiemdziesiątych odprawiałem już w obrządku zreformowanym – „Gloria” tak jak we Mszy Świętej trydenckiej.

W pewnym okresie życia wybrał Ksiądz świadomie mariawityzm i służy od lat jako mariawicki kapłan. W jaki sposób określiłby Ksiądz krótko istotę, podstawowe przesłanie mariawityzmu?

Mariawityzm nie jest ściśle biorąc ruchem teologicznym, lecz modlitewnym. Mariawici ongiś trwali w Kościele Rzymskokatolickim, potem przyjęli doktrynę Unii Utrechckiej, dziś liczne odłamy mariawityzmu mają różne doktryny. Ostatni klasztor mariawicki w Stanach Zjednoczonych w Kelseyville (Kalifornia) nie mogąc się dogadać z Płockiem uzyskał jurysdykcję Kościoła Episkopalnego przyjmując jego doktrynę. W objawieniach leżących u podstaw mariawityzmu występują zasady organizacji nowego zgromadzenia zakonnego, a nie Kościoła jako takiego. Idea mariawicka to przede wszystkim kult Eucharystii i świadomość nieustającej opieki Bogurodzicy oraz naśladowanie jej życia. Z tego wynika jeszcze kilka dodatkowych cech mariawityzmu. Mariawitą może być członek każdego wyznania, które praktykuje Eucharystię i pozwala naśladować życie pozytywnych postaci biblijnych (a więc i Marii z Nazaretu). Natomiast doktrynalna forma ujęcia tych spraw jest mniej ważna. Mariawici od roku 1906 przyjmują do Zgromadzenia wszystkich – na przykład ewangelików. Obecnie w Zgromadzeniu Mariawitów są wyznawcy pięciu różnych kościołów. Od początku istnienia celem Kościoła Mariawitów, odgrywającego oczywiście istotna rolę w mariawityzmie, było danie możliwości istnienia i właściwego rozwoju Zgromadzenia Mariawitów.

Kim jest dla Księdza założycielka, Mateczka Kozłowska? Jaką rolę odgrywają jej objawienia?

Mateczka, święta Maria Franciszka jest dla mnie dawczynią wskazówek, jak w dzisiejszych czasach praktykować chrześcijaństwo. Mówię o czasach obecnych pełnych nowości politycznych, technicznych, ekonomicznych, społecznych i obyczajowych. Na przełomie wieku XIX i XX, gdy odbierała te wskazówki w objawieniu, były to czasy przyszłe. Nie zawsze sama rozumiała znaczenie swoich objawień, ale wiernie je zapisała.

Podstawową cechą mariawityzmu jest wezwanie do tak zwanej adoracji ubłagania. Jaką rolę odgrywa ona w Księdza własnej duchowości? Czy jest to zawsze adoracja przed Najświętszym Sakramentem?

Dość rzadko mam okazję odbywać adorację przed wystawionym Przenajświętszym Sakramentem lub przed tabernakulum. W domowej kaplicy nie mam warunków na przechowywanie Sanctissimum. Adoracje odprawiam łącząc się myślą z tymi kościołami, które przechowują prawdziwe postacie eucharystyczne. Muszę się też przyznać, że rzadko mam czas na odprawienie godzinnej adoracji, charakterystycznej dla pierwotnego mariawityzmu. Tak bywa tylko wtedy, gdy się obudzę około godziny czwartej. Przeważnie budzę się o wpół do piątej i mam czas tylko na adorację półgodzinną. Dni, w których z jakichś powodów nie oprawiłem w ogóle adoracji, są dla mnie ciemnymi dniami.

Czy właściwie jest rozumienie adoracji jako środka, który powstrzymuje gniew Boga? Jeśli tak jest, to czy nie kryje się za tym obraz obrażonego Boga-suwerena, którego trzeba przebłagać?

Rozsądni rodzice kupują zabawkę dziecku wtedy, gdy ono o nią przez pewien czas, usilnie prosi. Zabawka otrzymana po pierwszej zachciance, lub dana zanim dziecko jej zachce, przeważnie nie bywa szanowana. Bóg jest rozsądnym rodzicem. Swoje miłosierdzie chce ofiarować tym, którzy go naprawdę pragną.

Sama nazwa Mariae vita wskazuje na szczególne znaczenie Matki Bożej. Na czym ono polega i kim jest właściwie ona dla Księdza?

Rozsądni mariawici chcą ją naśladować i być świadomi jej nieustającej pomocy. Ona była zewnętrznie zwykła mężatką nie stroniącą od życia towarzyskiego (Wesele w Kanie), niczym się nie wyróżniała. Zarazem przez małżeństwo ze świętym Józefem, który był właściwym następcą tronu judzkiego (patrz: wstęp do Ewangelii świętego Mateusza) przysługiwał jej tytuł królowej, a w porządku duchowym była koncentracją sił Boga Ojca. Nazywamy ja Królową Niebieską. Jest jedyną postacią biblijną określoną greckim przymiotnikiem kecharitomene,  co po polsku powinno być oddane jako „przełaskawiona”, „łaską przepełniona”, a tradycyjnie jest tłumaczone „łaski pełna”. Staramy się zewnętrznie być zupełnie zwyczajni, a wewnętrznie dążyć – w miarę sił – do doskonałości. Chrystus jest panem świadomości jaźniowej, może być przyjęty tylko świadomie. Ale jak ma się w nas narodzić pierwszy impuls w drodze do Chrystusa? Uważamy, że Bogurodzica – jaka świadcząca nieustanną pomoc ludziom – jest panią podświadomości, działa w nas, nawet gdy tego jeszcze nie potrafimy zapragnąć. Prowadzi nas do Chrystusa.

Jest Ksiądz jedną ze sztandarowych postaci polskiej antropozofii. Dla wielu spośród naszych czytelników ta droga jest zupełnie obca. Jak najkrócej wyjaśniłby Ksiądz, na czym ona polega?

Antropozofia jest przede wszystkim metodą zdobywania wiedzy duchowej opartą na świadomości. O ile wschodnie kierunki ezoteryczne każą biernie słuchać „mistrza”, o tyle w ćwiczeniach antropozoficznych każde wykonywane ćwiczenie musi być zrozumiane co do swego działania i celu. Metoda antropozoficzna prowadzi wolniej do realnych kontaktów ze światem ducha niż metody orientalne lub metoda Weinfurtera, ale unika niebezpieczeństw poddania się nierozpoznanym, ciemnym siłom. Gdy w sposób antropozoficzny adoruję Przenajświętszy Sakrament, taka adoracja rozwija mnie silniej niż gdybym to robił tylko w sposób tradycyjny.

Dla wielu spośród tych, którzy coś o antropozofii wiedzą, jest ona po prostu herezją – jedną ze współczesnych form gnozy. Jak łączy ją Ksiądz Profesor z katolickim chrześcijaństwem? Czy jest coś takiego w chrześcijaństwie, co antropozofia pozwoliła Księdzu lepiej dostrzec, zrozumieć?

Czasem pod antropozofią rozumie się nie tyle metodę badań duchowych ile wyniki otrzymane tą metodą. Jeśli greckie słowo gnostikon   rozumieć w pierwotnym znaczeniu: „poznawczy”, to antropozofia daje wiedzę, a więc „gnozę duchową”, podobnie jak matematyka daje „gnozę matematyczną”. Jeśli jednak ten wyraz łączyć z doktrynami tak zwanych gnostyków to wyniki antropozoficzne pokrywają się z nimi równie rzadko jak sformułowania doktryn tradycyjnych kościołów chrześcijańskich. Osobiste badania antropozoficzne pozwalają mi czasem lepiej zrozumieć siebie i moje otoczenie, zaś inne wyniki badań antropozoficznych i te opublikowane i te, które mi zakomunikowali prywatnie wyżej ode mnie rozwinięci znajomi antropozofowie, pozwoliły pojąć dogmaty Kościoła Powszechnego, między innymi takie wpierw niezrozumiałe rzeczy jak istotę siedmiu sakramentów, lub wieczne dziewictwo Marii z Nazaretu. Niektórzy widzą jakiś błąd w uznawanej przez antropozofów reinkarnacji. Otóż to, co antropozofowie wiedzą o niej, jest w podstawach różne od popularnych wschodnich wyobrażeń na ten temat. Ponadto trzeba pamiętać, że reinkarnacja nie była potępiona przez żaden sobór powszechny, ani przez „nieomylne” orzeczenie papieży rzymskich. Owszem czwarty sobór powszechny potępił rzekome poglądy Orygenesa, że nasze dusze zgrzeszyły w świecie duchowym i za karę się wcielamy na tym świecie. Taki osobliwy pogląd jest obcy wynikom badań antropozoficznych. Warto wspomnieć, że klasyczny prawosławny podręcznik dogmatyki Malinowskiego [można znaleźć go tutaj, przyp. red.] jako jedną z możliwości pochodzenia dusz ludzkich wymienia preegzystencję, w ramach której mieści się również nauka o ponownych wcieleniach. Twierdzenie, że Bóg stwarza każdą dusze ludzką dopiero w czasie poczęcia jest opinią teologiczną wielu zachodnich teologów, ale nie dogmatem Kościoła Powszechnego. Może powiem jeszcze że brak sprzeczności pomiędzy antropozofią i Kościołem widać również w tym, że istnieje założona w Niemczech fundacja „Sophia” która przez pierwsze kilkadziesiąt lat swego istnienia skupiała wyłącznie rzymskich katolików będących antropozofami. Uznawały ją (nie bez pierwotnych oporów) i Kościół Rzymski i Powszechne Towarzystwo Antropozoficzne.

(…)

Wiem o osobliwych poglądach Księdza na Trójcę Świętą. Czy mógłbym coś o tym usłyszeć?

Valentin Tomberg

Myślę, że idzie tu nie o moje osobiste poglądy ale o pewna uwagę Valentina Tomberga, która mi się wydaje celnym ujęciem jednego z aspektów Trójcy Świętej, więc czasem o nim opowiadam. Otóż według Tomberga poglądy religijne można podzielić na deistyczne, teistyczne i panteistyczne. Jego zdaniem chrześcijaństwo zawiera elementy wszystkich trzech. Aspekt deistyczny przedstawia osoba Boga – Stwórcy i prawodawcy, którego możemy o cokolwiek prosić tylko dzięki pośrednictwu ustanowionemu przez Syna; przy czym w prawidłowych modlitwach kościelnych nigdy nie prosimy Boga Ojca o coś dla siebie jako jednostki. Na przykład Modlitwa Pańska ma „nasz”, „nam”, „nasze”, „naszym”, lecz nie „mój”, „mnie”, „moje”, „moim”. Bóg Ojciec zajmuje się nami zbiorowo, ale nie jednostkami. Aspekt teistyczny znajdujemy w osobie Syna Bożego, z którym właśnie mamy możność „rozmawiać” o naszych osobistych sprawach, a przez Eucharystię rozwija naszą indywidualną osobowość. Wreszcie Duch Święty jest rozlany w całej przejawionej rzeczywistości. Przedstawia aspekt panteistyczny. Podstawowe liturgiczne modlitwy kościelne nie kierują się do Ducha Świętego lecz do pozostałych osób Trójcy prosząc o Świętego Ducha, czyli o możliwość dojrzenia boskości we wszystkim, co istnieje. Hymny takie jak „Przybądź Duchu Stworzycielu” są w dziejach Kościoła stosunkowo późne i mają raczej charakter poetycznej metafory. Mnie takie spojrzenie wyjaśnia pewne rzeczy.

Jesteśmy bardzo wdzięczni Księdzu Profesorowi, że pomimo rozlicznych obowiązków znalazł czas na podzielenie się z nami swoimi przemyśleniami, zaś dla zainteresowanych zebraliśmy kilka adresów internetowych, pod którymi można zapoznać się z informacjami o jego osobie, dorobkiem naukowym oraz publikacjami:

Autobiografia naukowa; Podsumowanie dorobku w miesięczniku UJ Alma Mater; Ksiażka The Cosmologist’s Second; Omówienie książki The Cosmological Principles; Artykuł o metodzie goetheańskiej w naukach przyrodnich w Alma Mater; Relacja z wykładu w Warszawie; Wywiad na portalu ekumenizm.pl oraz wywiad ze Stanisławem Obirkiem.

Oczywiście zachęcamy również do zapoznania się z publikacjami książkowymi Księdza Profesora, takimi jak Moja droga do religii czy Człowiek i jego środowisko; przede wszystkim zaś do wizyty na stronie aperiodyku Praca nad sobą, którego jest wydawcą – znaleźć tam można archiwalne wydania i informacje jak zaprenumerować to pismo.