Czarna Madonna zostaje obrończynią lesbijek: Erzuli Dantor i Matka Boża Częstochowska

In the past we published various texts about today’s feast on our blog (you can read them here , here and here ). This year we decided to translate and reproduce the Rev. Kittredge Cherry’s post originally published on her blog, Jesus in Love (you can read more about the blog and its author in the introduction to another article Rev. Cherry allowed us to reproduce). It is as interesting as it is controversial. We realize that it will be difficult for many to read it as a positive witness of the popularity of the icon of Czestochowa. Maybe some will even think that we offended their religious feelings. Yet we hope that there will be at least a couple people who will look differently on Our Lady of Czestochowa thanks to it, and will notice the defiant, rebellious, liberating aspect of Marian devotion which has accompanied Christians in Latin America for many years. It is worth noting, by the way, that Haiti is the biggest diocese of the Episcopal Church.

W minionych latach zamieszczaliśmy na naszym blogu różne teksty poświęcone tematyce dzisiejszego święta (można je znaleźć tutaj , tutaj i tutaj ). W tym roku zdecydowaliśmy się na przetłumaczenie i zamieszczenie tekstu, którego wersja oryginalna ukazała się na blogu Jesus in Love ks. Kittredge Cherry (więcej na temat bloga i autorki znajdziecie we wstępie do innego tekstu , który udostępniła nam ks. Kittredge) i który jest tyleż interesujący, co bez wątpienia kontrowersyjny. Zdajemy sobie sprawę, że wielu będzie trudno odczytać go jako pozytywne świadectwo popularności częstochowskiej ikony. Być może znajdą się tacy, którzy uznają nawet, że urażamy ich uczucia religijne. Mamy jednak nadzieję, że znajdzie się i choć kilka osób, które dzięki niemu spojrzą innym okiem na Jasnogórską Panią i dostrzegą również ten niepokorny, buntowniczy, wyzwalający wymiar pobożności maryjnej, który od dziesiątków lat towarzyszy chrześcijanom Ameryki Południowej. Przy okazji warto też dodać, że na Haiti znajduje się największa diecezja Kościoła episkopalnego.

Czarna Madonna z Częstochowy, jedna z najsłynniejszych katolickich ikon, stanowi wzór dla haitańskiej bogini voodoo , która opiekuje się lesbijkami.

Obraz Matki Bożej Częstochowskiej w episkopalnej katedrze w Paryżu

Tradycyjne wyobrażenia Erzuli Dantor, obrończyni lesbijek w voodoo, są oparte na wizerunku Czarnej Madonny z Częstochowy. Łączą je nawet te same szramy na ciemnej skórze prawego policzka.

Każdego roku ponad 100 000 ludzi ogląda w Polsce oryginalną ikonę Czarnej Madonny z Częstochowy w jednym z najbardziej popularnych sanktuariów katolickich na świecie. Jan Paweł II, polski papież, był jej szczególnie oddany. Niewielu podejrzewa, że otoczona czcią ikona ma coś wspólnego z lesbijkami.

Matka Boża Częstochowska jest jedną z dziesiątek Czarnych Madonn obecnych w Europie od czasów średniowiecza. Nie wiadomo z jakiego powodu mają one ciemną karnację, ale istnieją spekulacje, w myśl których miało to pasować do koloru skóry tubylców, albo że poczerniały od dymu i ze starości. Niektórzy widzą ciemną skórę  jako metaforę ziemi albo nawiązanie do oblubienicy z Pieśni nad Pieśniami, która ogłasza: „Śniada jestem, lecz piękna”.

O Czarnych Madonnach mówi się, że uosabiają cień boskiej kobiecości, podświadome i nieprzewidywalne jej  aspekty, zwykle pogrzebane lub pogrążone w ciemności. Erzulie Dantor objawia ukryte więzi Marii z lesbijkami.

Legenda głosi, że częstochowski wizerunek Marii namalował św. Łukasz Ewangelista, gdy dzieliła z nim opowieści o Jezusie, które następnie zapisał w swojej Ewangelii. Ikona podróżowała z Jeruzalem, przez Turcję i Ukrainę, do Polski, gdzie dotarła w 1382 r. Jej znaczenie jest tak duże, że ma ona nawet swoje własne święto, 26 sierpnia, na pamiątkę dnia, w którym zawitała do swojego obecnego domu. W XV w. rabusie wyrwali dwa klejnoty z jej policzka, pozostawiając charakterystyczną podwójną bliznę.

Wydarzenia na Haiti pchnęły Matkę Bożą Częstochowską w nową stronę. W XVIII w. przywieziono tam z Afryki setki tysięcy niewolników, których zmuszono do ciężkiej pracy i konwersji na chrześcijaństwo. Rozwinęli oni synkretyczną, hybrydową formę chrześcijaństwa mieszanego z voodoo, religią, która odziedziczyli po przodkach z Afryki Zachodniej.

Obrazy Czarnej Madonny przywiozło ze sobą na Haiti 5000 polskich żołnierzy, walczących „po obu stronach barykady” w haitańskiej rewolucji, która rozpoczęła się w 1802 r. Madonna doznała przemiany w Erzulię Dantor, gdy Haitańczycy włączyli ją do voodoo.

Erzuli Dantor jest loa albo lwa (duchem voodoo), uznawanym za patronkę lesbijek. Jej imię pisze się na wiele sposobów, jak np. Ezili Danto. Gorącą miłością darzy ona i broni kobiety, dzieci, szczególnie lesbijki, niezależne businesswomen, niezamężne maki i tych, którzy doświadczyli przemocy domowej. Podobno mści się na agresywnych mężach i niewiernych kochankach. Wojowniczka z blizną na twarzy Erzulie Dantor wyzwoliła niewolników, dopomagając w rozpoczęciu i zwycięstwie rewolucji haitańskie. Uwielbia noże, rum i papierosy bez filtra.

Jak Matka Boża z Częstochowy, trzyma na rękach dziecko z księgą. Jednak nie jest to Jezus trzymający Ewangelie, lecz jej córka Anais. Kościół katolicki na Haiti nie utożsamia tych obrazów ani z Erzulie Dantor ani z Marią, lecz ze św. Barbarą Afrykańską. Erzulie Dantor jest samotną matką, ale niektórzy uważają, że sama jest osobą biseksualną albo lesbijką.

Dwie szramy na jej policzku wyjaśnia się jako blizny po plemiennym rytuale albo walce z Erzulie Freda, jej obdarzoną jasną karnacją i kokieteryjnie kobiecą siostrą. Erzulie Freda, bogini miłości i seksualności, jest patronką gejów, a szczególnie drag queen, i kobiecości. Kojarzy się ją z wizerunkami pogrążonej w żałobie Marii jako Matki Bożej Bolesnej.

Erzulie Dantor

Erzulie Dantor i Erzulie Freda to jedne z wielu duchów voodoo, które wydają się LGBT, androgenicznymi lub queerowymi. Wiele innych opisali Randy P. Connor i David Hatfield Sparks w “Queering Creole Spiritual Traditions: Lesbian, Gay, Bisexual, and Transgender Participation in African-Inspired Traditions in the Americas”.

Te queerowe bóstwa voodoo to między innymi La Sirene, panseksualna syrena, która włada morzami; La Balen, jej tajemnicza męska przyjaciółka lesbijka, którą często przedstawia się jako wieloryba; transgenderowe bóstwo Mawu-Lisa, patron[ka] artystów i rzemieślników; androgeniczny Legba, rodzaj Chrystusa, który pośredniczy między żywymi a umarłymi; Ayido Wedo i Danbala, małżeństwo queerowych węży tęczowych, które przynosi powodzenie, radość i pokój; skomplikowana w sensie płciowym rodzina Gede, która kieruje przejściem na tamten świat, i wiele innych. Każdy loa albo duch może posiąść lub zawrzeć duchowe małżeństwo z praktykującymi voodoo obydwu płci, co tworzy wiele queerowych możliwości.

Czarne Madonny wciąż inspirują artystów, takich jak Christine Freeman ze Springfield w Illinois, która zgodziła się udostępnić swój obraz na blogu Jesus in Love [my ilustrujemy tekst innym wizerunkiem Erzulie Dantor, zaś obraz Christie Freeman można zobaczyć tutaj ]. Jedną z najlepiej znanych a zarazem najbardziej kontrowersyjnych współczesnych wersji Czarnej Madonny jest The Holy Virgin autorstwa brytyjskiego artysty Chrisa Ofili. Otoczył on stylizowaną Czarną Madonne m.in. wizerunkami odchodów słonia i obrazami zaczerpniętymi z pornografii oraz filmów z gatunku blaxploitation . Używając szoku do krytyki rozgraniczenia na to, co sakralne i to, co profaniczne, rozwścieczył religijną prawicę.

W przeszłości wielu kościelnych oficjeli atakowało takie wizerunki jak Erzulie Dantor jako nieuprawnione i niezgodne z chrześcijaństwem. Ale wielu haitańskich chrześcijan po dziś dzień postrzega voodoo jako sposób wzmocnienia swojej wiary.

Wykorzystano następujące teksty (w j. angielskim):

“ Black Madonnas and other Mysteries of Mary ” by Ella Rozett (interfaithmary.net)

Erzulie Dantor (Qualia Encyclopedia of Gay Folklife)

Christianity and Vodou (Wikipedia)

Read online: “ Queering Creole Spiritual Traditions: Lesbian, Gay, Bisexual, and Transgender Participation in African-Inspired Traditions in the Americas ” by Randy P. Conner and David Hatfield Sparks

“ The Moonlit Path: Reflections on the Dark Feminine ” edited by Fred Gustafson (9 of 16 essays are on the Black Madonna with authors such as theologian Matthew Fox)