First Female Bishop
Pierwsza biskupka

The 100th International Women’s day we are celebrating today is a good occasion to correct a mistake Pradusz made in the conversation with Cezary Lasiczka on radio Tok Fm. While telling about the Episcopal Church in the United States, Pradusz said it was there that the first female bishop was consecrated. We certainly wouldn’t like to diminish the historic importance of Bishop Barbara Harris ’ consecration, but it should be said that it is simply untrue, for the first woman consecrated a bishop was a Pole, sister Antonina Maria Izabela Wiłucka-Kowalska, the General Superior of the Congregation of the Mariavite Sisters. Her consecration took place on March 28 1929 in the Temple of Mercy and Charity in Plock . How did it come to pass? Antonina Wilucka (1880-1946) was born to a family of landlords. Having graduated from the prestigious Marta Lojkowna’s Institute for Pedagogy and Science for Women in Warsaw, she became a governess. She was perfect for this position because of her excellent education, musical talent and good command of English, German, French and Russian. Following the outbreak of World War I, together with the family she worked for, she was displaced to Crimea, where she came back from after the war had ended in 1918. In the same year, while visiting her family in Plock, she had her first encounter with Mariavitism. She met then also its foundress, Mother Maria Franciszka Kozlowska . Influenced by this encounter, regardless of her family’s protests, she joined the Congregation of the Mariavite Sisters, taking the name of Maria Izabela. Recognizing the new nun’s talents, Mother Maria Franciszka recommended her as her successor. On Semptember 8 1922, fulfilling the will of the foundress, who had died a year earlier, she was elected General Superior. In the same year in the Mariavite Church were introduced the so called “monastic marriages” between the sisters and the priests. Sister Maria Izabela Wilucka married the leader of the Old Catholic Church of the Mariavites, Archbishop Jan Maria Michal Kowalski . Archbishop Kowalski began a comprehensive programme of internal reforms, which aroused many controversies and finally resulted in the community being excluded from the Union of Utrecht . One of the reforms consisted in introducing the ordination of women. In 1929 sister Wilucka (together with 11 other nuns) was ordained a priest, and subsequently consecrated a bishop.

In 1935 a schism occurred in the Old Catholic Church of the Mariavites. A group of more conservative bishops and priests rejected  Kowalski’s leadership. They managed to take with them the majority of the church members. The minority that supported Kowalski established then the Catholic Church of the Mariavites, whose seat was located in the estate of Felicjanow in the vicinity of Plock. It is worth noting, though, that both the churches were ordaining women in the first period after the breakup. Only some time later the Old Catholic Church of the Mariavites abandoned this practice, hoping to re-establish its relations with the Union of Utrecht, whose member churches opposed the ordination of women at that time. In the years 1936-37, when Archbishop Kowalski was imprisoned, Bishop Wilucka was fulfilling the function of the church leader with the title of an Archpriestess. She did it again in January 1940 after the Gestapo had arrested Archbishop Kowalski and imprisoned him in the concentration camp Dachau. In March 1941 she too was put to a concentration camp. After her release she lived in Plonsk, where the Mariavite Sisters were working in a hospital. From there, according to her limited means, she tried to lead the church and stay in touch with her imprisoned husband. In the spring of 1945 she returned to the destroyed Felicjanow. She died there on November 27 1946 and was buried in the park in front of the residence. The Catholic Church of the Mariavites venerates Maria Izabela as a saint.

The community of the “Felicjanow Mariavites” remains a  small and in a certain degree isolated one, which continues to arouse many controversies. Also presently its leader is a woman, Bishop Damiana Maria Beatrycze Szulgowicz. For a long time we have been planning on getting to know this church a little bit better, and we would like to visit Felicjanow. Regardless of all the controversies, one thing should be said clearly: the Mariavites were the pioneers of the ordination of women in the churches of the broadly understood Catholic tradition. The Union of Utrecht too could emphasise it a little bit more, given the fact that in its churches women were ordained more than half a century later, and that we are still waiting for the first female bishop in the UU.

Mariavite sisters with orphans

Obchodzony dziś, już po raz setny, Międzynarodowy Dzień Kobiet, to dobra okazja, aby sprostować pewną pomyłkę popełnioną przez Pradusza w rozmowie z Cezarym Łasiczką na antenie radia Tok Fm. Przybliżając słuchaczom Kościół Episkopalny w Stanach Zjednoczonych, Pradusz powiedział wówczas, iż to właśnie w nim ordynowano pierwszą kobietę na biskupa. W niczym nie umniejszając historycznego znaczenia świeceń ks. biskup Barbary Harris , trzeba jednak stwierdzić, że to po prostu nieprawda. Pierwszą kobietą wyświęconą na urząd biskupi była bowiem Polka, siostra Antonina Maria Izabela Wiłucka-Kowalska, przełożona generalna Zgromadzenia Sióstr Mariawitek. Jej święcenia biskupie odbyły się 28. marca 1929 r. w Świątyni Miłosierdzia i Miłości w Płocku. Jak do nich doszło? Antonina Wiłucka (1880-1946) pochodziła z rodziny ziemiańskiej. Po ukończeniu prestiżowego Zakładu Wychowawczo-Naukowego Żeńskiego Marty Łojkówny w Warszawie objęła posadę nauczycielki domowej. Predestynowało ją gruntowne wykształcenie, uzdolnienia muzyczne i świetna znajomość języków angielskiego, niemieckiego, francuskiego i rosyjskiego. Po wybuchu pierwszej wojny światowej wraz z rodziną, u której pracowała, została wywieziona na Krym, skąd powróciła po zakończeniu działań wojennych w 1918 r. Odwiedzając w tym samym roku rodzinę w Płocku, zapoznała się z Mariawityzmem. Poznała wówczas również osobiście jego założycielkę, Matkę Marię Franciszkę Kozłowską . Pod wpływem tego spotkania, mimo oporu ze strony rodziny, wstąpiła do Zgromadzenia Sióstr Mariawitek, przyjmując imię zakonne Maria Izabela. Doceniając uzdolnienia nowej zakonnicy, Matka Maria Franciszka poleciła ją na swoją następczynię. 8 września 1922 r., realizując wolę zmarłej rok wcześniej założycielki, wybrano siostrę Marię Izabelę na funkcję przełożonej generalnej. W tym samym roku w Kościele Mariawitów zostały wprowadzone tzw. „małżeństwa zakonne” członkiń Zgromadzenia z kapłanami. Siostra Maria Izabela Wiłucka wstąpiła wówczas w związek małżeński ze zwierzchnikiem Starokatolickiego Kościoła Mariawitów, Arcybiskupem Janem Marią Michałem Kowalskim . Arcybiskup Kowalski rozpoczął szeroko zakrojony program reform wewnętrznych, który budził wiele kontrowersji i w końcu doprowadził do usunięcia tej wspólnoty z Unii Utrechckiej . Jedna z tych reform polegała na wprowadzeniu w Kościele kapłaństwa kobiet. W 1929 r. siostra Wiłucka otrzymała święcenia prezbiterialne (wraz z 11 innymi zakonnicami), a następnie konsekrację biskupią.

W 1935 r. w Kościele Starokatolickim Mariawitów doszło do rozłamu. Grupa bardziej zachowawczych biskupów i kapłanów wypowiedziała wówczas posłuszeństwo Arcybiskupowi Kowalskiemu. Udało im się pociągnąć za sobą większość członków Kościoła. Mniejszość, która opowiedziała się po stronie Kowalskiego, stworzyła wówczas Kościół Katolicki Mariawitów z siedziba w majątku Felicjanów koło Płocka. Warto jednak zauważyć, że początkowo obydwie wspólnoty mariawickie święciły kobiety . Dopiero nieco później Kościół Starokatolicki Mariawitów odstąpił od tej praktyki, mając nadzieję na ponowne nawiązanie wspólnoty z Unia Utrechcką, której Kościoły opowiadały się w tym czasie przeciwko ordynacji kobiet. W latach 1936-37, gdy Arcybiskup Kowalski przebywał w więzieniu, biskup Wiłucka sprawowała funkcję zwierzchnika Kościoła z tytułem Arcykapłanki. Powróciła do tych obowiązków w styczniu 1940 r. po aresztowaniu Arcybiskupa Kowalskiego przez Gestapo i wywiezieniu go do Dachau. W marcu 1941 r. również sama została wywieziona do obozu koncentracyjnego. Po zwolnieniu zamieszkała w Płońsku, gdzie siostry mariawitki zostały zatrudnione w szpitalu. Stamtąd, w miarę ograniczonych możliwości, kierowała Kościołem i starała się podtrzymywać kontakt z uwięzionym mężem. Wiosną 1945 wróciła do zniszczonego Felicjanowa. Zmarła tam 27. listopada 1946 r. Pochowano ją w parku przed dworem felicjanowskim. Kościół Katolicki Mariawitów czci Marię Izabelę jako świętą.

Felicjanow

Wspólnota „mariawitów felicjanowskich” pozostaje niewielką i w pewnym stopniu wyizolowaną społecznością kościelną, która nadal wzbudza wiele kontrowersji. Również obecnie jej zwierzchnikiem jest kobieta, biskup Damiana Maria Beatrycze Szulgowicz. Od dłuższego czasu mamy w planach zapoznać się z tym Kościołem nieco bliżej, chcielibyśmy również odwiedzić Felicjanów. Abstrahując od wszystkich związanych z nim kontrowersji, jedno wypada powiedzieć wyraźnie: to właśnie mariawitom należy się palma pierwszeństwa jeżeli chodzi o ordynację kobiet w Kościołach szeroko pojętej tradycji katolickiej. Również Unia Utrechcka mogłaby to mocniej podkreślać zważywszy na fakt, iż w należącej do nich Kościołach święceń kapłańskich zaczęto udzielać kobietom dopiero pół wieku później, a na pierwsza biskupkę w Unii Utrechckiej wciąż jeszcze czekamy.