Chrześcijaństwo musi określić się na nowo

He [Jesus] dreamed a beautiful vision of a new man and a new society that is finally aware of the spiritual foundations of being and doesn’t leave its dark caves of sinister systems in order to prey only, but will make its aim the highest of spheres.

The, by the way very beautiful, sentence of Karol Grycz-Śmiłowski came to our minds when we were translating the following fragment of the interview with Bishop John Shelby Spong. Karol Grycz-Śmiłowski had been a Lutheran preacher for many years. Yet in early thirties he left the Lutheran Church to establish a free religious congregation referring to the tradition of the Polish Brethren – the forefathers of contemporary Unitarians. The vision of Christ Bishop Spong speaks of as a chance for the future is then a lot older than it would seem. It goes back much farther than the times of Grycz-Śmiłowski or even the 17 c Unitarians. Besides that, Rev. Grycz-Śmiłowski left the institutional Church and the Rt. Rev. Spong remains its member. Without a doubt, it is a reason to be glad that there is a Church inclusive enough to provide place for John Shelby Spong. Yet on the other hand, just as we agree, unfortunately, with his criticism of the attitude of Archbishop Rowan Williams on the LGBT issue, we also join Williams in asking whether the Christian tradition is truly as barren as Spong seems to think. After all Spong himself emphasizes his attachment to the vision of the early Christians and says that “after all, I’m very orthodox”. This time it’s hard to say that the thoughts expressed in this part of the interview surprise us a still very actual. On the contrary, it seems to us as if some of them were taken from the 19 c as they are. We think nonetheless that they are worth getting acquainted with. In order to, for instance, using what is really valuable in them, move on.

Wyśnił [Jezus] przepiękną wizje nowego człowieka i nowego społeczeństwa, które sobie nareszcie uświadomi duchowe podstawy bytu i nie będzie już z ciemnych jaskiń złowrogich systemów wychodziło tylko na zer, ale do najszczytniejszych będzie zdążać sfer.

To skądinąd piękne zdanie Karola Grycza-Śmiłowskiego przyszło nam do głowy, gdy tłumaczyliśmy kolejny fragment wywiadu z biskupem Johnem Shelby Spongiem. Karol Grycz-Śmiłowski był przez wiele lat luterańskim pastorem. Na początku lat trzydziestych porzucił jednak Kościół luterański i rozpoczął tworzenie wolnej wspólnoty religijnej nawiązującej do tradycji braci polskich – protoplastów współczesnych unitarian. Prezentowana przez biskupa Sponga jako szansa na przyszłość wizja Chrystusa jest więc o wiele starsza niż by się wydawało. W gruncie rzeczy jej korzenie sięgają o wiele dalej aniżeli czasy Grycza-Śmiłowskiego czy nawet XVII-wiecznych unitarian. Poza tym, Wielebny Grycz-Śmiłowski wystąpił z instytucjonalnego Kościoła, Przewielebny Spong pozostaje jego członkiem. Bez wątpienia można się cieszyć, że istnieje Kościół na tyle inkluzywny, że jest w nim miejsce dla Johna Shelby Sponga. Z drugiej strony jednak tak jak zgadzamy się, niestety, z krytyką, którą Spong wysuwa pod adresem postawy Arcybiskupa Rowana Williamsa w kwestii homoseksualizmu, podpisujemy się również pod pytaniem, które swego czasu postawił Williams Spongowi: czy tradycja chrześcijańska jest rzeczywiście tak bezpłodna jak zdaje się on sądzić. W końcu Spong sam podkreśla swoje przywiązanie do wizji pierwszych chrześcijan i mówi o sobie, że „ostatecznie jestem bardzo ortodoksyjny”. Tym razem trudno powiedzieć, że wyrażone w tej części wywiadu myśli zaskakują nas nadal swoją świeżością. Raczej wręcz przeciwnie, wiele z nich wydaje nam się wprost przeniesionymi z XIX wieku. Mimo to sądzimy, że warto się z nimi zapoznać. Na przykład po to, aby wykorzystując wszystko to, co w nich naprawdę wartościowe, pójść dalej.

Skupmy się na chwilę na pracach Księdza Biskupa. Często zastanawiam się nad etycznymi konsekwencjami tej wersji chrześcijaństwa oraz tym, dlaczego przemawia ona do tak wielu ludzi. Karol Marks był bardzo dobrze świadom, że istnieje pewien rodzaj impulsu religijnego czy logiki religijnej w samym sercu kapitalizmu. Innym słowy, istnieją wyrazy religii, które diabolicznie odpowiadają naszemu nowoczesnemu skupieniu na sobie. Te rodzaje religii są bałwochwalstwem, ponieważ nie stanowią realnego wyzwania dla sposobu w jaki ludzie żyją. Na przykład, czy Zachodni Buddyzm a nawet chrześcijaństwo zielonoświątkowe nie są obrzydliwie burżuazyjnymi formami religii? Z całym tym mówieniem o „byciu wszystkim, kim można być”, albo o „szukaniu Boga jako szukaniu samego siebie”, czy Księdza wizja „nowego chrześcijaństwa” nie schlebia temu samemu burżuazyjnemu temperamentowi?

Sądzę, że jest to prawdopodobnie uprawniona krytyka, ponieważ to jest ten rodzaj świata, do którego staram się cały czas przemawiać. I prawdopodobnie wyrażam swoje przesłanie w języku, który współbrzmi z tym sposobem życia.

Pozwolę sobie jednak powiedzieć, że sądzę, iż ludzie są nieuniknienie i beznadziejnie religijnymi stworzeniami. Przyczyną tego jest, że jesteśmy jedynymi samoświadomymi istotami na świecie, o których wiemy. A samoświadomość oznacza, że odczuwa się ból samotności we wspaniałym wielkim świecie, którego nie czuje się częścią, od którego czuje się odseparowanym. Ludzie wiedzą, że umrą. Wszystkie żyjące stworzenia umierają, ale tylko ludzie przewidują to i przygotowują się na to. Tak więc musimy żyć z cieniem naszej śmiertelności; i to jest jedna z tych rzeczy, które stanowią paliwo dla impulsu religijnego. Być może jednak na głębszym poziomie ludzie żyją również z pytaniem, czy życie ma jakikolwiek sens. Czujemy więc pociąg do poszukiwania sensu, ponieważ z życiem jest tak, że, jeżeli jest bezsensowne, można równie dobrze popełnić samobójstwo i z tym skończyć. Poszukiwanie sensu jest więc również głęboko religijną rzeczą.

Nie sądzę, że świat stanie się kiedykolwiek bezreligijny. Myślę natomiast, że religia zawsze będzie przemieniać swoją twarz i swoje formy. Już to w tradycji chrześcijańskiej przerabialiśmy. Pomyśl choćby o różnych teologicznych re-inkarnacjach, które wydarzały się w odpowiedzi na ciągle poszerzające się spojrzenie na świat: narodziny chrześcijaństwa w żydowskim świecie jako części żydowskiego rozumienia Boga, przekład wiary chrześcijańskiej na język platonizmu przez Augustyna, pogodzenie chrześcijaństwa z myśleniem arystotelejskim przez Akwinatę, reformacyjne zmaganie się z Odrodzeniem, które przedstawiało ogromny wpływ pochodzących ze Wschodu nowych idei o Bogu i religii oraz świecie.

Od tego czasu miała miejsce inna rewolucja, która zmieniła cały sposób w jaki postrzegamy świat i chrześcijaństwo musi określić się na nowo w kategoriach tego nowego świata. Kopernik, Kepler i Galileusz zniszczyli mieszkanie Boga w niebie a w rezultacie teistyczne definicje Boga wraz z nim. Po zniszczeniu tego Boga trzeba odnaleźć nowy sposób mówienia o Nim, który wykraczałby poza teizm. Jedyną alternatywą dla teizmu, którą naszą świat wydaje się znać, jest ateizm. Musimy znaleźć sposób wyjścia poza tę opozycję. Musimy znaleźć nowy sposób mówienia o Bogu.

To jest oczywiście właśnie ten problem, z którym borykał się Paul Tillich.

O tak. Tillich jest jednym z teologów, którzy mnie ukształtowali. Kolejną postacią w tej rewolucji był Izaak Newton, który pokazał nam, że świat funkcjonuje według bardzo precyzyjnych praw naturalnych. Nie ma w nim za wiele przestrzeni na cuda i magię. A ostatecznie przychodzi Charles Darwin i zmienia sposób w jaki mamy patrzeć na ludzkie życie.

Pracuje teraz nad zagadnieniem życia po śmierci i jestem przekonany, że Darwin jest kluczową postacią, która nakłuwa w zachodnim świecie przekonanie, że istnieje życie po śmierci, ponieważ związał nas ze zwierzętami. Przedtem myśleliśmy o sobie jako o stworzonych na obraz Boga, z wieczną duszą, a teraz odnajdujemy siebie samych tylko troszeczkę wyżej od małp. Nigdy nie przypisywaliśmy żadnej wartości życiu zwierzęcemu, a teraz identyfikujemy się ze zwierzętami.

Myślę również, że Darwin rzucił wyzwanie podstawowemu sposobowi, w jaki był opowiadany chrześcijański narratyw. Przed Darwinem snuliśmy opowieść wiary chrześcijańskiej mówiąc o ludziach, który zostali stworzeni doskonale na obraz Boży, którzy jednak wypowiedzieli Bogu posłuszeństwo i upadli w grzech, niszcząc w ten sposób cały porządek stworzenia. Ludzie nie mogli zbawić samych siebie. Próbowało uczynić to prawo i próbowali prorocy, a w końcu Bóg wkroczył w świat w swoim własnym czasie w postaci zbawcy-wybawiciela. I to jest historia Jezusa, który zapłacił cenę za grzech na krzyżu i w ten sposób odtworzył upadłe stworzenie ku temu, czym miało być w zamierzeniu na samym początku. To w zasadzie jest teologia wcielenia i odkupienia, którą opowiadaliśmy przez lata.

Ale to nie działa i nie jest prawdą. Nigdy nie byliśmy stworzeni doskonale na obraz Boga. Stworzono nas jako jednokomórkowe jednostki życia i ewoluowaliśmy przez ponad cztery i pół do pięciu miliardów lat przez różne etapy, aż w końcu osiągnęliśmy samoświadomość. Jesteśmy ludźmi zorientowanymi na przetrwanie, ponieważ nie przeszlibyśmy przez ten ewolucyjny proces, gdybyśmy nie byli zorientowani na przetrwanie. Jesteśmy przez to radykalnie skoncentrowanymi na sobie, zorientowanymi na przetrwanie stworzeniami i musieliśmy takimi być, by wygrać ewolucyjna batalię. Ale w pewnym momencie wygraliśmy tę batalię, bo teraz nie mamy już wrogów poza samymi sobą, więc zwracamy nasze instynkty przetrwania przeciwko sobie nawzajem – na przykład w ludobójstwie. To, co doprowadziło nas do dominacji w świecie, nie wystarcza, by doprowadzić nas do następnego etapu, jakikolwiek by on nie był. Darwin sugeruje, że nikt z nas nie musi być wybawiony z upadku, który nigdy nie miał miejsca, ani nie musi być mu przywrócony status, którego nigdy nie miał. Cały ten sposób opowiadania chrześcijańskiego narratywu po prostu nie działa.

Tak więc zamiast widzieć Jezusa jako boskiego zbawcę-wybawiciela, który płaci cenę grzechu, uważam, że musimy obrócić całą chrystologię ku spojrzeniu na Jezusa jako na rodzaj człowieczeństwa, który umożliwia nam przestać być takimi zorientowanymi na przetrwanie stworzeniami jakimi jesteśmy i zacząć rozdawać nasze życie. Uważam to za niezwykle mocne oraz za coś, za co ludzie będą gotowi się oddać, jeśli to zrozumieją. I tu zaczynam odnosić się do Twojego pytania.

Tak, to prawda. Uważam to, co Ksiądz mówi za niezwykle ciekawe.

Nie sądzę, że to, za czym się opowiadam, to rodzaj łatwej burżuazyjnej ewangelii dobrego samopoczucia. Sądzę, że opowiadam się za nowym człowieczeństwem, które wyzwoli nas z naszych głęboko konkurencyjnych, plemiennych, opartych na uprzedzeniach postaw wobec innych ludzi i również wobec innych religii. Tak więc uważam, że rola Kościoła nie polega na wybawianiu grzeszników, ale nadawaniu ludziom siły by stawali się bardziej ludzcy. Dlatego Chrystus jest dla mnie tak ważny.

Postrzegam Chrystusa nie jako inkarnację teistycznego bóstwa, ale jako kogoś tak całkowicie ludzkiego, że staje się on kanałem, przez który sposób w jaki definiuję Boga może rozwijać się w pełni i doskonale. Tak więc Chrystus ciągle jest dla mnie „w pełni Bogiem” i „w pełni człowiekiem”, ale podchodzę do tego w bardzo odmienny sposób, ponieważ określam Boga jako Źródło Życia, Źródło Miłości, Podstawę Bycia – cały ten mój Tillichowy materiał wychodzi tu na wierzch. Gdy patrzę na Jezusa widzę człowieka, który jest tak bardzo żywy, że Źródło Życia staje się w nim widoczne, tak bardzo kochającego, że Źródło Miłości staje się w nim widoczne, tak pełnego, tak zdolnego do bycia sobą, że Podstawa Bycia staje się w nim widoczna. I wtedy widzę jak żyje nowym rodzajem człowieczeństwa.

Gdy spoglądam na krzyż nie widzę ofiary, w ramach której poświęcony płaci cenę grzechu. Widzę życie, które jest tak pełne, że może siebie samo rozdać do szczętu. To ciężka batalia, ale sądzę, że powinniśmy wydostać ludzi z religii plemiennej i włączyć ich w zbawczy proces, który wzmacnia nasze człowieczeństwo a nie wybawia nas i czyni wdzięcznymi.

An icon of Christ by br. Robert Lentz, OFM

Sądzę, że gdy staniemy się w pełni ludzcy bierzemy udział w prawdziwym sensie Boga. To znaczy, że żyjemy Życiem Boga, kochamy Jego Miłością i jesteśmy Bożym Byciem. Problemem człowieczeństwa jest, że nie ma nikogo, kogo kochalibyśmy bardziej niż siebie samych. Spoglądam na Jezusa i widzę, że jest on w stanie złożyć swoje życie „za ostatniego z tych”. To jest dla mnie obecność Boga; to nie jest ludzkie. A gdy umiera nie jęczy, nie błaga, nie przeklina, nie walczy ani nie krzyczy. Mówi do łotra: „Bóg wybacza wam za przybicie mnie do tego krzyża”. Mówi: „Bóg pociesza was w waszej śmiertelności”. Mówi do swojej matki: „Bóg się o ciebie troszczy”. Oddaje swoje życie! I nie obchodzi mnie, czy te przedstawienia biblijne są dokładne czy nie. To jest sposób, na który pierwsi chrześcijanie wspominali Jezusa: jako tego pełnego, który mógł oddać swoje życie.

I, by skończyć to kazanie [śmiejąc się], Markowy obraz z piętnastego rozdziału jego Ewangelii ma dla mnie wielką moc. Jezus jest martwy i wisi bezwładny na krzyżu. Pogański żołnierz, który przekracza granicę pomiędzy Żydem a Poganinem, stoi u stóp tego krzyża, wskazuje na to życie i mówi: „Taki jest Bóg”. My tłumaczymy to jako „Zaprawdę ten człowiek był Synem Bożym”, tak jakby zdał właśnie test z nicejskiej ortodoksji. A on nie wiedział nic o tych sprawach. Mówił, że w tym rodzaju życia, którego świadkiem był w Jezusie, gdy ten był w stanie się rozdać, tkwią wrota otwierające się na drogę do Boga, oraz że to stanowi ostateczne potwierdzenie, iż Bóg był w Chrystusie. Tak więc, jak widzisz, ostatecznie jestem bardzo ortodoksyjny! Powracam okrężną drogą tego, co jest bardzo tradycyjnym, ortodoksyjnym stanowiskiem, ale moi ewangelikalni przyjaciele nie dostrzegają tego, ponieważ postrzegają mnie jako „niszczącego” w tym procesie wszystkie ich systemy bezpieczeństwa.

Source