We realize that we should be careful with such associations. An easy comparison to the terror of the Inquisition and – the incomparably more tragic – crimes of national socialism can lead to a trivialization of evil and over time make us lose any sense of proportion. And yet we admit that it’s difficult to resist such comparisons when we see Tomasz Terlikowski first chopping Swiatoslaw Nowicki’s and Magdalena Walulik’s book “Tarot Apokalipsy” (“Tarot of the Apocalypse”) into pieces and then throwing it, together with the Tarot cards that came with it, into the fire place.

What happened? Światosław – a philosopher, known scholar of Hegel, esoteric, astrologist and, which we fondly admit, our friend – sent a copy of his book to the Polish conservative Catholic website Fronda.pl, which caused a commotion among the editors. The “Frondists” consulted Br. Marcin Radomski, OFMCap. His reaction, as quoted on the website, can hardly be considered anything less than shocking. Its first words are: “A Christian should have no doubts: Tarot cards may and should be burned as related to the worship of evil.” How to comment such a statement?

Let’s begin with Tarot itself. Its career in the European culture was extraordinary at the very least. The Catholic theologian Cardinal Hans Urs von Balthasar writes:

The origin of the Tarot is obscure, as is the historical background of its symbols … The attempt to trace them back to Egyptian or Chaldean wisdom remains fantastic, whilst to explain the use and spread of the cards by way of wandering gypsies is plausible. The oldest surviving cards date from the end of the 14th century. Correspondences between the Tarot symbols and the Cabbala, astrology and the Hebrew alphabet were established relatively late, towards the end of the 18th century – supposedly first of all by the French archaeologist Court de Gebelin (1728-1784).

Source: Anonymous, “Meditations on the Tarot: A Journey into Christian Hermeticism”, translated by Powell R., New York 2002, p. 662

As you can see, the cardinal of the Holy Church of Rome and one of the most prominent Roman Catholic theologians of the past century had quite a few doubts about the Tarot. In the same text however, which is the afterword for Valentin Tomberg’s book “Meditation of the Tarot” (we posted an excerpt from the book here), von Balthasar emphasizes that “repeated attempts have been made to accommodate the Cabbala and the Tarot to Catholic teaching.” Undoubtedly one of the most important and original attempts was Tomberg’s book itself. Let’s quote some comments about it. Abbot Basil Pennington, OCSO writes: “It is without doubt the most extraordinary work I have ever read. It has tremendous spiritual depth and insight.” Another Trappist, Abbot Thomas Keating, OCSO called it “the greatest contribution to date toward the rediscovery and renewal of the Christian contemplative tradition of the Fathers of the Church and the High Middle Ages.” Maybe the most telling was the remark of the famous Benedictine, Fr. Bede Griffiths, who called the “Meditation” “the last word of wisdom.” All these things were said, let us remind once again, about a book which taken up the most fundamental themes of the Christian faith and spirituality using the symbolism of the Tarot. Is any better proof needed to show that Br. Radmoski, who relates Tarot only to the worship of evil, doesn’t know what he is talking about?

But the problem is bigger than just the Christian attitude to the Tarot and, more broadly, to the esoteric tradition. We were most shocked by Br. Radomski’s claim that a Christian should not have any doubts. It makes us want to ask what Christianity is for him actually. Is it still faith or rather an extremely dogmatic ideology? And here comes another association – with the recent letter of the Polish bishops about “the gender ideology.” There too religion becomes an ideology fighting other ideologies. We think that it is not sensible to debate such views. But without doubt we should counter them with a vision of our own. Defining the term “comprehensiveness,” Urban T. Holmes III writes in his book “What is Anglicanism” about the “priority of a dialectic quest over precision and immediate closure.” He advocates “[a] sense of community of thought as opposed to a well-defined, definitive position.” We too describe our faith like that, and probably not only because we are Anglican, even though it was in Anglicanism that we found a place to experience and share it with people of a similar attitude (however often of very different opinions). Doubts are an inseparable part of faith thus understood. They protect us from definitive positions, which makes it clear that the last word is not ours.

Seeing Tomasz Terlikowski, whom we know also as translator of great books of Russian religious thinkers, author of insightful articles in the journal “Semper Reformanda,” a keen observer and commentator of reality, in the role of an amateur inquisitor is not only very painful and shame-inducing when we realize that in the eyes of some he represents the Christian attitude. This sad and horrifying film makes us aware once more that something bad is happening in the church, that some Christians – afraid of the world and less and less able to initiate dialogue with it – are destroying the best cultural traditions of Christianity and replacing them with an aggressive sectarianism.

Obviously this scene is also simple buffoonish foolishness meant to achieve the short-term goal of tightening the ranks in the fight against all possible perils: secularization, gender, homosexuality, leftism and the esoteric. Realizing this is hopeful – in the first place because this time Heinirch Heine’s prophecy perhaps won’t come true. The Fronda boys are most probably not fit for true inquisitors. What will happen, however, if the war banner will be taken over by others, more determined and unscrupulous? In the history of the world it happened more than once that what began with apparently innocent foolishness ended with tragedy…

* We learned from his own comment on Facebook that – contrary to the suggestion on Fronda.pl – it wasn’t Swiatosław Florian Nowicki who sent his book to the website.

Zdajemy sobie sprawę, że z takimi skojarzeniami należy bardzo uważać. Nazbyt łatwe nawiązania zarówno do terroru Inkwizycji, jak i do – skądinąd zupełnie z nim nieporównywalnych – zbrodni nazizmu może prowadzić do trywializacji zła i spowodować, że z czasem utracimy wszelki zmysł proporcji. A jednak przyznajemy, że trudno jest nam się im oprzeć, gdy widzimy p. redaktora Tomasza Terlikowskiego najpierw rąbiącego na kawałki książkę “Tarot Apokalipsy” Światosława Nowickiego i Magdaleny Walulik, a potem wrzucającego ją, wraz z dołączonymi do niej kartami Tarota, do pieca.

Co się właściwie wydarzyło? Światek – filozof, znany heglista, ezoteryk, astrolog i, do czego się chętnie przyznajemy, nasz znajomy – przesłał egzemplarz swojej książki do siedziby portalu fronda.pl, czym wywołał tam pokaźną konsternację. “Frondyści” udali się po poradę do br. Marcina Radomskiego OFMCap. Jego reakcji, tak jak przedstawiono ją na portalu, trudno nie uznać za wstrząsającą. Jej pierwsze słowa brzmiały: “Chrześcijanin nie powinien mieć wątpliwości, karty Tarota jako przedmiot związany z kultem zła mogą i powinny zostać spalone”. Jak skomentować taką wypowiedź?

Zacznijmy może od Tarota. Jego kariery w kulturze europejskiej trudno nie uznać za co najmniej osobliwą. Katolicki teolog, kardynał Hans Urs von Balthasar, pisze:

Pochodzenie Tarota jest niejasne, podobnie jak pochodzenie jego symboliki (…). Próby wywodzenia ich z mądrości Egiptu czy Chaldei pozostają fantazją, podczas gdy wiarygodne jest wyjaśnienie ich zastosowania i rozprzestrzenienia przez odniesienie do wędrownych Romów. Najstarsze zachowane karty pochodzą z XIV w. Zbieżności pomiędzy symbolami Tarota i kabałą, astrologią oraz alfabetem hebrajskim powstały stosunkowo późno, pod koniec XVIII w. – jak się uważa najpierw za sprawą francuskiego archeologa hrabiego de Gebelin (1728-1784).
Źródło: Tomberg V., “Meditations on the Tarot: A Journey into Christian Hermeticism”, tłum. Powell R., New York 2002, str. 662

Jak widać, kardynał Świętego Kościoła Rzymskiego i jeden z najwybitniejszych teologów rzymskokatolickich minionego stulecia żywił w odniesieniu do Tarota całkiem sporo wątpliwości. Co więcej, w tym samym tekście, który stanowi posłowie do książki “Meditations on the Tarot” Walentyna Tomberga (przetłumaczyliśmy z niej swego czasu ten tekst), von Balthasar podkreśla, że wielokrotnie czyniono próby przystosowania Tarota do tradycji katolickiej. Bez wątpienia jedną z najważniejszych i najbardziej oryginalnych takich prób jest sama książka Tomberga. Przytoczmy kilka wypowiedzi na jej temat. Opat Basil Penington OCSO pisze: “Bez wątpienia jest to najbardziej wyjątkowe dzieło, które kiedykolwiek czytałem. Posiada niesamowitą duchową głębię i wejrzenie”. Inny trapista, opat Thomas Keating, nazwał ją “najwspanialszym dotychczasowym wkładem w ponowne odkrycie i odnowienie chrześcijańskiej tradycji kontemplatywnej Ojców Kościoła i wieków średnich”. Bodaj najbardziej wymowny był w swojej ocenie słynny benedyktyn, o. Bede Griffiths, który nazwał “Medytację” “ostatnim słowem mądrości”. Wszystkie te opinie wypowiedziano, przypomnijmy raz jeszcze, na temat książki, która właśnie na podstawie symboliki kart Tarota podejmuje krok za krokiem podstawowe wątki chrześcijańskiej wiary i duchowości. Czy trzeba lepszego dowodu na to, że br. Radomski, wiążąc Tarot jedynie z kultem zła, po prostu nie wie, o czym mówi?

Jednak problem jest szerszy aniżeli tylko odniesienie chrześcijan do Tarota i, szerzej, do tradycji ezoterycznej. Nami wstrząsa najbardziej stwierdzenie brata Radomskiego, że chrześcijanin nie powinien mieć wątpliwości. Chciałoby się zapytać, czym jest dla niego chrześcijaństwo. Czy wciąż jeszcze wiarą, czy raczej skrajnie zdogmatyzowaną ideologią? I tu trudno oprzeć się kolejnemu skojarzeniu – z niedawnym listem polskich biskupów w sprawie “gender”. Również w nim religia przybiera postać ideologii zwalczającej inne ideologie. Osobiście wydaje nam się, że nie jest sensowne podejmowanie polemiki z takimi poglądami. Natomiast bez wątpienia trzeba przeciwstawić im inną wizję. Opisując znaczenie terminu “comprehensiveness”, Urban T. Holmes III pisze w książce “What is Anglicanism” o “priorytecie dialektycznego poszukiwania nad precyzją i natychmiastowym rozstrzyganiem”. Holmes opowiada się za “poczuciem wspólnoty myśli w przeciwieństwie do zajmowania dookreślonego, definitywnego stanowiska”. W taki sposób opisujemy naszą wiarę i my. Chyba nie tylko dlatego, że jesteśmy anglikanami, aczkolwiek bez wątpienia właśnie w anglikanizmie znaleźliśmy miejsce na jej przeżywanie i dzielenie się nią z ludźmi o podobnym podejściu, chociaż często o skrajnie różnych od naszych poglądach. Wątpliwości są nieodłączną częścią tak pojmowanej wiary. To właśnie one chronią przed zajmowaniem definitywnych stanowisk, dzięki czemu zawsze jest jasne, że to nie do nas należy ostatnie słowo.

Widok Tomasza Terlikowskiego, którego znamy przecież także jako tłumacza świetnych książek rosyjskich myślicieli religijnych, autora wnikliwych tekstów w magazynie “Semper Reformanda”, bystrego obserwatora i komentatora rzeczywistości, w roli domorosłego inkwizytora jest nie tylko skrajnie przykry i napawający wstydem, gdy uświadomić sobie, że w oczach niejednego widza reprezentuje on postawę charakterystyczną dla chrześcijanina. Ten smutny i przerażający film uświadamia nam po raz kolejny, że w Kościele naprawdę dzieje się coś złego, że niektórzy pogrążeni w lęku przed światem, coraz mniej zdolni do podjęcia z nim dialogu, chrześcijanie są na najlepszej drodze do przekreślenia najwspanialszych kulturotwórczych tradycji chrześcijaństwa i zastąpienia ich przez agresywne sekciarstwo.

Oczywiście ten gest nosi również wiele cech najzwyklejszej kabotyńskiej błazenady obliczonej na krótkotrwały efekt zwarcia szeregów w walce ze wszystkimi możliwymi niebezpieczeństwami: od sekularyzacji przez gender i homoseksualizm aż po “lewactwo” i ezoterykę. Uświadomienie sobie tego napawa nadzieją – przede wszystkim na to, że tym razem przepowiednia Heinricha Heinego się nie sprawdzi. Chłopcy z “Frondy” chyba jednak nie nadają się na prawdziwych pachołków inkwizycji. Co będzie jednak, jeżeli zainspirowani ich przykładem, sztandar walki przejmą ludzie bardziej zdecydowani i pozbawieni skrupułów? W historii świata bywało już niejednokrotnie tak, że to, co zaczynało się od pozornie niewinnej błazenady, kończyło się tragedią…

* Z jego własnego komentarza na Facebooku dowiedzieliśmy się, że – wbrew sugestii – to nie Światosław Florian Nowicki wysłał do Frondy swoją książkę. Oczywiście słowa “obdarował nas”, których użyła “Fronda”, można rozumieć szerzej -” napisał”, “wydał” – jednak sugestia jest oczywiście jasna.

Poniższy tekst zaczerpnęliśmy z książki Tomberga Christ and Sophia. Anthroposophic Meditations on the Old Testament, New Testament and Apocalypse. Ponieważ powstała ona w tzw. okresie antropozoficznym w życiu autora, dodajemy do niego odnośniki do tekstów, zawierających rozwinięcie pewnych pojęć w duchu antropozofii. Mamy nadzieję, że dzięki temu będzie Wam łatwiej zrozumieć myśl autora. Polecamy również lekturę wprowadzenia do antropozofii autorstwa prof. Marii Ziemskiej, które znajdziecie tutaj.

W przeszłości zamieściliśmy już inny fragment tekstu Walentyna Tomberga (o chrześcijańskim hermetyzmie). Wspominał o nim także ks. prof. Rudnicki w udzielonym nam swego czasu wywiadzie.

Wiodącym tematem Starego Testamentu jest przygotowanie i urzeczywistnienie przyjścia Chrystusa w ludzkim ciele; natomiast Nowego Testamentu przyjście Chrystusa w ludzkim „ja”. „Nowy zakon” nie jest w rzeczywistości prawem, ale formowaniem istoty wolnego ludzkiego „ja”. Jest to niemożliwe dopóki ludzkie „ja” nie wchłonie tego, co stanowi „nowy zakon”. To wchłonięcie musi obejmować coś, co nie powstaje na zewnątrz, ale pochodzi z głębi świata, w którym zakorzenione jest ludzkie „ja”. Roślina przyjmuje swoje soki z gleby, w której jest zakorzeniona, tak samo istota Chrystusowego impulsu powinna wkroczyć w ludzkie „ja” z „gleby”, w której to „ja” jest zakorzenione. Za pomocą czego dokonuje się to w uczniach stanowi esencję pożegnalnych mów Chrystusa zapisanych w rozdziałach 8-17 Ewangelii wg św. Jana. Istotą tego, co tam powiedziano, jest: Byłem z wami jako wasz mistrz; teraz odchodzę do Ojca, abym mógł być w was jak Ojciec jest we mnie. Tak więc rzecz w tym, że „ja” Jezusa Chrystusa miało przejść w „ja” innych; „ja”, które żyło w jednej ludzkiej postaci, musiało znaleźć drogę do wewnętrznego „ja” innych, nie naruszając w najmniejszym stopniu wolności tego “ja”.

Przejście do innego „ja” jest możliwe jedynie przez sferę, która stanowi pierwszą przyczynę i pierwotne miejsce pobytu ludzkiego „ja” – rzeczywistość Ojca. Ludzkie „ja” pochodzi od Ojca i jedynie z Jego rzeczywistości może pochodzić taki wpływ na nie, który byłby zgodny z zasadą wolności. To dlatego Chrystus musiał  podążać drogą, która prowadzi, poprzez Ojca, do ludzkiego „ja”. Z zewnętrznego punktu widzenia była to droga śmierci, jednak z wewnętrznego oznaczała ona całkowite zjednoczenie z Ojcem. Droga śmierci doprowadziła do zmartwychwstania, droga Ojca, natomiast, do Pięćdziesiątnicy. Śmierć i Ojciec to dwa aspekty tego samego misterium; podobnie zmartwychwstanie i Pięćdziesiątnica były dwoma aspektami misterium Golgoty. W rzeczy samej, zmartwychwstanie było zwycięstwem nad Arymanem w ciele, a Pięćdziesiątnica zwycięstwem nad Lucyferem w duszy [więcej na temat Lucyfera i Arymana w antropozofii przeczytacie w tym tekście Jerzego Prokopiuka]. Zmartwychwstanie oznacza zmartwychwstanie ciała, zaś Pięćdziesiątnica zmartwychwstanie duszy.

Pięćdziesiątnica była zmartwychwstaniem duszy w tym sensie, że ożywiła mądrość, która zjednoczyła się z duszą. Życie duszy nie powstawało jedynie z uczuć, ale z pełnych mocy postrzeżeń misterium Chrystusa – postrzeżeń, które wyrastają z najgłębszej głębi serca. Prawdziwe znaczenie serca można zrozumieć studiując Pięćdziesiątnicę; powszechne rozumienie serca znajduje się w tym samym związku z doświadczeniem Pięćdziesiątnicy jak Księżyc odnosi się do Słońca. Zmierzch nadziei i lęków serc został zastąpiony przez jasną światłość miłości, która poznaje. Niewzruszona wewnętrzna pewność, jaką posiadali apostołowie w odniesieniu do misterium Chrystusa, nie opierała się na autorytecie zmysłów zewnętrznych bądź wewnętrznych, ale na ich doświadczeniu rzeczywistości miłości. Ponieważ  apostołowie doświadczyli tej rzeczywistości w swojej duszy, poznali również drogi i sposoby, za pomocą których miała ona dalej wpływać na świat. Wiedzieli również, że to, co odczuwali w duszy, było tym samym doświadczeniem, które stało się udziałem Jezusa Chrystusa, gdy głosił Kazanie na Górze i uzdrawiał. Podobnie wiedzieli, że ta moc będzie trwała w ludziach przez Misterium Golgoty i pokona samotność oraz śmierć.

Z powodu tego doświadczenia apostołowie przemówili do obecnych, a ci słyszeli ich w swoim własnym języku. Było to możliwe, ponieważ w mowie apostołów podziały, które spowodował Lucyfer, zostały pokonane. Ponieważ Lucyfer został pokonany w czasie Pięćdziesiątnicy, stało się możliwe przemawiać w sposób, który stanowił rodzaj zmartwychwstania pierwotnego ludzkiego języka. To przemawiała zmartwychwstała dusza, nie używając języka podzielonych narodów, lecz języka duszy ludzkiej. Aby zrozumieć naturę języka Pięćdziesiątnicy nie wystarczy mieć ogólnego wyobrażenia o zwycięstwie nad podziałami spowodowanymi przez Lucyfera. Prawdziwą naturę procesu, dzięki któremu ten nowy język stał się możliwy w ludzkim organizmie, trzeba pojąć możliwie konkretnie.

Aby uzyskać wyraźniejsze wejrzenie w ten proces trzeba rozpocząć od tego, że istoty ludzkie dzielą swoją zewnętrzną egzystencję ze światem mineralnym, swoje życie organiczne z rzeczywistością roślin, a swoją umiejętność poruszania się ze światem zwierząt. Mimo to ludzie różnią się od tych trzech królestw za sprawą języka, czwartego atrybutu, który manifestuje się zewnętrznie. W istotach ludzkich przez ten atrybut objawił się kolejny człon (poza ciałem fizycznym, eterycznym i astralnym*): „ja”. To pozwala ludziom nie tylko na udział w egzystencji fizycznej przez życie i poruszanie się, ale również na mówienie. Aczkolwiek ludzkie „ja” jest prawdziwym źródłem umiejętności mowy, istnienie języka zależy od trójczłonowej konstrukcji ciała. Ciało astralne jest konieczne, aby łączyć orzeczenie z przydawką, czasownik z przymiotnikiem; ciało eteryczne potrzebne jest do łączenia czasownika z rzeczownikiem; wreszcie organy ciała fizycznego są potrzebne do tego, by język mówiony zabrzmiał w powietrzu. Pochodzący od „ja” impuls mowy przechodzi przez te trzy człony ciała, aby objawić się w języku mówionym. W ramach tego procesu nie tylko wpływa na ciała, ale również ulega ich wpływom. Przez drogę aż do ciała fizycznego impuls mowy ulega ogromnej przemianie. W tej metamorfozie orzeczeniowy element w ciele astralnym ulega osłabieniu przez wpływ obszaru egoistycznej sympatii i antypatii oraz przez nieświadomą sympatię i antypatia w tej sferze, które wpływają na język, ograniczając go. Ten ograniczający wpływ skutkuje potem w postaci impulsu mowy w ciele eterycznym, który nabiera charakteru kulturowego lub narodowego i ostatecznie przejawia się w brzmieniu konkretnego języka, którego nabiera on przez organy ciała fizycznego.

Tak więc, przez różne języki, pierwotny czysto ludzki impuls mowy staje się jednostronnym i relatywnym zjawiskiem; dzieje się tak ze względu na wpływ Lucyfera na organizm ludzki. Jeżeli jednak ten wpływ zostaje przezwyciężony, jak stało się to na przykład w Pięćdziesiątnicę, impuls mowy zostaje uwolniony od ograniczającego wpływu organizmu w takim stopniu, że już nie musi wyrażać się w konkretnym pojedynczym języku. Może się swobodnie poruszać przez cały wachlarz języków ludzkich. To oznacza, że impuls mowy ludzkiego „ja” może do tego stopnia wejść w kontakt z rzeczywistością wpływów, którymi zarządza krąg duchów języków (archaniołowie lucyferyczni), że uzyskuje zdolność łączenia się ze sferą wpływów zarządzaną przez duchy narodów (zwykłe archanioły). To właśnie taką jedność z kręgiem archaniołów lub duchów narodów stworzyło dwunastu apostołów w Zielone Świątki. Było to możliwe, ponieważ to właśnie zastęp archaniołów rozprzestrzenia objawienie tajemnicy Chrystusa wśród wszystkich narodów. To, co tworzy istotę objawienia Pięćdziesiątnicy dla świadomości ludzkiej, zostaje wlane w życie narodów przez archanioły, rozdzielone na części albo „słowa”. Od Pięćdziesiątnicy jest zadaniem archaniołów, jako duchów narodów, kierować wpływ Chrystusa do życia narodów. Sumę ich działań stanowi pełne zielonoświątkowe objawienie misterium Chrystusa, tak jak doświadcza go świadomość archanielska, podczas gdy sumą wiedzy dwunastu apostołów w Pięćdziesiątnicę jest pełne zielonoświątkowe objawienie misterium Chrystusa, tak jak doświadcza go świadomość ludzka. Dla kręgu apostołów stało się zatem możliwe zjednoczenie z kręgiem archaniołów. Objawienie Pięćdziesiątnicy było wydarzeniem nie tylko w świadomości ludzi, lecz również w świadomości duchów narodów. W ten sposób powstał krąg, który przyjął „apostolat” Chrystusa. Wówczas, podobnie jak ziemski ludzki krąg otoczył jedną istotę ludzką (Marię), tak krąg archaniołów otoczył jedną istotę archanielską (Sofię).

Krąg istot ludzkich na dole i krąg ognistych duchów (archaniołów) na górze tworzą razem archetyp tego, co stało się rzeczywistością dla ludzi i narodów przez Nowy Testament. Jest to prawdziwy archetyp eklezji, Kościoła, którego zadaniem jest łączyć ludzkość, podobnie jak byty z hierarchii duchowych, w jedność w Chrystusie. Ta jedność nie nastanie za pomocą organizacji czy edyktów, lecz przez żywy płomień objawienia Pięćdziesiątnicy. Istotą tego objawienia nie jest jedynie całościowa, wzmocniona znajomość misterium Chrystusa, lecz również powstanie archetypu każdej prawdziwej wspólnoty przez doświadczenie tej znajomości.

Z historycznego punktu widzenia rzeczywistość Pięćdziesiątnicy stała za ideą Kościoła; ta rzeczywistość (aczkolwiek jej wyraz stopniowo zbladł) stała się później ideą wspólnoty chrześcijan, która obejmuje wszystkie narody. Pięćdziesiątnica była prawdziwym doświadczeniem wolności w historii świata – wolności zjednoczonej z braterstwem pokornej równości wobec wzniosłego, wszechogarniającego misterium Chrystusa. Jednakże w późniejszej historii świata doświadczenie to nie było już ideą, lecz stało się zniekształconą karykaturą pod maską potwornej ludzkiej katastrofy, Rewolucji Francuskiej. Ta rewolucja była dokładnym przeciwieństwem Pięćdziesiątnicy: wspólnota ludzi świadomych swoich praw (Le droit humain) zgromadzona wokół postaci Glorii. Czym dla wydarzenia Pięćdziesiątnicy była Maria (Sofia), tym dla Rewolucji Francuskiej stała się wymyślona postać Glorii, a całkowita cisza, która przeniknęła dusze tych uczniów, którzy przeszli przez pustkę i samotność, stała się hałaśliwym domaganiem się praw.

Fakt, że Pięćdziesiątnica uległa zarówno abstrakcji, jak i zniekształceniu, jest po prostu wyrazem jej znaczenia dla całej historii czasów po Chrystusie. Pięćdziesiątnica objawia prawdziwą misję okresu pochrystusowego; wszystko obraca się wokół rozumienia, przygotowania i urzeczywistnienia tego wydarzenia, jak również wokół zaniku jego wyrazu oraz zamaskowania i zniekształcenia jego zarysów. Ponieważ jest to misja piątej epoki poatlantydzkiej (szósta epoka, filadelficzna, będzie oparta na Pięćdziesiątnicy), stanie się ona przedmiotem wszelkich ataków ze strony sił, które starają się zrealizować inny cel. Aby zrozumieć wydarzenia ostatniego wielkiego okresu w historii świata, trzeba wiedzieć, że duch Pięćdziesiątnicy będzie wciąż zmagał się na przestrzeni wieków z siłami, które chcą to zaciemnić i zniekształcić. Stanowi to wypełnienie Nowego Testamentu w tym samym sensie, w jakim przyjście Chrystusa w ciele ludzkim stanowi wypełnienie Starego Testamentu. Jest tak dlatego, że cel wydarzenia nowotestamentowego (Chrystusowego) stanowi właściwie to, aby „nowy zakon” zajaśniał we wnętrzu istot ludzkich. Chrześcijaństwo naprawdę nie jest doktryną, ale wydarzeniem, które uzyska pełne znaczenia dopiero, gdy znajdzie miejsce nie tylko na arenie historii świata, ale również w ludzkich sercach.

* W tekście, do którego link zamieściliśmy we wstępnie, prof. Maria Ziemska pisze:
“Poza fizycznym (“mineralnym”) ciałem człowieka uznaje się w antropozofii także ciała: eteryczne (“roślinne”), zwane też temporalnymi, i astralne (“zwierzęce”). Pierwsze z nich jest tą nadzmysłową strukturą, którą człowiek podziela z roślinami; decyduje ono o organicznym charakterze jego ciała fizycznego (forma, dziedziczenie itp.), w swym “czasowym” aspekcie (Zeitleib) będąc podstawą ludzkiej pamięci. Drugie z nich jest również nadzmysłową strukturą, jaką człowiek podziela ze zwierzętami; stanowi ono instrument wrażeń (czuć) i doznań psychicznych człowieka, będąc podstawą zarówno jego popędów, jak świadomości i myślenia. (Jako takie posiada ono swój własny system zmysłowy, złożony z 7 tzw. “kwiatów lotosu”, czyli czakramów)”.

We took this text from Tomberg’s Christ and Sophia. Anthroposophic Meditations on the Old Testament, New Testament and Apocalypse. Because this book comes from Tomberg’s so called Anthroposophic period, we added links to articles explaining some terms the author used in the spirit of Anthroposophy. We hope that it will make it easier to understand the text.

We already publish a fragment of Tomberg’s text (about Christian Hermeticism). He was also mentioned by the Rev. Prof. Rudnicki in the interview available on our blog.

The theme of the Old Testament is the preparation and realization of the advent of Christ in the human body; that of the New Testament is the advent of Christ in the human “I.” The “new law” is, in fact, no law, but the formation of the essence of a free human “I.” This cannot happen unless the human “I” absorbs the being that is the “new law.” This absorption must involve something that does not arise externally, but that comes from the depths of the world in which the human “I” is rooted. A plant receives its sap from the soil in which it is rooted, and likewise the being of the Christ impulse should enter the human “I” from the “soil” in which the “I” is rooted. The means to effect this in the disciples is the essence of Christs farewell speeches as recorded in chapters 8 to 17 of John’s Gospel. The gist of what was said is this: I was with you as your master; now I go to the Father, so that I may be in you, as the Father is in me. Consequently, the point was that the “I” being of Jesus Christ would pass into the “I” being of others; the “I” that lived in the one human form must find a way to the inner “I” of others without encroaching, in the slightest, on the freedom of those others’ “I” being.

Passing into the being of another “I” is possible only through the sphere that is the primal cause and the original dwelling of all human “I” being—the realm of the Father. From the Father, all human “I” being originated; and only from the Father realm can any influence be exercised within human “I” that is in keeping with the principle of freedom. This is why Christ had to take the path that leads, by way of the Father, into the human “I.” Outwardly, this path was that of death; inwardly, however, it meant complete union with the Father. The path of death led to the resurrection; the Father path, however, led to the Pentecost. Death and the Father are two aspects of a single mystery; similarly, the resurrection and the Pentecost were two aspects of the Mystery of Golgotha. Indeed, the resurrection was the victory over Ahriman in the body, and the Pentecost was the victory over Lucifer in the soul. The resurrection meant a resurrection of the body, and the Pentecost meant resurrection of the soul.

Pentecost was resurrection of the soul in the sense that it brought to life wisdom that had united with the soul. Soul life did not arise out of mere feelings, but from powerful perceptions of the Christ mystery—perceptions that arise from the deepest ground of the heart. The real meaning of heart can be understood by studying the Pentecost; the common understanding of heart has the same relationship to the hearts experience of Pentecost as the Moon does to the Sun. The twilight of the hearts hopes and fears was replaced by the shining daylight of knowing love. The imperturbable inner certainty that the apostles possessed concerning the Christ mystery was not based on the authority of either the outer or the inner senses, but on their experience of the reality of love. Because the apostles experienced this reality in their souls, they also knew ways and means by which it had and would continue to influence the world. They knew, too, that what they now felt in their souls was the same experience that lived in Jesus Christ when he preached the Sermon on the Mount and performed the healings. They knew, likewise, that this force should live, through the Mystery of Golgotha, in human beings and overcome loneliness and death.

Out of this experience, the apostles spoke to those bystanders; and they all heard the disciples speak in their own language. This was possible because, in the apostles’ speech, the divisions brought about by Lucifer had been overcome. Because Lucifer was vanquished during Pentecost, it was possible to speak in a way that was a kind of resurrection of original human speech. It was the risen soul that spoke; it used th^language not of divided nations, but the language of the human soul. To understand the nature of the Pentecostal language, it is not enough to have a general idea of the victory over the divisions brought about by Lucifer. The true nature of the process by which that new language became possible in the human organism must be comprehended in a concrete way.

To get a more distinct view of this process, we must begin with the fact that human beings share their outer existence with the mineral world, their organic life with the plant realm, and their movement with the animal world. Nonetheless, human beings are distinguished from those three kingdoms by having speech, the fourth externally manifested attribute. Through this attribute, another member (aside from the physical, ether, and astral bodies) is revealed in human beings: the “I.” This makes it possible for human beings not only to participate in physical existence by living and moving about, but also to speak. Although the human “I” is the actual source of the speech faculty, the existence of language nonetheless depends on the body’s threefold makeup. The astral body is needed to combine the predicative with the attributive, the verb with the adjective; the ether body is needed to connect the verb with the substantive, or noun; and finally, the organs of the physical body are needed to make spoken language sound in the air. The speech impulse of the “I” passes through these three members of the body to reveal itself as spoken language; in the process, it not only influences those bodies but is also influenced by them. By making it as far as the physical body, the impulse is greatly transformed. In this metamorphosis, the predicative element in the astral body is weakened by the influence of the area of egoistic likes and dislikes, and by the unconscious likes and dislikes in this sphere that exercise a restrictive influence on speech. This restrictive influence then results in the speech impulse in the ether body that takes on a cultural or national tendency, eventually expressed in the sounds of a certain language through the organs of the physical body.

Thus, through the various languages, the original purely human speech impulse becomes a one-sided and relative phenomenon; this is because of Lucifer’s influence in the human organism. If this influence is overcome, however (as it was, for example, at Pentecost), the speech impulse is freed from the restrictive influence of the organism to the degree that it is no longer forced to flow into the current of a single language; rather, it can move freely through the whole circle of human languages. This means that the speech impulse of the human “I” can contact the realm of influence governed by the whole circle of spirits of language (the luciferic archangels) to the extent that it has first acquired the faculty of uniting with the sphere of influence governed by folk spirits (the normal archangels). It was just this union with the whole circle of archangels (or folk spirits) that the twelve apostles established at Pentecost. This was possible because it is the host of archangels that spreads the revelation of the Christ mystery among all nations. What formed the essence of the Pentecostal revelation for human consciousness is poured into the life of the nations by the archangels, distributed according to the several parts or “words.” Since the Pentecost, it has been the task of archangels, as folk spirits, to direct the flow of the Christ influence into the life of nations. The sum of their activity is the full Pentecostal revelation of the Christ mystery as experienced by archangelic consciousness, whereas the sum of the twelve apostles’ knowledge at Pentecost is the full Pentecostal revelation of the Christ mystery as experienced by human consciousness. Hence, it was possible for the circle of apostles to unite with the circle of archangels. The Pentecostal revelation was an event not just in human consciousness, but also in the consciousness of folk spirits. Thus a circle was formed that received the “apostolate” of Christ. Then, just as the earthly human circle formed around one human being (Mary), the circle of archangels enclosed one archangelic being (Sophia).

The circle of human beings below and the circle of fire spirits (archangels) above together form the archetype of what is made real to human beings and nations by the New Testament. It is the true archetype of the ecclesia, the church, whose task is to bind humankind, as well as the beings of the spiritual hierarchies, as a unity in Christ. This unity is not meant to come about by means of organizations and edicts, but through the living flame of Pentecostal revelation. The essence of Pentecostal revelation is not just a comprehensive, intensified knowledge of the Christ mystery, but also the genesis of an archetype of every true community through experience of that knowledge.

Historically, the reality of the Pentecost was behind the idea of the church; that reality (though the impression of it gradually faded) became later the idea for a community of Christians that embraces all nations. The Pentecost was the real experience of freedom in world history—freedom united with the fraternity of humble equality in face of the sublime, all-embracing Christ mystery. Later in world history, however, that experience was no longer an idea, but the distorted caricature disguised as that monstrous human catastrophe, the French Revolution. That revolution was just the opposite of the Pentecost: a community of human beings, aware of their rights (Ie droit humain) gathered around the figure of Glory. What Mary Sophia was for the Pentecost event became the imaginary figure of Glory for the French Revolution; and the complete silence that pervaded the souls of those disciples who had passed through emptiness and loneliness now became a clamorous demand for rights.

The fact that the Pentecost became the object of both abstraction and distortion is simply an expression of its importance for the whole history of post-Christian times. The Pentecost reveals the true mission of the post-Christian period; everything revolves around the understanding, preparation, and realization of that event, as well as on the fading of its impression and the disguise and distortion of its outline. Because it is the mission of the fifth post-Atlantean epoch (the sixth epoch, the philadelphic, will be based on the Pentecost), it will be the object of every assault from the forces that try to accomplish other purposes. To understand the events of the last great section of world history, it is necessary to know that the Pentecost spirit will continue to wrestle throughout the centuries, constantly engaged in combat with powers that wish to obscure and distort it. This is the fulfillment of the New Testament in the same sense that the advent of Christ in a human body was the fulfillment of the Old Testament. This is because the mission of the New Testament event (the Christ event) is actually to cause the “new law” to shine from within human beings. Christianity is really not a doctrine but an event that will receive its full meaning once it has found a place not only on the arena of world history, but also within human hearts.

Te wszystkie wątpliwości drążyły już samego autora. Walentyn Arnoldowicz Tomberg (1900-1973) był mistykiem, religioznawcą, zajmował się prawem międzynarodowym, martynizmem, teozofią, antropozofią. Od 25 roku życia związał się z Towarzystwem Antropozoficznym i stał się jego aktywnym, płodnym i niezależnie myślącym członkiem. Postrzegał antropozofię nie jako mniej lub bardziej bezkrytyczne powtarzanie twierdzeń Rudolfa Steinera, lecz jako obszar samodzielnych badań i dociekań. Niestety w tym okresie w Towarzystwie nie potrzebowano takich antropozofów. W 1940 r. poproszono go więc o to, aby zrezygnował z członkostwa. W czasie wojny był aktywny w antyhitlerowskim ruchu oporu, a w sensie duchowym starał się zbliżyć do prawosławia, jednakże zniechęciła go do niego prohitlerowska postawa kierownictwa Rosyjskiej Cerkwi Zagranicą. Pod koniec II Wojny Światowej uzyskał doktorat z prawa na Uniwersytecie w Kolonii. W tym samym czasie miała miejsce jego konwersja do Kościoła rzymskokatolickiego.

Książka, z której zaczerpnęliśmy fragment, który zamieszczamy, Meditations on the Tarot: A Journey into Christian Hermeticism, ukazała się anonimowo dopiero w 1985 r. z posłowiem wielkiego szwajcarskiego teologa podniesionego tuż przed śmiercią do rangi kardynała, Hansa Ursa von Balthasara. “Medytacje” to próba poważnego zmierzenia się przedstawiciela zachodniej tradycji hermetycznej nie tylko z chrześcijaństwem, ale konkretnie z jego (rzymsko-)katolicką formą. Oczywiście ten ostatni fakt i nam przysparza pewnych problemów. Na przykład fragment dotyczący Kościoła Piotrowego i Janowego jest bardzo wyraźnie napisany z perspektywy katolika uznającego papieża za głowę Kościoła. Zarówno z historycznego jak i z eklezjologicznego punktu widzenia tezy Tomberga o tym, że apostoł Jan podporządkował się apostołowi Piotrowi, trudno nie uznać za co najmniej dyskusyjną. Również fragment dotyczący brania przykładu ze św. Antoniego Pierwszego Pustelnika wzbudza mieszane uczucia. O ile nie mamy problemu z wezwaniem do uczenia się od innych, o tyle postawa, w ramach której każdego człowieka uznaje się za lepszego od siebie, jawi nam się jako możliwe źródło patologii. Nie zmienia to jednak faktu, że ogólny obraz, który Tomberg zarysowuje, mocno do nas przemawia: chrześcijański hermetyzm jako przejaw i stymulans wewnętrznego życia religii i Kościoła. Czy kryje się tutaj realna możliwość pogodzenia instytucjonalnego chrześcijaństwa z tradycją hermetyczną, którą prof. Gilles Quispel nazwał jednym z filarów kultury europejskiej? Być może. W tym celu potrzebne jest jednak bardzo dużo dobrej woli zarówno ze strony chrześcijan jak i hermetyków. Problem w tym, że, jak na razie, najczęściej wolą się oni wzajemnie zwalczać aniżeli współpracować ze sobą i nawzajem inspirować.

Misterium to więcej aniżeli stymulujący „zakwas”. To duchowe wydarzenie porównywalne z fizycznymi narodzinami czy śmiercią. To przemiana całej motywacji duchowej, albo całkowita przemiana sfery świadomości. Siedem sakramentów Kościoła to kolory powstałe przez przepuszczenie przez pryzmat białego światła jedynego Misterium lub Sakramentu, znanego jako Ponowne Narodziny, na które Mistrz wskazał Nikodemowi w nocnej rozmowie inicjacyjnej, którą z nim odbył. To właśnie hermetyzm chrześcijański rozumie pod pojęciem Wielkiej Inicjacji.

Hermes Trismegistos

Samo przez się rozumie się, że nikt nie inicjuje nikogo innego, jeśli jako „inicjacje” rozumiemy Misterium Ponownych Narodzin czy Wielki Sakrament. Inicjacja działa z góry i posiada wiekuistą wartość i trwałość. Inicjator znajduje sie w górze, zaś tu na dole spotykamy tylko innych uczniów, którzy rozpoznają się nawzajem przez to, że „wzajemnie sie miłują” (por. J 13, 34-35).

Nie ma juz żadnych „mistrzów”, ponieważ istnieje tylko jeden jedyny Mistrz, którym jest ów Inicjator w górze. Z pewnością zawsze są mistrzowie, którzy nauczają swoich doktryn jak również inicjowani, którzy przekazują niektóre z posiadanych tajemnic innym, przez co i oni staja sie „inicjowanymi” – to jednak nie ma nic wspólnego z Misterium Wielkiej Inicjacji.

Z tego powodu hermetyzm chrześcijański, o tyle, o ile jest rzeczą ludzką, nikogo nie inicjuje. Wśród chrześcijańskich hermetyków nikt nie przyjmuje tytułu „inicjatora” czy „mistrza”. Wszyscy są bowiem uczniami i każdy jest mistrzem każdego w jakimś wymiarze – tak samo jak każdy jest uczniem każdego w innym wymiarze. Najlepiej pójść za przykładem św. Antoniego Pierwszego Pustelnika, który z całą szczerością podporządkowywał się pobożnym ludziom, których odwiedzał, i dla swej korzyści usiłował dowiadywać się, jak każdy z nich przewyższa go w gorliwości i praktykach ascetycznych. Zauważał wdzięczność jednego, szczerość w modlitwie drugiego, uczył sie od jednego zrównoważenia a od drugiego dobroci serca; poświęcał uwagę czuwaniom odbywanym przez jednego i studiom, które odbywał inny; jednego podziwiał za wytrzymałość w cierpieniu, drugiego za posty i spanie na podłodze, przyglądał sie łagodności jednego i cierpliwości okazywanej przez innego; a we wszystkich cenił szczególnie oddanie Chrystusowi i wzajemną miłość. Nasyciwszy zaś się, powracał do miejsca, gdzie sam praktykował ascezę. Wówczas przyswajał sobie to, co otrzymał od każdego i poświęcał wszystkie swoje siły na urzeczywistnienie w sobie cnót ich wszystkich. (Św. Atanazy, The Life of Saint Anthony, rozdz. 4; przekł. R. T. Meyer, Westminster, 1950, str.21)

To właśnie podejście musi być stosowane przez chrześcijańskiego hermetyka w odniesieniu do wiedzy i nauki – przyrodniczej, historycznej, filologicznej, filozoficznej, teologicznej, symbolicznej i dotyczącej tradycji. Sprowadza sie ono do uczenia się sztuki uczenia.

(…)

Dlatego, drogi Nieznany Przyjacielu, chrześcijański hermetyzm nie rości sobie pretensji do konkurowania ani z religią ani z oficjalną nauką. Ten, kto szuka „prawdziwej religii”, „prawdziwej filozofii” lub „prawdziwej nauki”, poszukuje w niewłaściwym kierunku.  Chrześcijańscy hermetycy nie są mistrzami lecz sługami. Nie chcą się wynosić (co jest zawsze odrobinę infantylne) ponad świętą wiarę wierzących, ani ponad owoce godnych podziwu starań tych, którzy pracują naukowo, ani ponad twory artystycznego geniuszu. Hermetycy nie strzegą tajemnicy przyszłych odkryć naukowych. Nie znają, na przykład, tak jak nikt nie zna obecnie, efektywnego środka przeciwko rakowi. Co więcej, byliby potworami, gdyby strzegli tajemnicy remedium przeciwko temu przekleństwu ludzkości, nie wyjawiając jej. Nie, nie znają go, i jako pierwsi uznają wyższość przyszłego dobrodziejcy ludzkości – mędrca, który je odkryje.

Podobnie uznają bez zastrzeżeń wyższość kogoś takiego jak Franciszek z Asyżu – i wielu innych – którzy byli ludźmi tzw. „egzoterycznej” wiary. Wiedzą również, że każdy szczerze wierzący jest potencjalnie Franciszkiem z Asyżu. Ludzie wiary, nauki i sztuki przewyższają ich w wielu zasadniczych punktach. Hermetycy wiedzą o tym i nie pochlebiają sobie, że są lepsi, wierzą lepiej, wiedzą lepiej czy są bardziej kompetentni. Nie otaczają tajemnicą żadnej religii, którą uważają za odpowiednią, aby zastąpić nią istniejące religie, ani nauki, aby zastąpić nią współczesną naukę, ani sztuki, która miałaby zastąpić sztukę współczesną czy dawniejszą. To, co posiadają, nie ma żadnej namacalnej przewagi ani obiektywnie nie przewyższa religii, nauki ani sztuki; to, co posiadają, to tylko wspólnotowa dusza religii, nauki i sztuki. Czym jest ta misja zachowywania wspólnotowej duszy religii, nauki i sztuki? Odpowiem konkretnym przykładem, w następujący sposób:

Św. Antoni Wielki

Bez wątpienia wiesz, drogi Nieznany Przyjacielu, że wielu – a niejeden wśród nich jest pisarzem – we Francji, Niemczech, Anglii i gdzie indziej głosi naukę o tzw. „dwóch Kościołach”:  Kościele Piotrowym i Kościele Janowym, albo „dwóch epokach” – epoce Piotra i epoce Jana. Wiesz również, że naucza ona o końcu – mniej lub bardziej bliskim – Kościoła Piotrowego, a przede wszystkim papiestwa, które jest jego widzialnym symbolem, a także o tym, że zastąpi go duch Jana, ucznia, którego Mistrz miłował, którego głowa spoczywała na Jego piersi i który słyszał bicie Jego serca. W ten sposób nauczają, że „egzoteryczny” Kościół Piotra ustąpi miejsca „ezoterycznemu” Kościołowi Jana, który będzie Kościołem doskonałej wolności.

Jednakże Jan, który podporządkował sie dobrowolnie Piotrowi jako przywódcy i księciu apostołów, nie stał się jego następcą, gdy ten zmarł, chociaż przeżył go o wiele lat. Umiłowany uczeń, który wsłuchiwał sie w bicie serca Mistrza, jest i zawsze pozostanie przedstawicielem i strażnikiem tego serca – i jako taki nie był, nie jest i nigdy nie będzie przywódcą ani głową Kościoła. Tak bowiem jak serce nie jest powołane, by zastąpić głowę, tak Jan nie jest powołany, by zastąpić Piotra. Serce z pewnością strzeże życia ciała i duszy, ale to głowa decyduje, kieruje i wybiera środki służące spełnieniu zadań przez cały organizm – głowę, serce i członki. Misją Jana jest podtrzymywać życie Kościoła i życie jego duszy aż do Powtórnego Przyjścia Pana. To dlatego Jan nigdy nie zgłaszał i nie będzie zgłaszać roszczeń do urzędu kierującego ciałem Kościoła. On ożywia to ciało, ale nie kieruje jego działaniami.

Hermetyzm, żywa tradycja hermetyczna, strzeże wspólnotowej duszy wszelkiej prawdziwej kultury. Trzeba dodać: Hermetycy słuchają – i od czasu do czasu słyszą – bicie serca duchowego życia ludzkości. Nie mogą inaczej, aniżeli być strażnikami życia i wspólnotowej duszy religii, nauki i sztuki. Nie posiadają przywilejów w żadnej z tych dziedzin; święci, prawdziwi naukowcy i genialni artyści przewyższają ich. Żyją jednak dla tajemnicy wspólnotowego serca, które bije we wszystkich religiach, wszystkich filozofiach, każdej sztuce i każdej nauce – dawnych, współczesnych i przyszłych. I, zainspirowani przykładem Jana, umiłowanego ucznia, nie pretendowali i nigdy nie będą pretendować do odgrywania kierowniczej roli w religii, nauce, sztuce, życiu społecznym czy politycznym; zwracają jednak nieustannie uwagę na to, by nie przeoczyć żadnej okazji do służenia religii, filozofii, nauce, sztuce, życiu społecznemu i politycznemu ludzkości i tchnięcia w nie oddechu życia ich wspólnotowej duszy – analogicznie do udzielania sakramentu Komunii Świętej. Hermetyzm jest jedynie stymulantem, „zakwasem” albo „enzymem” w organizmie życia duchowego ludzkości. W tym sensie sam jest arcanum – tzn., można powiedzieć, antecedensem Misterium Ponownych Narodzin albo Wielkiej Inicjacji. To jest duch hermetyzmu.

Źródło: Tomberg V., “Meditations on the Tarot: A Journey into Christian Hermeticism”, tłum. Powell R., New York 2002, str. 4-7.

The author dealt with these doubts too. Valentin Arnoldovich Tomberg (1900-1973) was a mystic and religious scholar who practiced international law, Martinism, Theosophy and Anthroposophy. He became involved with the Anthroposophical Society when he was 25 and became an active, prolific and independently thinking member of it. He saw Anthroposophy not as a more or less uncritical repeating of what Rudolf Steiner said, but as plane of independent studies and inquiries.  Unfortunately, at that time such Anthroposophers were not needed in the Society. In 1940 he was thus asked to leave it. During the war he was active in the resistance movement against Hitler and spiritually tried to become closer to Orthodoxy, but was discouraged by the support showed to Hitler by the hierarchy of the Russian Orthodox Church Abroad. Near the end of the Second World War he obtained his doctorate in jurisprudence at the University of Cologne. At the same time he converted to Roman Catholicism.

The book from which we took the fragment we post, Meditations on the Tarot: A Journey into Christian Hermeticism, was published anonymously only in 1985 with the afterword by the great Swiss theologian made a cardinal at the end of his life, Hans Urs von Balthasar. The “Meditations” are an attempt of a representative of the Western Hermetic tradition to face not only Christianity but concretely with its (Roman) Catholic form. Obviously, the latter is problematic for us as well. For example the fragment about the Church of Peter and the Church of John is clearly written from the point of view of a Catholic acknowledging the pope to be the head of the church. Both from the historical and ecclesiological perspective Tomberg’s theses that John submitted to Peter seems to us at least debatable.  The fragment about following the example of St. Anthony the Great brings up mixed feelings in us. We don’t have a problem with the call to learn from others, but the attitude of considering yourself inferior to others may be a source of pathology. It doesn’t change the fact, however, that the general picture Tomberg draws appeals to us very much: Christian Hermeticism as a manifestation and stimulant of inner life of religion and church. Is it a real possibility to reconcile institutional Christendom with the Hermetic tradition, which Prof. Gilles Quispel called one of the pillars of European culture? Perhaps. To achieve this is needed much goodwill of both Christians and Hermeticists, however. The problem is that, for now, they usually prefer to fight one another to cooperation and mutual inspiration.

The mystery is more than a stimulating “ferment”. It is a spiritual event comparable to physical birth or death. It is a change of the entire spiritual and psychic motivation, or a complete change of the plane of consciousness. The seven sacraments of the Church are the prismatic colours of the white light of one sole Mystery or Sacrament, known as that of the Second Birth, which the Master pointed out to Nicodemus in the nocturnal initiation conversation which He had with him. It is this which Christian Hermeticism understands by the Great Initiation.

Hermes Trismegistus

It goes without saying that nobody initiates anyone else, if we understand by “initiation” the Mystery of the Second Birth or the Great Sacrament. This Initiation is operative from above and has the value and the duration of eternity. The ^initiator is above, and here below one meets only the fellow pupils; and they recognise each other by the fact that they “love one another” (cf. John xiii, 34-35).

There are no longer any more “masters” because there is only one sole Master, who is the Initiator above. To be sure, there are always masters who teach their doctrines and also initiates who communicate some of the secrets which they possess to others who thus become in their turn the “initiates”— but all this has nothing to do with the Mystery of the Great Initiation.

For this reason Christian Hermeticism, in so far as it is a human concern, initiates no one. Amongst Christian Hermeticists nobody assumes for himself the title and the function of “initiator” or “master”. For all are fellow pupils and each is master of each in some respect—just as each is a pupil of each in some other respect. We cannot do better than to follow the example of St. Anthony the Great, who subjected himself in all sincerity to the pious men whom he visited and made it his endeavour to learn for his own benefit just how each was superior to him in zeal and ascetic practice. He observed the graciousness of one, the earnestness at prayer in another; studied the even temper of one and the kindheartedness of another; fixed his attention on the vigils kept by one and on the studies pursued by another; admired one for his patient endurance, another for his fasting and sleeping on the ground; watched closely this man’s meekness and the forebear-ance shown by another; and in one and all alike he marked especially devotion to Christ and the love they had for one another. Having thus taken his fill, he would return to his own place of asceticism. Then he assimilated in himself what he had obtained from each and devoted all his energies to realizing in himself the virtues of all. (St. Athanasius, The Life of Saint  Anthony, ch. 4; trsl. R. T. Meyer, Westminster, 1950, p.21)

It is the same conduct which must be applied by the Christian Hermeticist in that which concerns knowledge and science —natural, historical, philological, philosophical, theological, symbolical and traditional. It amounts to learning the art of learning.

…

Dear Unknown Friend, Christian Hermeticism therefore has no pretension to rival either religion or official science. He who is searching here for the “true religion”, the “true philosophy”, or the “true science” is looking in the wrong direction. Christian Hermeticists are not masters, but servants. They do not have the pretension (that is, in any case, somewhat puerile) of elevating themselves above the holy faith of the faithful, or above the fruits of the admirable efforts of workers in science, or above the creations of artistic genius. Hermeticists are not guarding the secret of future discoveries in the sciences. They do not know, for example, just as everyone at present is ignorant of it, the effective remedy against cancer. Moreover they would be monsters if they were to guard the secret of the remedy against this bane of humanity without communicating it. No, they do not know it, and they will be the first to recognise the superiority of the future benefactor of the human race, that savant who will discover this remedy.

Likewise they recognise without reserve the superiority of a Francis of Assisi — and of many others—who was a man of the so-called ‘ exoteric” faith. They know also that each sincere believer is potentially a Francis of Assisi. Men and women of faith, of science and of art are their superiors in many essential points. Hermeticists know it well and do not flatter themselves to be better, to believe better, to know better or to be more competent. They do not secretly guard a religion, which to them is appropriate, to replace the existing religions, or a science to replace the current sciences, or arts to replace the fine arts of today or yesterday. That which they possess does not comprise any tangible advantage or objective superiority with regard to religion, science and art; what they possess is only the communal soul of religion, science and art. What is this mission of conserving the communal soul of religion, science and art? I am going to reply with a concrete example, as follows:

St. Anthony the Great

You know without doubt, dear Unknown Friend, that many— and several of them are writers —in France, Germany, England, and elsewhere, promulgate the doctrine of the so-called “two churches”: the church of Peter and the church of John, or of “two epochs’—the epoch of Peter and the epoch of John. You know also that this doctrine teaches the end —more or less at hand —of the church of Peter, or above all of the papacy which is its visible symbol, and that the spirit of John, the disciple loved by the Master, he who leaned on his breast and heard the beating of his heart, will replace it. In this way it teaches that the “exoteric” church of Peter will make way for the “esoteric” church of John, which will be that of perfect freedom.

Now, John, who submitted himself voluntarily to Peter as leader or prince of the apostles, did not become his successor after his death, although he outlived Peter by many years. The beloved disciple who listened to the beating of the Master’s heart was, is, and always will be the representative and guardian of this heart —and as such he was not, is not, and never will be the leader or head of the Church. Because just as the heart is not called upon to replace the head, so is John not called upon to succeed Peter. The heart certainly guards the life of the body and the soul, but it is the head which makes decisions, directs, and chooses the means for the accomplishment of the tasks of the entire organism — head, heart and limbs. The mission of John is to keep the life and soul of the Church alive until the Second Coming of the Lord. This is why John has never claimed and never will claim the office of directing the body of the Church. He vivifies this body, but he does not direct its actions.

Now Hermeticism, the living Hermetic tradition, guards the communal soul of all true culture. I must add: Hermeticists listen to — and now and then hear — the beating of the heart of the spiritual life of humanity. They cannot do otherwise than live as guardians of the life and communal soul of religion, science and art. They do not have any privilege in any of these domains; saints, true scientists, and artists of genius are their superiors. But they live for the mystery of the communal heart which beats within all religions, all philosophies, all arts and all sciences —past, present and future. And inspired by the example of John, the beloved disciple, they do not pretend, and never will pretend, to play a directing role in religion, science, art, in social or political life; but they are constantly attentive so as not to miss any occasion to serve religion, philosophy, science, art, the social and political life of humanity, and to this to infuse the breath of life of their communal soul — analogous to the administration of the sacrament of Holy Communion. Hermeticism is — and is only — a stimulant, a “ferment” or an “enzyme” in the organism of the spiritual life of humanity. In this sense it is itself an arcanum — that is to say the antecedent of the Mystery of the Second Birth or the Great Initiation. This is the spirit of Hermeticism.

Source:  Tomberg V., “Meditations on the Tarot: A Journey into Christian Hermeticism”, trans. Powell R., New York 2002, p. 4-7.

Rev. Prof. Konrad Maria Paweł Rudnicki, whose text on imitating Mary we posted on our blog a few months ago, is not only one of the greatest contemporary Polish astronomers, but also a theologian and a priest in the Old Catholic Church of the Mariavites. He serves the Mariavite community in Cracow that gathers in the Lutheran church in Grodzka street. It should be added that we both like to attend its services: Loukas almost every Sunday, and Pradusz whenever he visits Cracow. Taking advantage of the fact that we know Rev. Prof. Rudnicki personally, we asked him to write something for our blog, and before the holidays sent him a list of question about things we are interested in. A few days ago we received the answers. Here they are:

How would you like to introduce yourself to our readers who do not know you and your work yet?

I’m a retired professor of the Jagiellonian University. Presently I work in the same position at the Wyższa Szkoła Środowiska in Bydgoszcz (the University of Environment). I have also fulfilled various pastoral duties. I have both scientific and didactic achievements in three areas: astronomy (galactic kinematics, intergalactic space), the methodology of science (mainly the problems of cosmology) and theology (the mystical theology).

You are an outstanding astronomer; do you still find time to be active in that field?

The time is not the problem, but due to continuous progress of electronics, the methods of both observation and calculation have changed in astronomy so much that I don’t even try to match the younger generation of my colleagues. It happens from time to time that I take part in research planning. I’m interested in new achievements of astronomy and especially the results of my students.

Our blog is to a large extend inspired by the Anglican, and especially the Episcopal, tradition; during your stays in the United States you had contact with the Episcopal Church. Could you tell us something about this period?

During these four years of my research stays in the United States (three years in the Los Angeles diocese and one year in the Galveston-Houston diocese [Rev. Prof. Rudnicki probably means here the Episcopal diocese of Texas] I served as a non-stipendiary priest in three Episcopal parishes. It was simply a need of my soul: not to stop being a priest. There were only low church parishes in the surroundings of the University where I worked, even though I would rather have served in a high church one. But I had no choice. I obtained a permission and a referral from my bishop in Plock and got a certificate from the bishop in charge of the respective Episcopal diocese. The Anglican church is doctrinally comprehensive enough for me to fit in with my Mariavtism without any problem. In the sixties I also got to know the old rite with “Gloria” as a thanksgiving at the ed of the service, while in the eighties I celebrated in the reformed rite [Rev. Prof. means the 1979 version of the BCP] – “Gloria” in the same place as in the Tridentine Mass.

In a certain moment of your life you have consciously chosen Mariavitism and have been serving as a Mariavite priest for years. How would you briefly describe the essence, the basic message of Mariavitism?

Precisely speaking, Mariavitism is not a theological movement, but a prayer one. The Mariavites were once in the Roman Catholic Church, then accepted the doctrine of the Union of Utrecht, and today the various branches of Mariavitism have different doctrines. The last Mariavite monastery in the United States in Kelseyville, California, unable to come to terms with Plock, came under the jurisdiction of the Episcopal Church and accepted its doctrine. In the revelations that provided foundations for Mariavitism we can find rules for organizing a new monastic congregation [community], but not a church as such. The Mariavite idea comprises in the first place the cult of the Eucharist and the awareness of the perpetual care of the God-Bearer [Theotokos], and the imitation of her life. From this derive a few additional characteristics of Mariavitism. A Mariavite can be a member of any denomination that practices the Eucharist and allows its members to imitate the positive biblical figures (thus also Mary of Nazareth). The doctrinal form these things are expressed in is of lesser importance. The Mariavites have been allowing anyone to join the community since 1906 – the Protestants, for instance. Presently there are members of fife different churches in the Mariavite Community. From the beginning onwards, the purpose of the Mariavite Church, which of course played an important role in Mariavitism, was to enable the Mariavite Community to exist and develop properly.

Who is the foundress, Mother Kozlowska for you? What role do her revelations play?

The Mother, St Maria Franciszka, is for me a guide providing instructions how to practice Christianity nowadays. I’m speaking of our times: full of political, technological, economical, social and cultural novelties as they are. On the turn of the 19^th century, when she received these instructions in a revelation, these times were yet to come. Not always did she understand the meaning of her revelations, but she faithfully wrote them down.

The basic characteristic of Marivitism is the call to the so called Eucharistic adoration of supplication. What role does it play in your own spirituality? Is it always an adoration in front of the Most Blessed Sacrament?

It happens relatively rarely that I have the opportunity to adore before the Blessed Sacrament or a tabernacle. I don’t have suitable conditions in my home chapel for reserving the Sanctissimum. While adoring, I unite myself in thoughts with the churches where the true Eucharistic elements are resrved. I must also say confess that it is only seldom that I have time to adore for an hour, which was the custom of the first Mariavites. I do it only when I wake up around 4 am. Usually I wake up at half past four and have time only for a half hour adoration. The days when due to some reasons I don’t adore at all are dark days for me.

Is it correct to understand adoration as a means to calm God’s wrath? If so, does it not imply an image of an offended God-sovereign, who has to be appeased?

Reasonable parents buy their child a toy if they ask for it persistently for some time. A toy received after the first caprice or given even before the child asks for it, is usually not respected. God is a reasonable parent. He wants to offer his mercy to those who truly desire it.

The name Mariae vita itself points at a special importance of the Mother of God. What is this importance and who actually is she for you?

Reasonable Mariavites want to imitate her and be aware of her perpetual help. Outwardly she was an ordinary married woman not avoiding social life (the Wedding in Cana): she didn’t stand out in any manner.

At the same time, through marriage with St Joseph, who was the true heir of the throne of Juda (see the introduction to the Gospel of St Matthew), she had the right to the title of a queen, and in the spiritual order she was the concentration of the energies of God the Father. We call her Queen of Heaven. She is the only biblical figure referred to as kecharitomene, which should be translated as “completely graced”, “fulfilled with grace”, and traditionally it is translated as “full of grace”. We try to be perfectly ordinary outwardly, and inwardly strive – doing our best – after perfection. Christ is the lord of the consciousness of the self, he can be accepted only consciously. But how can the first impulse on our way to Christ be born in us? We think that the God-Bearer – as the perpetual helper of people – is the lady of the subconscious, that she works in us, even when we are not yet able to desire it. She leads us to Christ.

You are one of the representative figures of Polish anthroposophy. To many of our readers this way is completely strange. How would you briefly explain what it is all about?

Anthroposophy is for me in the first place a method of gaining spiritual knowledge based upon consciousness. While the Eastern esoteric schools tell their followers to obey their “masters” passively, in anhtroposophy every exercise has to be understood with regard to the way it works and the purpose it has. The anthroposophic methodleads slower to real contact with the spiritual world than the oriental ones or the method of Weinfurter do, but it avoids the danger of submitting to the unrecognized, dark powers. When I adore the Blessed Sacrament in the anthroposophic way, I develop  through such an adoration far more than if I were doing it in the traditional way.

For many of those who know something about anthroposophy, it is simply a heresy – one of contemporary forms of gnosis. How do you combine it with Catholic Christianity? Is there something in Christianity that anthroposophy helped you to see or understand better?

Sometimes by anthroposophy we don’t understand a method of spiritual research but the results it provides. If the Greek word gnostikon be understood in its original meaning of “cognitive”, than anthroposophy provides knowledge, which is “spiritual gnosis”, just like mathematics provides “mathematical gnosis”. But when we combine this word with the doctrine of the so called Gnostics, the anthroposophic results match them as rarely as the doctrinal formulations of the traditional Christian churches. My personal anthroposophic research allows me sometimes to understand myself and my environment better, while other results of anthroposophic research, both the published ones and the ones handed on to me by more advanced anthrophosiphists I know, allowed me to understand the dogmas of the Universal Church, such as, among other things, the previously incomprehensible things like the essence of the seven sacraments or the eternal virginity of Mary of Nazareth. Some people see error in reincarnation which anthroposophists acknowledge. What anthroposophists know about it is fundamentally different from the popular Eastern views on the subject. Moreover, it should be remembered that reincarnation was condemned neither by an ecumenical council, nor by an “infallible” decree of the Roman popes. Indeed, the fourth ecumenical council condemned the alleged views of Origin that our souls sinned in the spiritual world and our incarnation in this world is a punishment for it. Such a quaint view is strange to the results of anthrophosophic research. It is worth mentioning that the classic Orthodox dogmatics by Malinowski [you can find it here in Russian] includes preexistence as one of the possible origins of human souls, which includes also the teaching of reincarnation. The assertion that God creates every human soul only at the moment of conception is a theological opinion of many Western theologians, but not a dogma of the Universal Church. Perhaps I will also say that the lack of contradiction between anthroposophy and the church is to be seen as well in the fact that there exists an organization, “Sophia”, established in Germany to which only Roman Catholic anthroposophists were admitted during the first few decades of its existence. It was acknowledged (not without some restraints at first) both by the Roman Catholic Church and the General Anthroposophical Association.

(…)

I know that you hold peculiar views on the Holy Trinity. Could you tell me something about that?

Valentin Tomberg

I suppose that what you have in mind are not my personal views, but a certain remark of Valentin Tomberg that seems to me an accurate approach to one of the aspects of the Holy Trinity; that is why I sometimes mention it. According to Tomberg religious views may be divided into deistic, theistic and pantheistic. In his opinion Christianity contains elements of all the three of them. The deistic aspect is expressed by the person of God – the Creator and Lawgiver, whom we can ask for something only through the mediation provided by the Son; it should be added that in proper church prayers we never ask God the Father for anything for ourselves as individuals. For instance the Lord’s Prayer contains the pronouns “our”, “us”, but not “mine”, “me”. God the Father takes care of us collectively and not individually. The theistic aspect is to be found in the person of the Son of God, who is the one we are able to “speak to” about our personal matters, and who, through Eucharist, develops our individual personality. And, last but not least, the Holy Spirit is present in the whole manifested reality. He represents the pantheistic aspect. The basic liturgical prayers of the church are not directed to the Holy Spirit, but to the other persons of the Trinity, asking for the Holy Spirit to come, that is to say for the ability to see divinity in everything that exists. Hymns such as “Come creator Spirit” appear relatively late in the history of the church and have the character of a poetic metaphor. Such a view explains certain things to me.

We are very grateful to Rev. Prof. Rudnicki that in spite of numerous obligations he found the time to share his thoughts with us. For the interested readers we have collected a few links where you can find some information about him, his scientific achievements and publications (we have listed only the English ones below, for the Polish ones go to the Polish version of the article).

The book The Cosmologist’s Second; A review of the book The Cosmological Principles and an article on Goetheanism in science by Prof. Rudnicki.

Miłośnicy starych polskich seriali przypominają sobie może odcinek Wojny Domowej, w której przybyła z wizytą babcia postanawia zadbać o rozwój intelektualny swego wnuka i zaleca mu między innymi przeczytanie całej listy książek, a wśród nich Pogadanek o planetach Konrada Rudnickiego. Prof. Konrad Maria Paweł Rudnicki, którego tekst zamieściliśmy już na blogu kilka miesięcy temu, to nie tylko jeden z największych polskich astronomów współczesnych, ale też teolog i duchowny Kościoła Starokatolickiego Mariawitów. Ksiądz Profesor duszpasterzuje krakowskiej wspólnocie mariawitów spotykającej się w kościele luterańskim przy ul. Grodzkiej. Dodać należy, że obydwaj chętnie w jej nabożeństwach uczestniczymy: Loukas nieomal każdej niedzieli, Pradusz gdy tylko jest w Krakowie. Korzystając ze znajomości z Księdzem Profesorem, poprosiliśmy go o wypowiedź dla naszego bloga. Przed wakacjami wysłaliśmy mu listę pytań dotyczących zagadnień, które nas interesują, i kilka dni temu otrzymaliśmy odpowiedź. Oto ona:

W jaki sposób chciałby Ksiądz Profesor przedstawić się osobom, które dotychczas nie zetknęły się z Księdza dorobkiem?

Jestem emerytowanym profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Obecnie pracuję na takim samym stanowisku w Wyższej Szkole Środowiska  w Bydgoszczy. Pełniłem również i pełnię dalej różne obowiązki duszpasterskie. Posiadam dorobek zarówno naukowy jak i dydaktyczny w trzech dziedzinach: Astronomii (kinematyka Galaktyki, materia międzygalaktyczna), metodologii nauk (głównie problemy kosmologii) oraz teologii (teologia mistyczna).

Jest Ksiądz Profesor wybitnym astronomem, czy w dalszym ciągu znajduje Ksiądz czas na aktywność w tej dziedzinie?

Czas bym znalazł, ale wskutek stałego postępu elektroniki, tak się w astronomii zmieniły metody pracy i obserwacyjnej i rachunkowej, że nie usiłuję nawet  dorównać młodszemu pokoleniu kolegów. Zdarza mi się jeszcze czasem brać udział w planowaniu prac badawczych. Interesuję się nowymi osiągnięciami astronomii, zwłaszcza wynikami moich uczniów.

Nasz blog inspiruje się mocno tradycją anglikańską, a zwłaszcza episkopalną; w czasie swoich pobytów w USA zetknął się Ksiądz Profesor z Kościołem Episkopalnym. Czy mógłby nam powiedzieć coś o tym okresie?

W czasie czterech lat moich pobytów naukowych w Stanach Zjednoczonych (trzy lata w diecezji los-angeleskiej i jeden rok w diecezji houstońsko-galwestońskiej) pełniłem funkcje pozaetatowego kapłana w trzech parafiach episkopalnych. To była po prostu potrzeba mojej duszy, żeby nie przestawać być kapłanem. W okolicach uczelni, w których pracowałem były tylko parafie kościoła niskiego (low church), choć wolałbym odprawiać w obrządku wysokim (high). Ale nie miałem wyboru. Brałem zezwolenie i skierowanie od mojego biskupa w Płocku i dostawałem certyfikat od właściwego ordynariusza Kościoła Episkopalnego. Kościół Anglikański jest na tyle szeroki doktrynalnie, że się w nim mieściłem bez trudu z moim mariawityzmem. W latach sześćdziesiątych poznałem jeszcze dawny obrządek z „Gloria” jako podziękowaniem przy końcu nabożeństwa, zaś w latach osiemdziesiątych odprawiałem już w obrządku zreformowanym – „Gloria” tak jak we Mszy Świętej trydenckiej.

W pewnym okresie życia wybrał Ksiądz świadomie mariawityzm i służy od lat jako mariawicki kapłan. W jaki sposób określiłby Ksiądz krótko istotę, podstawowe przesłanie mariawityzmu?

Mariawityzm nie jest ściśle biorąc ruchem teologicznym, lecz modlitewnym. Mariawici ongiś trwali w Kościele Rzymskokatolickim, potem przyjęli doktrynę Unii Utrechckiej, dziś liczne odłamy mariawityzmu mają różne doktryny. Ostatni klasztor mariawicki w Stanach Zjednoczonych w Kelseyville (Kalifornia) nie mogąc się dogadać z Płockiem uzyskał jurysdykcję Kościoła Episkopalnego przyjmując jego doktrynę. W objawieniach leżących u podstaw mariawityzmu występują zasady organizacji nowego zgromadzenia zakonnego, a nie Kościoła jako takiego. Idea mariawicka to przede wszystkim kult Eucharystii i świadomość nieustającej opieki Bogurodzicy oraz naśladowanie jej życia. Z tego wynika jeszcze kilka dodatkowych cech mariawityzmu. Mariawitą może być członek każdego wyznania, które praktykuje Eucharystię i pozwala naśladować życie pozytywnych postaci biblijnych (a więc i Marii z Nazaretu). Natomiast doktrynalna forma ujęcia tych spraw jest mniej ważna. Mariawici od roku 1906 przyjmują do Zgromadzenia wszystkich – na przykład ewangelików. Obecnie w Zgromadzeniu Mariawitów są wyznawcy pięciu różnych kościołów. Od początku istnienia celem Kościoła Mariawitów, odgrywającego oczywiście istotna rolę w mariawityzmie, było danie możliwości istnienia i właściwego rozwoju Zgromadzenia Mariawitów.

Kim jest dla Księdza założycielka, Mateczka Kozłowska? Jaką rolę odgrywają jej objawienia?

Mateczka, święta Maria Franciszka jest dla mnie dawczynią wskazówek, jak w dzisiejszych czasach praktykować chrześcijaństwo. Mówię o czasach obecnych pełnych nowości politycznych, technicznych, ekonomicznych, społecznych i obyczajowych. Na przełomie wieku XIX i XX, gdy odbierała te wskazówki w objawieniu, były to czasy przyszłe. Nie zawsze sama rozumiała znaczenie swoich objawień, ale wiernie je zapisała.

Podstawową cechą mariawityzmu jest wezwanie do tak zwanej adoracji ubłagania. Jaką rolę odgrywa ona w Księdza własnej duchowości? Czy jest to zawsze adoracja przed Najświętszym Sakramentem?

Dość rzadko mam okazję odbywać adorację przed wystawionym Przenajświętszym Sakramentem lub przed tabernakulum. W domowej kaplicy nie mam warunków na przechowywanie Sanctissimum. Adoracje odprawiam łącząc się myślą z tymi kościołami, które przechowują prawdziwe postacie eucharystyczne. Muszę się też przyznać, że rzadko mam czas na odprawienie godzinnej adoracji, charakterystycznej dla pierwotnego mariawityzmu. Tak bywa tylko wtedy, gdy się obudzę około godziny czwartej. Przeważnie budzę się o wpół do piątej i mam czas tylko na adorację półgodzinną. Dni, w których z jakichś powodów nie oprawiłem w ogóle adoracji, są dla mnie ciemnymi dniami.

Czy właściwie jest rozumienie adoracji jako środka, który powstrzymuje gniew Boga? Jeśli tak jest, to czy nie kryje się za tym obraz obrażonego Boga-suwerena, którego trzeba przebłagać?

Rozsądni rodzice kupują zabawkę dziecku wtedy, gdy ono o nią przez pewien czas, usilnie prosi. Zabawka otrzymana po pierwszej zachciance, lub dana zanim dziecko jej zachce, przeważnie nie bywa szanowana. Bóg jest rozsądnym rodzicem. Swoje miłosierdzie chce ofiarować tym, którzy go naprawdę pragną.

Sama nazwa Mariae vita wskazuje na szczególne znaczenie Matki Bożej. Na czym ono polega i kim jest właściwie ona dla Księdza?

Rozsądni mariawici chcą ją naśladować i być świadomi jej nieustającej pomocy. Ona była zewnętrznie zwykła mężatką nie stroniącą od życia towarzyskiego (Wesele w Kanie), niczym się nie wyróżniała. Zarazem przez małżeństwo ze świętym Józefem, który był właściwym następcą tronu judzkiego (patrz: wstęp do Ewangelii świętego Mateusza) przysługiwał jej tytuł królowej, a w porządku duchowym była koncentracją sił Boga Ojca. Nazywamy ja Królową Niebieską. Jest jedyną postacią biblijną określoną greckim przymiotnikiem kecharitomene,  co po polsku powinno być oddane jako „przełaskawiona”, „łaską przepełniona”, a tradycyjnie jest tłumaczone „łaski pełna”. Staramy się zewnętrznie być zupełnie zwyczajni, a wewnętrznie dążyć – w miarę sił – do doskonałości. Chrystus jest panem świadomości jaźniowej, może być przyjęty tylko świadomie. Ale jak ma się w nas narodzić pierwszy impuls w drodze do Chrystusa? Uważamy, że Bogurodzica – jaka świadcząca nieustanną pomoc ludziom – jest panią podświadomości, działa w nas, nawet gdy tego jeszcze nie potrafimy zapragnąć. Prowadzi nas do Chrystusa.

Jest Ksiądz jedną ze sztandarowych postaci polskiej antropozofii. Dla wielu spośród naszych czytelników ta droga jest zupełnie obca. Jak najkrócej wyjaśniłby Ksiądz, na czym ona polega?

Antropozofia jest przede wszystkim metodą zdobywania wiedzy duchowej opartą na świadomości. O ile wschodnie kierunki ezoteryczne każą biernie słuchać „mistrza”, o tyle w ćwiczeniach antropozoficznych każde wykonywane ćwiczenie musi być zrozumiane co do swego działania i celu. Metoda antropozoficzna prowadzi wolniej do realnych kontaktów ze światem ducha niż metody orientalne lub metoda Weinfurtera, ale unika niebezpieczeństw poddania się nierozpoznanym, ciemnym siłom. Gdy w sposób antropozoficzny adoruję Przenajświętszy Sakrament, taka adoracja rozwija mnie silniej niż gdybym to robił tylko w sposób tradycyjny.

Dla wielu spośród tych, którzy coś o antropozofii wiedzą, jest ona po prostu herezją – jedną ze współczesnych form gnozy. Jak łączy ją Ksiądz Profesor z katolickim chrześcijaństwem? Czy jest coś takiego w chrześcijaństwie, co antropozofia pozwoliła Księdzu lepiej dostrzec, zrozumieć?

Czasem pod antropozofią rozumie się nie tyle metodę badań duchowych ile wyniki otrzymane tą metodą. Jeśli greckie słowo gnostikon   rozumieć w pierwotnym znaczeniu: „poznawczy”, to antropozofia daje wiedzę, a więc „gnozę duchową”, podobnie jak matematyka daje „gnozę matematyczną”. Jeśli jednak ten wyraz łączyć z doktrynami tak zwanych gnostyków to wyniki antropozoficzne pokrywają się z nimi równie rzadko jak sformułowania doktryn tradycyjnych kościołów chrześcijańskich. Osobiste badania antropozoficzne pozwalają mi czasem lepiej zrozumieć siebie i moje otoczenie, zaś inne wyniki badań antropozoficznych i te opublikowane i te, które mi zakomunikowali prywatnie wyżej ode mnie rozwinięci znajomi antropozofowie, pozwoliły pojąć dogmaty Kościoła Powszechnego, między innymi takie wpierw niezrozumiałe rzeczy jak istotę siedmiu sakramentów, lub wieczne dziewictwo Marii z Nazaretu. Niektórzy widzą jakiś błąd w uznawanej przez antropozofów reinkarnacji. Otóż to, co antropozofowie wiedzą o niej, jest w podstawach różne od popularnych wschodnich wyobrażeń na ten temat. Ponadto trzeba pamiętać, że reinkarnacja nie była potępiona przez żaden sobór powszechny, ani przez „nieomylne” orzeczenie papieży rzymskich. Owszem czwarty sobór powszechny potępił rzekome poglądy Orygenesa, że nasze dusze zgrzeszyły w świecie duchowym i za karę się wcielamy na tym świecie. Taki osobliwy pogląd jest obcy wynikom badań antropozoficznych. Warto wspomnieć, że klasyczny prawosławny podręcznik dogmatyki Malinowskiego [można znaleźć go tutaj, przyp. red.] jako jedną z możliwości pochodzenia dusz ludzkich wymienia preegzystencję, w ramach której mieści się również nauka o ponownych wcieleniach. Twierdzenie, że Bóg stwarza każdą dusze ludzką dopiero w czasie poczęcia jest opinią teologiczną wielu zachodnich teologów, ale nie dogmatem Kościoła Powszechnego. Może powiem jeszcze że brak sprzeczności pomiędzy antropozofią i Kościołem widać również w tym, że istnieje założona w Niemczech fundacja „Sophia” która przez pierwsze kilkadziesiąt lat swego istnienia skupiała wyłącznie rzymskich katolików będących antropozofami. Uznawały ją (nie bez pierwotnych oporów) i Kościół Rzymski i Powszechne Towarzystwo Antropozoficzne.

(…)

Wiem o osobliwych poglądach Księdza na Trójcę Świętą. Czy mógłbym coś o tym usłyszeć?

Valentin Tomberg

Myślę, że idzie tu nie o moje osobiste poglądy ale o pewna uwagę Valentina Tomberga, która mi się wydaje celnym ujęciem jednego z aspektów Trójcy Świętej, więc czasem o nim opowiadam. Otóż według Tomberga poglądy religijne można podzielić na deistyczne, teistyczne i panteistyczne. Jego zdaniem chrześcijaństwo zawiera elementy wszystkich trzech. Aspekt deistyczny przedstawia osoba Boga – Stwórcy i prawodawcy, którego możemy o cokolwiek prosić tylko dzięki pośrednictwu ustanowionemu przez Syna; przy czym w prawidłowych modlitwach kościelnych nigdy nie prosimy Boga Ojca o coś dla siebie jako jednostki. Na przykład Modlitwa Pańska ma „nasz”, „nam”, „nasze”, „naszym”, lecz nie „mój”, „mnie”, „moje”, „moim”. Bóg Ojciec zajmuje się nami zbiorowo, ale nie jednostkami. Aspekt teistyczny znajdujemy w osobie Syna Bożego, z którym właśnie mamy możność „rozmawiać” o naszych osobistych sprawach, a przez Eucharystię rozwija naszą indywidualną osobowość. Wreszcie Duch Święty jest rozlany w całej przejawionej rzeczywistości. Przedstawia aspekt panteistyczny. Podstawowe liturgiczne modlitwy kościelne nie kierują się do Ducha Świętego lecz do pozostałych osób Trójcy prosząc o Świętego Ducha, czyli o możliwość dojrzenia boskości we wszystkim, co istnieje. Hymny takie jak „Przybądź Duchu Stworzycielu” są w dziejach Kościoła stosunkowo późne i mają raczej charakter poetycznej metafory. Mnie takie spojrzenie wyjaśnia pewne rzeczy.

Jesteśmy bardzo wdzięczni Księdzu Profesorowi, że pomimo rozlicznych obowiązków znalazł czas na podzielenie się z nami swoimi przemyśleniami, zaś dla zainteresowanych zebraliśmy kilka adresów internetowych, pod którymi można zapoznać się z informacjami o jego osobie, dorobkiem naukowym oraz publikacjami:

Autobiografia naukowa; Podsumowanie dorobku w miesięczniku UJ Alma Mater; Ksiażka The Cosmologist’s Second; Omówienie książki The Cosmological Principles; Artykuł o metodzie goetheańskiej w naukach przyrodnich w Alma Mater; Relacja z wykładu w Warszawie; Wywiad na portalu ekumenizm.pl oraz wywiad ze Stanisławem Obirkiem.

Oczywiście zachęcamy również do zapoznania się z publikacjami książkowymi Księdza Profesora, takimi jak Moja droga do religii czy Człowiek i jego środowisko; przede wszystkim zaś do wizyty na stronie aperiodyku Praca nad sobą, którego jest wydawcą – znaleźć tam można archiwalne wydania i informacje jak zaprenumerować to pismo.